مذاکرات با اروپا روی میز

 زیرا برجام به‌عنوان یک توافق چندجانبه میان ایران و 5+1 تعریف شده بود و با خروج آمریکا، ستون اصلی این سازه فرو ریخت. بنابراین اگر اروپا بخواهد بر اساس همان توافق اقدام کند، پرسش اساسی این است که چگونه می‌تواند از سازوکاری بهره ببرد که بنیان حقوقی‌اش متزلزل شده است؟

+معضل بازگشت تحریم‌ها

یک مناقشه جدی بر سر روند بازگشت تحریم‌ها وجود دارد. پرسش کلیدی این است که آیا در صورت ارسال پرونده ایران به شورای امنیت، موضوع باید مورد رأی‌گیری قرار گیرد یا نه؟ اگر قرار بر رأی‌گیری باشد، چین و روسیه همچنان از ابزار وتو برخوردارند و می‌توانند مانع از صدور قطعنامه جدید شوند. اما اگر فرآیند به‌گونه‌ای تفسیر شود که صرف ارجاع پرونده به شورای امنیت به معنای بازگشت خودکار قطعنامه‌های قبلی باشد، آن‌گاه دست ایران در برابر فشارهای احتمالی بسته‌تر خواهد شد. همین ابهام حقوقی موجب شده که هر دو طرف ایران و اروپا، با نوعی احتیاط و حسابگری به جلو حرکت کنند.

+نگاه آژانس به برنامه هسته‌ای

از منظر میدانی، ایران بارها تأکید کرده که تمامی تاسیسات هسته‌ای تحت نظارت و بازرسی‌های آژانس بوده و چیزی برای پنهان‌کردن وجود ندارد. در عین حال، برخی تحلیلگران معتقدند که آژانس امروز بیش از آنکه دغدغه بازرسی از تاسیسات موجود را داشته باشد، به دنبال شفاف‌سازی نسبت به ابعاد آینده برنامه هسته‌ای ایران است. مسائلی همچون سرنوشت اورانیوم غنی‌شده‌ای که در حملات آمریکا و اسراییل به تأسیسات فردو و نطنز آسیب دیده، یا ظرفیت‌های بالقوه ایران در مسیر غنی‌سازی‌های بعدی، از جمله مواردی است که آژانس به آن توجه دارد.

+پیام تهران به اروپا

سخنگوی وزارت امور خارجه در نشست خبری خود تأکید کرد که رایزنی‌های مستمر ایران با طرف‌های اروپایی ادامه دارد. او با اشاره به تماس‌های اخیر با نمایندگان سه کشور اروپایی (آلمان، فرانسه و بریتانیا) گفت: «هدف اصلی ایران این است که فضای گفت‌وگو باز بماند و مسیر دیپلماسی مسدود نشود. ما همواره تأکید کرده‌ایم که مشکلات موجود تنها از طریق تعامل سازنده و رعایت تعهدات متقابل قابل حل است.» او همچنین افزود که ایران به رغم بدعهدی‌های گذشته، همچنان درهای مذاکره را باز گذاشته و امیدوار است اروپا با درک شرایط جدید بین‌المللی، به جای رویکرد تقابلی به سمت همکاری گام بردارد.

+دور تازه مذاکره با آژانس

در بخش دیگری از این نشست، سخنگوی دستگاه دیپلماسی به دور جدید مذاکرات ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اشاره کرد و گفت: «همکاران ما در سازمان انرژی اتمی برنامه‌ریزی کرده‌اند که طی هفته‌های آینده گفت‌وگوهای فنی و تخصصی با آژانس از سر گرفته شود. این مذاکرات می‌تواند به رفع سوءتفاهم‌ها و همچنین تقویت همکاری‌های ایران با آژانس کمک کند.» او همچنین خاطرنشان کرد که ایران انتظار دارد آژانس در گزارش‌های خود بی‌طرفی و حرفه‌ای‌گری را رعایت کرده و از تبدیل شدن به ابزار فشار سیاسی قدرت‌های خاص پرهیز کند.

+بلاتکلیفی دیپلماتیک

پرونده هسته‌ای ایران در نقطه‌ای حساس قرار گرفته؛ جایی که هم اروپا و هم ایران با نوعی بلاتکلیفی روبه‌رو هستند. اروپا از یک سو نمی‌خواهد پرونده ایران را به مرحله رویارویی تمام‌عیار بکشاند زیرا تبعات امنیتی و انرژی چنین اقدامی برای خود این قاره سنگین خواهد بود، و از سوی دیگر نمی‌خواهد پیام ضعف در برابر ایران مخابره کند. در تهران نیز سیاستمداران بر حفظ استقلال و مقاومت در برابر فشارها تأکید دارند، اما در عین حال از این واقعیت آگاهند که ادامه وضعیت کنونی می‌تواند هزینه‌های اقتصادی و سیاسی بیشتری به کشور تحمیل کند.

+جمع‌بندی

تحرکات اخیر ایران در مسیر رایزنی با اروپا و آغاز دور تازه مذاکرات با آژانس نشان می‌دهد که دستگاه دیپلماسی در پی آن است تا از تشدید تنش جلوگیری کند و در عین حال بر مواضع حقوقی و سیاسی خود پافشاری نماید. تروئیکای اروپایی اگرچه همچنان به تهدیدات لفظی متوسل می‌شود، اما در عمل می‌داند که فعال‌سازی مکانیسم ماشه در فضای کنونی با موانع حقوقی و سیاسی جدی مواجه است. در این میان، آژانس نیز به عنوان نهادی فنی باید نقش خود را به دور از ملاحظات سیاسی ایفا کند. بنابراین، همان‌گونه که در تیتر گزارش آمده، «رایزنی با تروئیکا و آژانس اتمی در دستور کار قرار گرفته است» و این مسیر می‌تواند حداقل فعلاً مانع از ورود پرونده هسته‌ای به فاز بحرانی جدید شود.