مرتضی مکی در گفت‌وگو با«آرمان ملی»:
قطعنامه شورای حکام پرونده هسته‌ای را امنیتی‌تر می‌کند
آرمان ملی- احسان انصاری: صدور قطعنامه شورای حکام علیه ایران چه پیامدهایی دارد؟ اتفاقات داخل ایران و رویکردی که کشورهای اروپایی نسبت به ایران دارند چه تأثیری بر روند صدور این قطعنامه داشته است؟با توجه به تحولات اخیر آینده احیای برجام به چه صورتی خواهد بود؟«آرمان ملی» برای پاسخ به این سوالات و بررسی چشم‌انداز پیش‌رو با مرتضی مکی، تحلیلگر روابط بین‌الملل گفت‌وگو کرده است. مکی معتقد است: « امروز ما در دنیایی زندگی می‌کنیم که بحران‌ها به صورت مستقل از هم قرار ندارند و بلکه به شکل‌های مختلف به هم ارتباط پیدا می‌کنند. پس از اینکه در شهریورماه گذشته مذاکرات احیای برجام به حال تعلیق درآمد ما روی چند موضوع تنش‌هایی را با کشورهای غربی پیدا کرده بودیم. در همان زمان سالیوان مشاور امنیت ملی آمریکا موضوع نقش پهپادهای ایران در جنگ اوکراین را مطرح کرد که این موضوع باعث شد اوکراین و آمریکا به صورت جدی علیه ایران وارد میدان شدند و با همراهی آمریکا ایران و روسیه را در مقابل ناتو قرار دادند. در چنین شرایطی تحریم‌هایی نیز علیه ایران اعمال شد و در شرایط کنونی نیز جنگ تبلیغاتی علیه ایران ادامه دارد. به هر حال تغییرات صورت گرفته روی هجمه و جنگ روانی روی ایران تأثیرگذاشته است.» در ادامه ماحصل این گفت‌وگو را می‌خوانید.
مهم‌ترين پيامدهاي صدور قطعنامه شوراي حکام عليه ايران چيست؟ اين قطعنامه چه تأثيري روي روند مذاکرات احياي برجام خواهد گذاشت؟
بلاتکليف ماندن مذاکرات احياي برجام و بي‌توجهي به حل مشکلات بين ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي وضعيت پرونده هسته‌اي ايران را در شوراي حکام به شکلي درآورده که هرچه جلوتر برويم احتمال اينکه اتفاق سال86 تکرار شود و اين احتمال وجود دارد که در آينده پرونده هسته‌اي ايران به شوراي امنيت سازمان ملل ارسال شود. شايد اگر دو ماه پيش تحليل واقع بينانه‌اي از روند تحولات جهاني صورت مي‌گرفت و موضوع احياي برجام به بده وبستان اروپا موکول نمي‌شد شايد امروز ما در اين نقطه قرار نداشتيم و شايد برخي تحولات ديگر که در نهايت به ضرر ايران تمام شد نيز رخ نمي‌داد. با اين وجود تحليل غيرواقع بينانه‌اي که از روند تحولات جهاني صورت گرفت تا در شرايط کنوني اتحاديه اروپا و آمريکا اجماعي را انجام دادند تا قطعنامه تندي را عليه ايران صادر کنند. بدون ترديد اين قطعنامه مي‌تواند يک گام به جلو در راستاي امنيتي کردن پرونده هسته‌اي ايران از سوي آمريکا و اتحاديه اروپا باشد. اگر نسبت به اين اتفاق نيز بي‌تفاوت باشيم شرايط احياي برجام در آينده براي ايران بسيار سخت و دشوار خواهد شد. در چنين شرايطي نه تنها تحريم‌هاي کنوني لغو نخواهد شد بلکه اين احتمال وجود خواهد داشت که تحريم‌هاي سازمان ملل نيز به اين تحريم‌ها اضافه شود.
