تندروی یا دیپلماسی فعال؟

جمهوری اسلامی ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست و در طول دهه‌های گذشته، شاهد شکل‌گیری رویکردهای متفاوتی در مواجهه با سیاست‌های غرب بوده است. در این مورد برخی جریان‌ها و افراد، به ویژه در میان تندروها، معتقدند که در برابر سیاست‌های خصمانه و فشار حداکثری غرب، تنها راه موثر، اتخاذ مواضع قاطعانه و گاهی تقابلی است. این گروه، غرب را ضد منافع ایران و به دنبال تضعیف نظام می‌داند. از این رو، هرگونه تعامل یا نرمش را نشانه‌ای از ضعف تلقی کرده و معتقدند که غرب تنها زبان قدرت را می‌فهمد. مذاکرات با غرب، به ویژه در مورد مسائل امنیتی و هسته‌ای، از دیدگاه این گروه، راهی برای اتلاف وقت، فریب و در نهایت گرفتن امتیازات بیشتر از سوی غرب است. در مقابل اما طیف دیگری از تحلیلگران و سیاستمداران، بر اهمیت دیپلماسی، مذاکره و تعامل هوشمندانه با غرب تاکید می‌کنند. این دیدگاه، که اغلب با رویکرد اعتدالی همسو است، بر اصول زیر استوار است. این گروه معتقد است که در دنیای امروز، انزوای کامل و تقابل صرف، به نفع هیچ کشوری نیست. بنابراین، باید ضمن حفظ اصول و منافع ملی، با درک واقع‌بینانه از معادلات جهانی، به دنبال راه‌هایی برای تعامل سازنده بود. دیپلماسی، از این منظر، ابزاری برای تامین منافع ملی در چارچوب گفت‌وگو و توافق است. این طیف معتقد است که به جای واکنش‌های نظامی یا تهدیدات مستقیم، این دیدگاه بر استفاده از ابزارهای دیپلماتیک، ایجاد ائتلاف‌های منطقه‌ای و بین‌المللی و ارتقاء جایگاه ایران در مجامع جهانی تاکید دارد. در ادامه باید به این موضوع اشاره کنیم که انتخاب میان این دو رویکرد، همواره یکی از نقاط کانونی بحث‌های سیاسی در ایران بوده است. در حالی که تندروها بر قاطعیت و رویارویی مستقیم تاکید دارند، طرفداران دیپلماسی، هوشمندی، تعامل و استفاده از ابزارهای غیرنظامی را راهگشا می‌دانند. در ادامه این گزارش با یکی از تحلیلگران سیاسی- نظامی گفت‌وگویی انجام داده‌ایم و همچنین به برخی رویکردهایی که بر تعاملات نظامی تاکید دارد اشاره می‌کنیم.

رویکرد سنجیده

منصور حقیقت‌پور، تحلیلگر سیاسی و نماینده ادوار مجلس شورای اسلامی در واکنش به مطرح شده برخی از طرح‌های حوزه سیاست‌خارجه در صحن بهارستان، به‌خبرنگار «آرمان ملی» می‌گوید: «قبل از هرچیز باید به این موضوع تاکیدی داشته باشیم که همه جناح‌های سیاسی در این وضعیت مهم که از سوی غربی‌ها با تهدیدهای مستقیم روبه‌رو هستیم باید در چارچوب اعلامی نظامی حرکت کنند و نه تندروی جایز است و نه کندروی. در این مورد باید بگویم که اقداماتی بدون ارزیابی دقیق صورت می‌گیرند، می‌توانند منجر به افزایش هزینه‌ها و فراهم آمدن دستاویزی برای طرف‌های مقابل گردند. درک این نکته اهمیت دارد که برخی سازوکارهای بین‌المللی، گرچه ممکن است پیامدهایی داشته باشند، اما نباید منجر به اتخاذ تصمیمات عجولانه در حوزه اقتصاد داخلی یا سیاست خارجی شود. بنابراین، مسئولان در سطوح مختلف سیاسی، راهبردی و اقتصادی، باید با آمادگی کامل، تمامی سناریوها را پیش‌بینی کرده و برنامه‌ریزی لازم را برای مواجهه با هر احتمالی، از هم‌اکنون آغاز نمایند.»

