ابتکار مسکو برای ایران و اعراب خلیج‌فارس

 اسرائیل برای بسیاری از کشورهای عربی و ایران، در سطحی دشمن مشترک به‌حساب می‌آید، اما هم‌زمان برخی دولت‌های خلیج فارس، در چارچوب به‌دنبال عادی‌سازی با اسرائیل بودند که حالا با حمله اسرائیل به قطر به‌نظر منتفی بیاید.

باتوجه به دیپلماسی فعالی که در دستور کار تهران قرار دارد، ایران به‌خوبی آگاه است که افزایش شکاف با همسایگان عربی می‌تواند هزینه‌های سنگینی به‌همراه داشته باشد. به همین دلیل، تهران طی سال‌های اخیر کوشیده است از مسیر دیپلماسی بخشی از تنش‌ها را کاهش دهد. توافق ایران و عربستان برای ازسرگیری روابط دیپلماتیک و گفت‌وگو درباره امنیت دریایی در خلیج فارس نمونه‌ای از این تلاش‌ها است. این رویکرد می‌تواند به کاهش فشارها و جلوگیری از شکل‌گیری یک ائتلاف گسترده‌تر عربی- اسرائیلی علیه ایران کمک کند. در ادامه این گزارش به آخرین تحولات منطقه خواهیم پرداخت و اینکه اشاره‌ای خواهیم داشت به‌طرح جدید روسیه برای بهبود روابط کشورهای حاشیه خلیج فارس.

کاهش اعتماد اعراب

تحولات اخیر نیز نشان داده که موضوع اسرائیل برای کشورهای منطقه خلیج‌فارس همزمان فرصت و تهدید است. حمله هوایی اسرائیل به دوحه، پایتخت قطر، موجی از اعتراض و محکومیت را در جهان عرب به‌راه انداخت. کشورهای منطقه این اقدام را نقض آشکار حاکمیت ملی دانستند و نسبت به افزایش بی‌ثباتی هشدار دادند. در همین حال، بی‌اعتمادی به آمریکا نیز در حال افزایش است. اعراب خلیج‌فارس که سال‌ها تضمین امنیتی آمریکا را پشتوانه خود می‌دانستند، اکنون با تردید به کارآمدی این حمایت‌ها می‌نگرند. همین مسئله آنها را به سمت تنوع‌بخشی در روابط امنیتی، افزایش توان دفاعی بومی و گاه نزدیک شدن به ایران از مسیر گفت‌وگو سوق داده است. سفر اخیر رئیس‌جمهور امارات به کشورهای همسایه برای هماهنگی در واکنش به حملات اسرائیل به قطر، گویای تلاش مشترک اعراب برای ایجاد رویکردی منسجم‌تر در برابر تحولات است.

در نهایت، چشم‌انداز آینده روابط ایران و کشورهای خلیج فارس در سایه حضور اسرائیل، مجموعه‌ای از فرصت‌ها و چالش‌ها را پیش‌رو دارد. اگرچه اسرائیل و ایران به‌عنوان دو قطب متضاد، عملاً بر سیاست‌های امنیتی کشورهای عربی تأثیر می‌گذارند، اما واقعیت این است که تداوم تنش‌ها برای همۀ طرف‌ها پرهزینه خواهد بود. مسیر آینده بستگی به این دارد که آیا کشورهای منطقه می‌توانند به سمت همکاری‌های امنیتی و اقتصادی حرکت کنند یا گرفتار رقابت‌های فرسایشی و درگیری‌های نیابتی خواهند شد.

نفوذ بیشتر در خلیج فارس

کرملین در ادوار اخیر تلاش دارد که با افزایش سطح نفوذ در خاورمیانه حضور آمریکا را محدودتر کند در این مورد روسیه تلاش می‌کند حضور آمریکا را در منطقه محدودتر کند. در این مورد سرگئی لاوروف، وزیرخارجه روسیه در نشست خبری پس از جلسه «گفت‌وگوی راهبردی روسیه- شورای همکاری کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس» گفت که مسکو آماده است در حدی که طرفین علاقه‌مند باشند، از تلاش‌ها برای عادی‌سازی روابط میان ایران و کشورهای عربی حوزه خلیج فارس حمایت کند. لاوروف در این مورد ادامه داد: «ما وضعیت در منطقه خلیج فارس را بررسی کردیم. به ابتکاراتی که در درون شورای همکاری برای تثبیت اوضاع، از جمله عادی‌سازی روابط با ایران مطرح می‌شود، علاقه‌مندیم.»

وزیرخارجه روسیه در همین مورد یادآور شد که مسکو در این نشست بار دیگر بر عناصر اصلی طرح امنیت جمعی روسیه برای خلیج فارس تاکید کرده است: «ما این موضوع را طی چند سال گذشته هم در سطح وزارتخانه‌های خارجه و هم با مشارکت کارشناسان و جامعه دانشگاهی بررسی کرده‌ایم. روسیه آماده است همراه با تمامی کشورهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای علاقه‌مند، رویکردهایی برای تضمین ثبات و امنیت این منطقه تدوین کند. بدیهی است که تصمیم نهایی باید در دست کشورهای همین منطقه راهبردی باشد. روسیه بر این باور است که ایجاد فضای صلح و همکاری در خلیج فارس بیش‌ترین همخوانی را با روح ابتکار رئیس‌جمهور پوتین برای ایجاد معماری امنیتی اوراسیا خواهد داشت؛ معماری‌ای که بر اصل تفکیک‌ناپذیری امنیت برای همه کشورهای قاره اوراسیا استوار است.»

بلوک‌بندی جدید

عباس موسوی، سخنگوی پیشین وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران با اشاره برگزاری اجلاس سران کشورهای اسلامی و عربی در دوحه در محکومیت حملات رژیم صهیونیستی به محل جلسه سران حماس در قطر، در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «اجلاس فوق‌العاده روز دوشنبه سران کشورهای عضو ‎سازمان همکاری اسلامی در قطر این بار اگر جدیت و اتحاد جهان اسلام را در مقابل صهیونیست‌ها نشان ندهد، رژیم را جری‌تر و برای حملات بیشتر به سایر کشورهای اسلامی مصمم‌تر می‌کند. این اجلاس حداقل باید به ۲ جمع‌بندی عملیاتی مشترک (و نه صرفا بیانیه مشترک) برسد؛ اول: قطع ارتباط سیاسی و تجاری کشورهای اسلامی با رژیم اشغالگر و دوم: تشکیل یک ‎بلوک نظامی امنیتی برای مقابله با تهدید فوری و مشترکی به نام رژیم اسرائیل.»