آيا اتفاقات داخل ايران و رويکردي که کشورهاي اروپايي در زمينه حقوق بشر نسبت به ايران دارند در انتخاب زمان صدور اين قطعنامه نقش داشت؟
امروز ما در دنيايي زندگي مي‌کنيم که بحران‌ها به صورت مستقل از هم قرار ندارند، بلکه به شکل‌هاي مختلف به هم ارتباط پيدا مي‌کنند. پس از اينکه در شهريورماه گذشته مذاکرات احياي برجام به حال تعليق درآمد ما روي چند موضوع تنش‌هايي را با کشورهاي غربي پيدا کرده بوديم. در همان زمان ساليوان مشاور امنيت ملي آمريکا موضوع نقش پهپادهاي ايران در جنگ اوکراين را مطرح کرد که اين موضوع باعث شد اوکراين و آمريکا به صورت جدي عليه ايران وارد ميدان شدند و با همراهي آمريکا ايران و روسيه را در مقابل ناتو قرار دادند. در چنين شرايطي تحريم‌هايي نيز عليه ايران اعمال شد و در شرايط کنوني نيز جنگ تبليغاتي عليه ايران ادامه دارد. به هر حال تغييرات صورت گرفته روي هجمه و جنگ رواني روي ايران تأثيرگذاشته است. رابرت مالي مذاکره کننده ارشد آمريکا در مذاکرات هسته‌اي به تازگي عنوان کرد که پرونده هسته‌اي ايران از روي ميز برداشته شده و در اولويت‌هاي برنامه‌هاي آمريکا نيست. بدون ترديد اين اتفاقات روي مذاکرات احياي برجام تأثير گذاشته و اگر ما نتوانيم در اين مرحله اين موضوعات را حل کنيم و بحران را مديريت کنيم در هفته‌ها و ماه‌هاي آينده با شرايط سختي مواجه خواهيم بود.
رويکرد کشورهاي اروپايي نسبت به اتفاقات داخلي ايران در آينده به چه صورت خواهد بود؟آيا فشار کشورهاي اروپايي نسبت به ايران در آينده بيشتر خواهد شد؟
اگر ما نتوانيم بحران کنوني در جامعه را مديريت کنيم و اين بحران وضعيت پيچيده‌تري به خود بگيرد قطعا دولت‌هاي غربي تلاش خواهند کرد روي اتفاقات ايران موج سواري کنند و با جنگ تبليغاتي و رواني ايران را تحت فشار قرار خواهند داد. نتيجه اين مسأله به اين باز مي‌گردد که ما چگونه بحران داخلي را در ايران مديريت خواهيم کرد. شرايط به شکلي است که ما هرچه زودتر بتوانيم بحران داخلي را مديريت کنيم به همان اندازه هزينه‌هاي کمتري در عرصه سياست خارجي پرداخت خواهيم کرد.
برخي گمانه‌زني‌ها از نقش مهم نتايج انتخابات کنگره آمريکا در آينده احياي برجام حکايت داشت. در شرايط کنوني که نتيجه انتخابات مشخص شده است اين انتخابات چه تأثيري در آينده احياي برجام خواهد داشت؟
برخلاف پيش‌بيني‌هايي که صورت مي‌گرفت که جمهوريخواهان با رأي قاطعي در اين انتخابات به پيروزي مي‌رسند، اما اين اتفاق رخ نداد و جمهوريخواهان تنها موفق شدند با وضعيت شکننده‌اي اکثريت مجلس نمايندگان را به دست بگيرند و در مجلس سنا وضعيت گذشته تکرار شد و اکثريت در اختيار دموکرات‌ها قرار گرفت. هرچند شرايط براي بايدن براي اجراي سياست خارجي سخت‌تر از گذشته خواهد شد اما اگر اراده جدي از سوي ايران و آمريکا براي احياي برجام وجود داشته باشد وضعيت کنگره نمي‌تواند زياد در اين زمينه تعيين کننده باشد. اين وضعيت در زمان امضاي برجام نيز وجود داشت و در سال2015 اوباما نيز با يک اکثريت جمهوريخواه در کنگره مواجه بود. با اين وجود اراده کاخ سفيد مبتني بر رسيدن توافق هسته‌اي با ايران بود. در شرايط کنوني نيز اين وضعيت وجود دارد. در شرايط کنوني ايران با شرايط سختي از نظر جنگ رواني با غرب قرار دارد. با اين وجود اگر اراده کاخ سفيد به توافق هسته‌اي با ايران باشد نبايد زياد نگران وضعيت کنگره بود. اين در حالي است که جمهوريخواهان و دموکرات‌ها درباره پرونده هسته‌اي ايران داراي ديدگاه‌هاي مشترکي هستند. همه اين مسائل به اراده سياسي طرفين براي احياي برجام بازمي گردد.