عضو پیشین کمیسیون امینت ملی مجلس در همین مورد ادامه می‌‎دهد: «مردم ایران، با توجه به تجربیات گذشته، در مواجهه با چالش‌های بین‌المللی رویکردی سنجیده از خود نشان داده‌اند. در شرایط کنونی نیز، هوشمندی و تاب‌آوری ملت، در کنار تدبیر مسئولان، راهگشای عبور از موانع خواهد بود. با این حال، ضروری است که از اقدامات شتاب‌زده و هیجانی پرهیز شود. از نهادهای قانون‌گذار انتظار می‌رود با خویشتن‌داری، از طرح پیشنهادهای ناپخته که ممکن است تبعات ناخواسته‌ای به همراه داشته باشد، خودداری نمایند. در صورت وجود ایده‌ها و راهکارهای نوآورانه، پیشنهاد می‌شود این موارد از طریق مجاری رسمی، مانند شورای عالی امنیت ملی، به اشتراک گذاشته شوند. پیش از هرگونه تصمیم‌گیری، لازم است که این پیشنهادها، از جمله مسائلی چون تعهدات بین‌المللی یا اقدامات احتمالی در مناطق حساس، به دقت مورد بررسی کارشناسی قرار گرفته و جوانب مختلف آن، اعم از هزینه‌ها و منافع، ارزیابی شود.»

تحریم‌ها و مکانیسم ماشه

اسماعیل کوثری، نماینده تهران در مجلس شورای اسلامی، در گفت‌وگویی با خبرگزاری ایسنا به موضوع فعال‌سازی مکانیسم ماشه از سوی سه کشور اروپایی واکنش نشان داد. او معتقد است که غربی‌ها قصد دارند با فعال‌سازی این سازوکار، شکستی را که در درگیری اخیر با ایران متحمل شده‌اند، جبران کنند. کوثری با بیان اینکه انگلیس، آلمان و فرانسه تحت تاثیر آمریکا هستند، اضافه کرد که این کشورها بلافاصله پس از توقف درگیری اخیر، موضوع اسنپ‌بک را مطرح کرده‌اند تا بتوانند شکست میدانی خود را در عرصه بین‌المللی کمرنگ جلوه دهند. وی همچنین اشاره کرد که این کشورها که ایران را به عدم پایبندی به برجام متهم می‌کنند، خود مکرراً این توافق را نقض کرده‌اند.

کوثری با تاکید بر اینکه فعال‌سازی سازوکار ماشه، وضعیت تحریم‌های کنونی را بدتر نخواهد کرد، گفت: «دشمنان ما پیش از این هرگونه تحریمی را علیه ما اعمال کرده‌اند، لذا بازگشت قطعنامه‌های شورای امنیت پیامدهای اقتصادی جدیدی برای ایران نخواهد داشت. تبعات سیاسی اسنپ‌بک بیشتر به عوامل داخلی بستگی دارد تا خارجی، چرا که ایران امیدی به سازمان‌های بین‌المللی ندارد. با توجه به توطئه‌های پی‌درپی دشمنان، ایران باید این توطئه جدید را با درایت و دقت دنبال کرده و اطمینان داد که این توطئه نیز با هدایت مقام معظم رهبری خنثی خواهد شد.»

نماینده تهران در پاسخ به سوالی درباره واکنش احتمالی ایران به فعال‌سازی سازوکار اسنپ‌بک، ادامه داد: «دو موضوع خروج از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) و بستن تنگه هرمز در مجلس مطرح شده و به عنوان واکنش‌های احتمالی در نظر گرفته شده‌اند.»