امید به توافق

هر چند که آژانس نیز در ظاهر صحبت از تعامل و مذاکره با ایران کرده و می‌کند؛ اما در عمل تاکنون رویکرد دیگری را از آژانس شاهد بوده‌ایم و آنها همواره تحت فشار غربی‌ها اکثرا رویکردهای ضدایرانی اتخاذ کرده‌اند. حتی زمان‌هایی هم که شاهد تعامل خوبی میان مسئولان سازمان انرژی اتمی کشور و دستگاه سیاست خارجی با مدیر کل آژانس بودیم اما در نهایت آنچه از نشست شورای حکام یا گزارش‌های آژانس در قبال ایران بیرون آمده نه تنها مطابق میل ایران نبوده؛ بلکه تا 180 درجه مخالف قول و قرارهایی بوده که میان ایران و آژانس گذاشته شده است. چنانکه بعضا در نشست‌های فصلی شورای حکام نیز شاهد صدور بیانیه یا قطعنامه علیه ایران بوده‌ایم. گویی اینکه آژانس تحت فشار اروپا و آمریکا نمی‌خواهد بپذیرد که برنامه هسته‌ای ایران صلح‌آمیز است و هر بار برای اقدامات ضدایرانی خود به بهانه‌ای متوسل می‌شود. نمونه آخری که در همین مسیر شاهدش بودیم و در نهایت به پیش زمینه‌ای برای جنگ میان ایران و اسرائیل و تجاوز آمریکا به ایران تبدیل شد نیز گزارش یکجانبه، جهت‌دار و ضدایرانی آژانس تحت فشارهای آمریکا و اروپا بود. لذا اینکه امروز بدون در نظرگرفتن آنچه تا کنون میان ایران و آژانس رخ داده بخواهیم به مناسبات و تعامل میان ایران و آژانس بپردازیم تحلیلی خطا است و راه به جایی نمی‌برد. واقعیت امر بر آن است که ایران نسبت به آژانی با دیده تردید و بدبینی می‌نگرد و گرچه به تعامل و مذاکره با آژانس قائل است، اما این به معنای اعتماد به آژانس نیست. بلکه می‌توان آن را استفاده از راه‌ها و منافذ موجود برای از میان بردن التهابات و توافقی در جهت حل مشکلات قلمداد کرد. گرچه که بر خلاف رویکرد آژانس ایران همیشه سازنده بوده و خواستار حقوق عادی خود مثل همه کشورها بوده اما اروپایی‌ها، آمریکا و به تبع آن اژانس با بهانه‌های واهی به دنبال فشار بر ایران در جهت عمل به خواسته‌های خود بوده‌اند. اما آنچه مسلم است مواجهه مطلوب ایران و آژانس نیز در گرو برخورد سالم آژانس در قبال ایران و همچنین رویکردهای سازنده در قبال کشورمان خواهد بود. به عبارت دیگر تعامل ایران و آژانس نه از سر ترس یا اجبار؛ بلکه از روی فهم و اقتدار هوشمندانه‌ای است که همچنان که خود را عضو آژانس و N.P.T می‌داند، اما به‌دنبال حل مسائل فنی از نگاه کارشناسی و نه فشارهای سیاسی است.