چرا در حالي که بايدن و رئيسي قبل از به قدرت رسيدن از احياي برجام حمايت مي‌کردند مذاکرات روند فرسايشي پيدا کرد و روز به روز وضعيت پيچيده‌تري به خود گرفت؟
همان گونه که در ابتداي مذاکرات احياي برجام نيز مطرح شد يکي از موانع اصلي احياي برجام فرسايشي شدن مذاکرات است. در همان زمان نيز عنوان مي‌شد به هر ميزان که روند مذاکرات فرسايشي شود به همان اندازه به نتيجه رسيدن برجام سخت‌تر خواهد شد. نکته ديگر اينکه در داخل آمريکا و ايران احياي برجام با مخالفت‌هاي جدي مواجه بود. در پايان دولت آقاي روحاني اين فرصت وجود داشت که برجام احيا شود و دولت نيز تلاش‌هاي زيادي انجام داد که اين اتفاق رخ بدهد. اتفاقي که ازابتدا مشخص بود روند احياي برجام را دشوار خواهد کرد. حتي در مرحله‌اي که عنوان مي‌شد تحريم‌هاي ايران بايد به صورت مرحله‌اي برداشته شود و راستي آزمايي شود و از سوي ديگر ايران به تعهدات هسته‌اي خود عمل کند نيز چالش‌هايي به وجود آمد. در گذشته نيز اين موضوع مطرح بود و عنوان مي‌شد که ما مي‌توانيم به صورت گام به گام با آمريکا به نتيجه برسيم. با اين وجود اين اتفاق به دلايلي از جمله دلايل رخ نداد و فشارهاي برخي جريان‌ها در داخل کشور باعث شد که در عمل مذاکرات به نتيجه نرسد. هر مانعي که در مسير مذاکرات قرار داشته باشد و ما به دنبال گره گشايي از آن نباشيم به شکست برجام منجر خواهد شد. واقعيت غير قابل انکار اين است که مذاکرات احياي برجام در سطح بسيار لغزنده‌اي در حال انجام شدن است. اين سطح لغزنده نيز باعث مي‌شود نتوان نسبت به احياي برجام خوشبيني و يا بدبيني کامل داشت. متغيرهاي مهمي نيز باعث شده اين سطح لغزنده به يک ثبات قابل اطمينان دست پيدا نکند. در شرايط کنوني ايران و آمريکا علي رغم اينکه به برجام نياز دارند اما هنوز نتوانسته‌اند به يک نقطه تفاهم دست پيدا کنند. آخرين موضوعي که باعث شده فضاي احياي برجام منفي شود خواسته ايران براي تضمين نسبت به لغو تحريم‌هاست. اين در حالي است که گمانه‌زني‌ها حکايت از اين دارد که اين احتمال وجود دارد که تضمين‌هاي مورد خواست ايران نياز به تصويب کنگره داشته باشد.
با توجه به شرايط موجود و موانعي که وجود دارد آيا مي‌توان شرايطي را متصور بود که برجام ديگر احيا نشود؟
در شرايط کنوني با توجه به بحران اوکراين برجام براي ايران، آمريکا و اروپا يک توافق مهم است. با اين وجود نبايد اين تلقي از وضعيت کنوني صورت بگيرد که آمريکا و اروپا با توجه به شرايطي که در آن قرار دارند حاضر به احياي برجام با هر شرايط و هر شرطي هستند. قطعا اگر برجام نيز به نتيجه نرسد اين کشور‌ها پلن‌هاي ديگري را در دستور کار خود قرار خواهند داد. اين پلن‌ها نيز به صورتي نيست که براي ايران منافعي به‌همراه داشته باشد يا به صورتي باشد که امتيازهاي بيشتري را از آمريکا و اروپا نصيب ايران کند. واقعيت غيرقابل انکار اين است که اگر برجام به هر دليلي احيا نشود ما بايد هزينه‌هاي زيادي براي تحريم‌هاي آمريکا پرداخت کنيم. به همين دليل نيز شوک‌هاي اقتصادي که با افزايش نرخ دلار و ارز به کشور وارد مي‌شود ادامه پيدا کند شرايط سياسي، اقتصادي شرايطي غيرقابل پيش بيني را تجربه خواهد کرد. بايد اين موضوع را درک کنيم که وضعيت امروز نسبت به گذشته بسيار متفاوت شده است و به همين دليل ما نمي‌توانيم نسبت به تحريم‌هاي بين‌المللي بي‌تفاوت باشيم. نکته ديگر اينکه در شرايط کنوني شاهد فشارها و اقداماتي براي مانع تراشي در مسير احياي برجام هستيم. در اين مدت اسرائيل رايزني‌ها و تلاش‌هاي زيادي در فضاي بين‌المللي انجام داد تا برجام احيا نشود. درهمين رابطه شاهد حضور مقامات ارشد اسرائيل در آمريکا بوديم که با مقامات آمريکا ديدار و گفت‌وگو کردند. هدف مقامات اسرائيل از اين گفت‌وگو‌ها نيز اين بود که برجام احيا نشود و يا اگر احيا مي‌شود شروطي براي آن گذاشته شود که ايران به اهداف خود از احياي برجام دست پيدا نکند. در داخل ايران نيز شاهد مخالفت‌هايي از سوي مخالفان برجام با احياي برجام بوديم. همه اين عوامل باعث مي‌شود شرايط براي احياي برجام سخت شود هر چند من هنوز روزنه‌هايي براي احياي برجام مي‌بينم.
ارسال نظر