کاهش اختلاف با آمریکا، هشدار به اروپا

در ایران، با توجه به اینکه تصمیم نهایی درباره لغو تحریم‌ها در دست آمریکاست، مذاکره با اروپایی‌ها با وجود نقش اساسی آنها در پدید آمدن برجام، به سطحی درجه دوم تنزل یافته است. این در حالی است که اروپایی‌ها هنوز برجام را سندی عملیاتی می‌دانند و در ارتباط با مکانیسم ماشه و میزان غنی‌سازی اورانیوم در ایران، نیت‌هایی را دنبال می‌کنند. اخیراً نیز در آستانه دور چهارم مذاکرات ایران و آمریکا، برخی کشورهای اروپایی، به‌ویژه فرانسه، مواضعی غیردیپلماتیک علیه تهران اتخاذ کرده‌اند. در مجموع، به نظر می‌رسد آنان درصددند تا مکانیسم ماشه را علیه تهران فعال کنند؛ هرچند هنوز نگاهشان به گفت‌وگوهای تهران و واشینگتن دوخته شده است.

*مذاکرات با اروپایی‌ها

هرچند مذاکرات ایران و آمریکا حالت پیش‌رونده به خود گرفته، اما رایزنی‌ها با اروپا به‌دلایل مختلف، از جمله انبوهی از اختلافات در موضوعات غیرهسته‌ای نظیر حقوق بشر و استفاده از پهپادهای ایرانی توسط روسیه در جنگ اوکراین، به بن‌بست خورد. ایران و اروپا در دور جدید چندین بار در سطح هیأت‌های سیاسی به سرپرستی مجید تخت‌روانچی با یکدیگر دیدار کردند و درباره مسائل مختلف گفت‌وگوهایی انجام شد، اما هیچ دستور جلسه روشنی مبادله نشد. نهایتاً از سوی طرف ایرانی اعلام شد که گفت‌وگوها به مرحله‌ای رسیده که بتواند به مذاکرات هسته‌ای منتهی شود، اما پس از آن، عملاً این مذاکرات تعلیق شد. شاید درگیر بودن تیم حقوقی سیاسی وزارت خارجه در گفت‌وگوهای با آمریکا، و نبود اراده قوی در طرف اروپایی برای پیگیری مستقل مذاکرات، زمینه‌ساز این توقف بوده باشد.

فشار قدیمی با نگاهی تازه

در این میان، مقامات اروپایی نیز به‌صراحت نسبت به وضعیت کنونی هشدار داده‌اند. وزیر خارجه فرانسه، کاترین کولونا، در اظهارنظری که به‌طور غیرمستقیم متوجه ایران بود، گفت: «ما نمی‌توانیم نسبت به عبور ایران از محدودیت‌های برجامی بی‌تفاوت بمانیم. اگر مسیر فعلی ادامه پیدا کند، ابزارهای دیپلماتیک موجود را فعال خواهیم کرد.» این سخنان که از نگاه تهران به تهدید برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه تعبیر می‌شود، نشانه‌ای است از آن‌که اروپا نمی‌خواهد در روند شکل‌گیری یک توافق احتمالی میان تهران و واشینگتن حذف شود. درواقع، به نظر می‌رسد اروپایی‌ها با استفاده از ابزارهای حقوقی، قصد دارند سهمی ولو نمادین در آینده برجام و مذاکرات داشته باشند.

*هشدار شدید عباس عراقچی

سرانجام دور چهارم مذاکرات ایران و آمریکا برگزار شد. کسی از محتوای مذاکرات خبری ندارد؛ اما یک روز بعد از این مذاکرات، عباس عراقچی در اظهاراتی صریح از موضع بالا با اروپایی‌ها سخن گفت؛ نشانه‌ای که می‌تواند حاکی از طرح شدن موانع اروپایی‌ها در مذاکرات اخیر باشد. واقعیت این است که اگر آمریکا بخواهد از منظر حقوقی اقدامی علیه برنامه هسته‌ای ایران انجام دهد، تنها راه آن استفاده از مکانیسم اسنپ‌بک از طریق اروپا و ارجاع پرونده از شورای حکام به شورای امنیت است. شاید از همین منظر باشد که عراقچی در توئیتی نوشت: «ایران موضع خود را به‌روشنی اعلام کرده است. ما به‌صورت رسمی به تمامی امضاکنندگان برجام هشدار داده‌ایم که هرگونه سوء‌استفاده از سازوکار «بازگشت خودکار تحریم‌ها (Snapback)» پیامدهایی به‌دنبال خواهد داشت: نه تنها پایان نقش اروپا در این توافق را رقم خواهد زد، بلکه ممکن است به تشدید تنش‌هایی منجر شود که بازگشتی برای آنها متصور نیست. سه کشور اروپایی (E3) باید از خود بپرسند چگونه کار به این بن‌بست کشیده شده است. در پی رایزنی‌های اخیر با روسیه و چین، آمادگی خود را برای سفر به پاریس، برلین و لندن جهت آغاز فصلی تازه در روابط ابراز کردم. این ابتکار منجر به انجام گفت‌وگوهای مقدماتی در سطح معاونان وزرای امور خارجه شد؛ آغازی شکننده، اما امیدبخش. با این حال، زمان به سرعت در حال گذر است. نحوه پاسخ‌ ما به این لحظه حساس، آینده روابط ایران و اروپا را بسیار عمیق‌تر از آنچه بسیاری تصور می‌کنند، رقم خواهد زد. ایران آماده است که ورق را برگرداند. امیدواریم که شرکای اروپایی‌ ما نیز چنین اراده‌ای داشته باشند.»

*در نهایت

به نظر می‌رسد اروپایی‌ها با مشاهده نزدیکی مواضع ایران و آمریکا و روند رو به پیشرفت مذاکرات، به این نتیجه رسیده‌اند که ممکن است در توافق آینده سهمی نداشته باشند. از این‌رو، در برخی مواضع رسانه‌ای، تهدید به فعال‌سازی اسنپ‌بک را مطرح می‌کنند؛ موضوعی که حتی در صورت اجرا نیز کارایی عملی خاصی ندارد، چرا که تهران بنا دارد موضوع هسته‌ای را با واشینگتن حل‌وفصل کند. اما در عوض، فعال شدن این سازوکار می‌تواند ابعاد حقوقی و سیاسی پرونده هسته‌ای را پیچیده‌تر کند. از همین رو، عراقچی با پیشرفت نسبی در مذاکرات ایران و آمریکا، به سراغ اروپا رفته تا صراحتاً هشدار دهد که مانع‌تراشی در این مسیر به زیان همه طرف‌ها خواهد بود. با این حال، ایران همچنان پنجره دیپلماسی با اروپا را باز گذاشته و حتی تأکید کرده که در صورت تغییر رویکرد از سوی آنها، امکان حضور نمایندگان اروپایی در مذاکرات ایران و آمریکا نیز وجود دارد. حضور اروپا ـ به‌ویژه با شناخت عمیق‌اش از ساختار سیاسی و اقتصادی ایران ـ الزماً به ضرر تهران نیست؛ اما واقعیت آن است که بدون داشتن سهمی واقعی در آینده سیاسی و اقتصادی توافق، اروپا به‌جای بازی‌ساز بودن، بیشتر به عامل برهم‌زننده تعادل مذاکرات بدل شده است.