* نشست فصلی شورای حکام

روزگذشته بود که نشست فصلی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برگزار شد و بیشتر نگاه‌ها به مساله پرونده هسته‌ای ایران ایران بود که مدیر کل آژانس در این خصوص مطالبی را مطرح کرد. رافائل گروسی در ابتدای این نشست با اشاره به مذاکرات اخیر با تهران، از «پیشرفت‌های فنی» خبر داد و ابراز امیدواری کرد که «ظرف چند روز آینده همکاری‌های کامل آژانس با ایران از سر گرفته شود». این در حالی است که مناسبات ایران و آژانس طی چند وقت اخیر با فراز و فرودهای بسیاری همراه بوده است. وی افزود: «بررسی برنامه هسته‌ای ایران در هفته‌های گذشته، به‌ویژه پس از حملات ماه ژوئن، در کانون تلاش‌های ما قرار داشته است. همان‌طور که به یاد دارید، درباره این موضوع به‌صورت شفاهی و با جزئیات هم در همین نشست شورا و هم در شورای امنیت سازمان ملل توضیح داده‌ام. همچنین در گزارش‌هایم به شورا، جزئیات مفصل آن را ارائه کرده‌ام.» مدیر کل آژانس ادامه داد: «من به‌طور مستمر و نظام‌مند با ایران در تماس بوده‌ام تا به نگرانی‌های مطرح‌شده پاسخ دهم و راه‌هایی برای بازگرداندن همکاری ضروری میان آژانس و ایران بیابم. ما تحولات اخیر در تهران را با دقت دنبال کرده‌ایم، به‌ویژه تصویب قانونی در مجلس ایران برای تعلیق همکاری با آژانس که از سوی رئیس‌جمهور ایران تأیید شد». وی با بیان اینکه شرایط ایران را در پی حمله به تاسیسات اتمی کشور را درک می‌کند، افزود: «دقیقا همین موضوع، محور گفت‌وگوهای چند هفته گذشته ما در تهران و وین بوده تا بر سر گام‌های عملی لازم برای اجرای فعالیت‌های راستی‌آزمایی در ایران به توافق برسیم. پیشرفت‌هایی در این زمینه حاصل شده است. امید صادقانه من این است که ظرف چند روز آینده بتوان به نتیجه موفق این گفت‌وگوها رسید تا ازسرگیری کامل و ضروری همکاری ما با ایران امکان‌پذیر شود. اطمینان دارم با اجرای این گام‌های عملی، سایر رایزنی‌ها و روندهای مهم دیپلماتیک نیز بر بستری امیدوارکننده‌تر پیش خواهد رفت و به نتایج مثبتی منتهی خواهد شد». وی مدعی شد: «اجرای کامل حقوق و تعهدات آژانس و ایران ذیل توافق پادمان NPT برای ایران، شرط اساسی بهبود واقعی اوضاع به شمار می‌رود. هنوز فرصت وجود دارد، اما نه چندان زیاد؛ همیشه وقتی حسن‌نیت و حس مسئولیت روشن وجود داشته باشد، زمان کافی خواهد بود. این پیام من برای ایران است و شما فرصت کافی خواهید داشت تا دیدگاه‌های خود را بیان کنید. اطمینان می‌دهم که آژانس نهایت تلاش خود را در این مسیر به کار می‌گیرد».

* سناریوهای پیش رو

ایران گرچه رویکرد مذاکره و تعامل را در قبال آژانس در پیش گرفته؛ اما با آغاز نشست شورای حکام نوع برخورد آژانس در مقابل ایران نیز در نحوه تعامل ایران تاثیرگذار است. لذا بر اساس تحولات اخیر میان طرفین می‌توان سناریوهایی را در خصوص نوع مواجهه ایران و آژانس مطرح کرد. نخستین سناریو توافق در چند روز آینده است. بدین مضمون که اگر مذاکرات فنی به جمع‌بندی برسد، همکاری‌های کامل از سر گرفته می‌شود، فشار‌ها کاهش می‌یابد و احتمال تصویب قطعنامه‌های سخت‌گیرانه در شورای حکام کم خواهد شد. سناریوی دوم که احتمال بیشتری دارد توافق موقت یا محدود است که شاید طرفین بر سر گام‌های کوچک مانند افزایش محدود دسترسی بازرسان یا ارائه گزارش‌های جزئی توافق کنند. این وضعیت تنش را موقتا کاهش می‌دهد، اما بحران اصلی حل نمی‌شود. در نهایت سومین سناریو نیز ادامه شرایط فعلی و بن‌بست دیپلماتیک میان ایران و آژانس است که در صورت عدم توافق کامل یا موقت شاهد فعال‌سازی مکانیسم ماشه از سوی اروپایی‌ها و فشار آمریکا و اروپا بر تهران خواهیم بود. آنچه مسلم است در شرایط حاضر نمی‌توان به‌طور قطع و یقین شرایط را تحلیل کرد چرا که هم طبق گفته‌های گروسی و البته اسماعیل بقایی سخنگوی وزارت امور خارجه، روند گفت‌وگوها مثبت بوده و هم از طرفی سایه تهدید‌های سیاسی و تحریم‌ها بر سر کشور باقی است و باید دید بالاخره مواجهه ایران و آژانس به کدام سمت و سو خواهد رفت. طرفین توافق می‌کنند یا روال گذشته ادامه پیدا خواهدکرد؟ این در حالی است که شب گذشته پس از تماس‌های دیپلماتیک مصر با وزیر خارجه ایران و مدیرکل آژانس، گمانه زنی ها از احتمال برگزاری دیدار تازه‌ای در قاهره سخن گفتند ؛ دیداری که می‌تواند بر معادلات حساس هسته‌ای اثرگذار باشد. در همین راستا  لارنس نورمن خبرنگال وال استریت ژورنال نیز مدعی شد: سه شنبه دیدار عراقچی با گروسی انجام می شود و این توافق با آژانس در مرحله نهایی است