تلاش برای احیای دیپلماسی در استانبول

 شکست یا تعویق مجدد، می‌تواند زنجیره‌ای از پیامدهای اقتصادی، امنیتی و منطقه‌ای را رقم بزند که نه تنها ایران بلکه تعدادی از دیگر دولت‌ها هم آسیب‌هایی خواهند دید. ضمن اینکه ایران تاکید دارد هرگونه توافق نیازمند تضمین است؛ تضمینی که شامل توان اقتصادی و تکنولوژیکی تهران و حق غنی‌سازی به‌عنوان حقوق هسته‌ای‌اش باشد. در ادامه باید دید که اروپایی‌ها که بدون توجه به وعده‌هایی که در قالب برجام باید انجام می‌دادند همواره با اهرم مکانیسم ماشه تهران را تهدید می‌کردند با چه گزینه‌هایی پشت میز خواهند آمد. این در حالی است که آنها در جنگ 12 روزه از اسرائیل حمایت کرده‌اند. در این مورد به آخرین واکنش‌ها و حاشیه‌های پیش‌مذاکراتی اشاره خواهیم کرد.

مواضع طرف‌ها

مذاکرات اروپایی‌ها با ایران که در ژنو دنبال می‌شد بعد از حملات اسرائیل و آمریکا متوقف شد و حالا به دنبال فرصتی دوباره هستند. اگر نتایج ملموس تا پایان مرداد حاصل نشود، ممکن است اروپا روند بازگرداندن تحریم‌ها را آغاز کند. ایران این اقدام را فاقد وجاهت حقوقی دانسته و هشدار داده پیامدهای منطقه‌ای خواهد داشت و می‌تواند باعث تشدید تنش‌ها شود. اما در این مورد اروپایی‌ها خواستار بازگشت ایران به سطح غنی‌سازی پیش از ۶۰ درصد و از سرگیری بازرسی‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هستند. آن‌ها تهدید کرده‌اند در صورت عدم پیشرفت تا پایان مرداد، فرآیند بازگرداندن تحریم‌ها براساس مکانیسم ماشه را آغاز می‌کنند. در این مورد تهران، با تاکید بر ماهیت صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای و غنی‌سازی، به‌عنوان بخشی از هویت و غرور ملی با اجبار به توقف کامل غنی‌سازی مخالفت می‌کند.

سناریوهای احتمالی

باتوجه به سطح تنش‌ها و اختلاف‌ها باز هم می‌توانیم به برخی از مواردی که می‌تواند در مذاکرات مطرح شود اشاره کنیم. گزینه‌هایی مانند توافق بر سر کاهش سطح غنی‌سازی مثلاً از ۶۰ به ۳.۶۷ درصد و از سرگیری بازرسی‌های آژانس، گشایش تدریجی کانال‌های مالی و صادرات نفت ایران، تصویب رسمی بازگشت به برجام یا توافق موقت و البته توقف روند بازگرداندن تحریم‌ها توسط اروپا تا پایان مردادماه از جمله گزینه‌هایی است که طرف‌ها مطرحش خواهند کرد. باتوجه به توضیحاتی که دادیم می‌توانیم به چند سناریوی احتمالی دست پیدا کنیم مانند اینکه ایران پذیرای کاهش جزئی سطح غنی‌سازی و بازرسی‌های بیشتر شود، اما با شروطی مثل تضمین بازگشت اروپا به تعهدات و در ادامه اروپایی‌ها زمان اجرای اقدامات بازگشتی را تمدید کرده، اما بدون رفع تحریم، فشار اقتصادی و سیاسی ادامه یابد. در این مورد سناریو دیگر اینکه عدم حصول توافق ملموس رخ دهد؛ اروپا مکانیسم ماشه را تا پایان مرداد فعال کرده و مقدمات بازگشت تحریم‌های شورای امنیت را کلید می‌زند. مورد دیگر اینکه تهران، به‌عنوان واکنش، تعهدات هسته‌ای و امنیتی را کاهش می‌دهد و خطر افزایش تنش‌ها هم وجود دارد.

تاثیر بر روابط تهران- واشینگتن

مذاکرات ایران و اروپا در استانبول، اگرچه فاقد حضور مستقیم آمریکا است، اما در عمل محور تعیین‌کننده‌ای برای آینده تعامل ایران و واشینگتن به‌شمار می‌رود. اگر این مذاکرات به توافق یا گشایش ختم شود، احتمال بازگشت ایران- آمریکا به دیپلماسی افزایش خواهد یافت اما اگر گفت‌وگوها شکست بخورد یا ایران غنی‌سازی ۹۰ درصد را آغاز کند، مسیر به سمت تقابل، افزایش فشار و حتی مسائل منطقه‌ای سوق خواهد یافت. با توجه به فضای پرتنش منطقه و فشارهای داخلی در دو کشور، آینده روابط تهران–واشینگتن به‌شدت به موفقیت یا ناکامی دیپلماسی اروپایی‌ها در هفته‌های آتی وابسته است. اما اگر مذاکرات ایران و اروپا به پیشرفت‌هایی ملموس منجر شود، آمریکا احتمالاً این را به‌عنوان نشانه‌ای مثبت برای بازگشت به مسیر دیپلماتیک تلقی می‌کند. در این حالت، واشینگتن ممکن است از طریق میانجی‌هایی مانند عمان یا اتحادیه اروپا، گام‌های غیرمستقیم برای ازسرگیری تماس با تهران بردارد. همچنین باید به این مورد اشاره کنیم که نتایج مذاکرات استانبول می‌تواند بر تصمیم آمریکا درباره تحریم‌های ثانویه یا تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل اثر بگذارد. اگر اروپا قانع شود که ایران در مسیر کاهش تنش گام برداشته، ممکن است به آمریکا فشار آورد که از اعمال تحریم‌های جدید خودداری کند یا در چارچوب گفت‌وگوهای چندجانبه مشارکت کند.

صیانت از منافع ملی

پیش از شروع دور جدید مذاکرات که در استانبول آغاز می‌شود عباس عراقچی، وزیر امور خارجه و آنتونیو تایانی، وزیر امور خارجه ایتالیا طی تماس تلفنی در خصوص تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی گفت‌وگو و تبادل نظر کردند. وزیر امور خارجه کشورمان با اشاره به تهاجم نظامی رژیم صهیونیستی و آمریکا علیه ایران در میانه یک روند دیپلماتیک و ضرورت محکوم ‌کردن این قانون‌شکنی آشکار از سوی همه دولت‌ها، بر عزم ایران برای صیانت از منافع و حقوق خود در چارچوب اصول منشور ملل متحد، حقوق بین‌الملل و رژیم منع اشاعه تاکید کرد. وزیر امور خارجه ایتالیا در این گفت‌وگوی تلفنی بر ضرورت استفاده از دیپلماسی و عدم استفاده از زور در حل و فصل موضوعات بین‌المللی تاکید کرد.