جدال دیپلماتیک در رم

  از پیشنهاد بی‌سابقه ایران برای جذب سرمایه‌گذاری آمریکایی گرفته تا تلاش اروپایی‌ها برای حفظ جایگاه در معادله‌ای که مرکز ثقلش در  واشینگتن است.

*تدارک مذاکرات در رم

سوم ماه می، رم میزبان دور تازه‌ای از مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا خواهد بود. مذاکره‌ای که گرچه عنوان «هسته‌ای» دارد، اما نشانه‌های تازه‌ای از آن حکایت دارد که تهران و  واشینگتن در حال آزمودن شکل تازه‌ای از بده‌بستان دیپلماتیک هستند. در میانه این فضا، سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، تأکید کرده است که اگرچه گفت‌وگوهایی با تروئیکای اروپایی (فرانسه، بریتانیا، آلمان) نیز انجام خواهد شد، اما اصل مذاکرات، همچنان با آمریکاست. عراقچی همچنین اعلام کرده که جلسه با سه کشور اروپایی روز جمعه دوم ماه می، در رم برگزار می‌شود، اما افزوده: «طرف اصلی ما در این مذاکرات، آمریکاست و گفت‌وگوها با اروپا، مکمل آن است نه جایگزین.»

*پیام جدید به  واشینگتن

در یکی از مهم‌ترین تحولات اخیر، خبرگزاری بلومبرگ گزارش داده که ایران پیشنهاد یک فرصت سرمایه‌گذاری تریلیون دلاری را به آمریکا ارائه داده است. این پیشنهاد که بی‌سابقه تلقی می‌شود، با هدف کاهش تحریم‌ها و جذب صنایع آمریکایی به بخش‌های انرژی و هسته‌ای ایران ارائه شده است. به تعبیر بلومبرگ، برای نخستین بار در دهه‌های اخیر، مقامات ایرانی اقتصاد کشور را آشکارا به کاخ سفید معرفی کرده‌اند تا نشانی از جدیت و رویکرد تازه باشد. این اقدام، نه‌تنها حامل پیام اقتصادی است، بلکه تلاشی برای ایجاد زمینه‌ای برای توافقی پایدارتر در مقایسه با تجربه ناپایدار برجام نیز هست. موضوعی که از منظر بسیاری از ناظران، تلاش برای کاستن از مقاومت لابی‌های ضد توافق در اسرائیل است.

*فرانسه در خط تقابل؟

در همین حال، فرانسه بار دیگر با طرح این ادعا که ایران به آستانه تولید سلاح هسته‌ای نزدیک شده، موضعی تند اتخاذ کرده است. موضوعی که با واکنش نماینده ایران در سازمان ملل روبه‌رو شد. نماینده ایران، این ادعاها را «بی‌اساس و دارای انگیزه‌های سیاسی» خواند و یادآور شد که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به طور مرتب برنامه هسته‌ای ایران را رصد کرده و هیچ انحرافی در آن گزارش نکرده است. او همچنین تأکید کرده که «تهدید فرانسه به بازگرداندن تحریم‌ها، نقض منشور سازمان ملل است.» به نظر می‌رسد پاریس، در غیاب نقش مؤثر در مذاکرات اصلی، کوشیده با مواضع رسانه‌ای پررنگ، جایگاه از دست ‌رفته‌اش را بازسازی کند.

*ویتکاف؛ فراتر از عنوان

در این دور از مذاکرات، نام «ویتکاف» بیشتر از همه شنیده می‌شود؛ نماینده ویژه آمریکا در امور غرب آسیا که نقش‌آفرینی‌اش فراتر از یک دیپلمات رسمی است. ویتکاف در گفت‌وگویی با رسانه آمریکایی WABC Radio گفته: «دیدارم با عراقچی برایم مهم و بزرگ بود. احساس کردم مأموریتی بزرگ‌تر از خودم را انجام می‌دهم.» او همچنین اظهار کرده که «برجام توافقی به نفع ایران بود و باید اصلاح شود.» این موضع، تفاوت صریحی با رویکردهای پیشین دارد که اغلب از برجام به عنوان توافقی شکست‌خورده یاد می‌کردند. این سخنان ویتکاف به نوعی برگردان سخنان ترامپ در زمانی است که از برجام خارج شد. ترامپ در آن زمان معتقد بود هزینه برجام را آمریکا داده اما شرکت‌های اروپایی از آن سود جسته‌اند. اکنون نیز ویتکاف با این جملات درصدد است بر سهم آمریکا از منظر اقتصادی در هر توافقی تاکید کند. در واکنشی به نقش فزاینده ویتکاف، آرون دیوید میلر، مذاکره‌کننده ارشد پیشین دولت‌های دموکرات و جمهوری‌خواه آمریکا گفته: «نمی‌شود مذاکره با ایران، روسیه و موضوع غزه را روی یک دستمال کاغذی انجام داد. باید تیم و رئیس‌جمهوری داشت که راهبرد داشته باشد.»

*اروپا در حاشیه

اگرچه عراقچی تأکید کرده که ایران خواهان کاهش نقش اروپایی‌ها نیست، اما واقعیت میدانی حاکی از آن است که این کشورها خود را از روند تحولات عقب انداخته‌اند. این مورد البته به نظر خواست ترامپ هم هست. مواضع اخیر اروپا از تهدیدهای غیر سازنده گرفته تا بی‌تفاوتی به اولویت‌های ایران، همگی دست به‌دست هم داده تا نقش اروپا در این مرحله، به حاشیه برود. در بیانیه اخیر وزیر امور خارجه ایران نیز آمده: «کشورهای اروپایی به دلیل سیاست‌های اشتباه خود، در حال کمرنگ کردن نقششان هستند.» همچنین، تاکید شده که پول‌های بلوکه‌شده ایران، بخشی از تحریم‌های غیرقانونی است که باید آزاد شود.

*باز تعریف دیپلماسی

مجموعه تحولات اخیر نشان می‌دهد که ایران و آمریکا، هر دو در حال آزمودن زمین تازه‌ای برای توافق‌اند؛ توافقی که شاید عنوان آن همچنان «برجام» باشد، اما محتوا و روش‌های آن به‌وضوح متفاوت است. ایران تلاش می‌کند با ارائه پیشنهاد اقتصادی، به‌جای صرفاً چانه‌زنی هسته‌ای، فضای گسترده‌تری از همکاری را ایجاد کند. آمریکا نیز از کانال ویتکاف، نوعی انعطاف تاکتیکی از خود نشان داده است، هرچند هنوز فضای داخلی آمریکا پذیرای یک توافق جدی نیست. نقش اروپا در این میانه، بیش از هر چیز تحت‌تأثیر ناتوانی در فهم شرایط جدید است. رم، اگرچه شهری است برای یک نشست دیگر، اما شاید نقطه آغاز دورانی تازه از دیپلماسی میان ایران و غرب باشد؛ دیپلماسی‌ای که بر اقتصاد، امنیت و واقع‌گرایی استوار است.