بازار کساد کتاب‌فروشی‌ها بعد از جنگ
آرمان ملی- آیدین پورخامنه: آسیب‌هایی که جنگ 12 روزه بر صنعت نشر وارد کرد، با نبود برنامه مدون چندین برابر شده است. مردم خرید کتاب را فراموش کردند و وزارت فرهنگ اقدامی برای تشویق آنها به سرزدن به کتاب‌فروشی‌ها انجام نداده است. جنگ 12 روزه به آتش‌بس رسید، اما هنوز شرایط جنگی برجامعه نشر ایران حاکم است. شاید قابل اعتماد نبودن آتش‌بس این شرایط را ایجاد کرده است و هنوز مردم بیشتر بر خرید کالاهای ضروری متمرکز هستند و کمتر به فرهنگ فکر می‌کنند. اینها را ناشران و کتابفروشانی می‌گویند که سردی و کسادی بازار کتاب را با گوشت و پوست خود احساس می‌کنند.
این روزها بخش‌های مختلف وزارت فرهنگ برای یادآوری و جذب مردم به سمت سینما، تئاتر و موسیقی برنامه‌های مختلفی در نظر گرفته است؛ بلیت سینما از همان روزهای جنگ، نصف قیمت شد. برگزارکنندگان کنسرت به مخاطبانی که برای روزهایی که با جنگ هم‌زمان شد، بلیت تهیه کرده بودند، اعلام کردند وجه بلیت‌ها بازگردانده می‌شود و اینگونه اعتماد آنها را حفظ کردند. این در حالی است که با گذشت بیش از یک ماه از زمان آتش‌بس هنوز برای جذب مردم به سمت کتاب و کتابفروشی برنامه‌ریزی نشده است. شرایط برای تعداد قابل توجهی از ناشران و کتاب‌فروشآنکه مستاجر هستند، سخت‌تر است و گذشت زمان باعث سخت‌تر شدن شرایط آنها می‌شود.
نخستین جایی که ذبح، فدا و فنا می‌شود حوزه فرهنگ است، مدیرعامل شرکت انتشارات علمی و فرهنگی با بیان این نکته به رکود حاکم بر حوزه نشر اشاره می‌کند و می‌گوید: بعد از جنگ 12 روزه مردم دچار سردرگمی هستند و این شرایط فعالیت شرکت‌های نوپا را متوقف کرده است. چنین شرایطی موجب شد تا بسیاری از موسسه‌ها نیروهای خود را تعدیل کنند و می‌کنند، همچنین در پرداخت حقوق کارکنان، وام‌ها و اعتبارهای خود دچار مشکل شدند، اما در جامعه همدلی شکل گرفت و مردم کنار هم برای پشت‌سر گذاشتن این روزها تلاش می‌کنند. سیدجمال هادیان فرهنگ را زمینه‌ساز توسعه اقتصادی، سیاسی و اجتماعی کشور می‌داند، به گفته او شوربختانه در طول برنامه‌های توسعه، فرهنگ آخرین برنامه بوده است. شاید به همین دلیل باشد که هنوز یک برنامه مدون که همه بتوانند از آن استفاده کنند، قاعده‌مند و با بودجه مشخص، اعلام نشده است. این ناشر امیدوار است که برنامه‌هایی در ساحت دولت در حال تدوین و تنظیم باشد. زیرا در این روزها از مصرف کننده تا کتاب‌فروش، ناشر، چاپخانه‌دار، صحاف، لیتوگراف و همه حلقه‌های زنجیره نشر با مشکل مواجه شدند.
تغییری در کار نیست
مشکلات فعالان حوزه نشر منحصر به جنگ 12 روزه و بعد از آن نیست؛ پیش از جنگ هم حلقه‌های نشر از ناشر و کتاب‌فروش تا پدیدآورندگان روزگار سختی را می‌گذراندند و به سختی صنف را روی‌پا نگه‌داشته بودند. مدیر انتشارات «ثالث» مشکلات حوزه نشر را به دو بخش قبل و بعد از جنگ دسته‌بندی می‌کند. مشکلاتی که برای حل آنها نیاز به پیگیری بیشتر مدیریت وزارت فرهنگ و ارشاد است. به گفته محمدعلی جعفریه «وزارت فرهنگ در حوزه کتاب هم‌زمان با حوزه‌های دیگر مانند سینما، هنر و تئاتر پیش نرفته است. بسیاری از مسائل بدون تغییر، از سال‌های گذشته ادامه دارد. از طرفی برخی از مشکلات به مسائل اقتصادی مربوط است. این در حالی است که دولت قبل بودجه وزارت فرهنگ را چند برابر کرد و در این دولت انتظار برقراری عدالت و صرف بودجه برای بهبود زیرساخت‌های نشر و تجهیز کتابخانه‌ها پررنگ بود، اما هنوز به هیچ‌کدام عمل نشده است.»
وزارت فرهنگ و ارشاد می‌تواند از راه‌های مختلف فعالیت در حوزه نشر را تسهیل کند. یکی از این مسائل در اختیار گذاشتن کاغذ به عنوان یکی از مهم‌ترین مواد اولیه مورد نیاز برای تولید کتاب است که بر روند فعالیت ناشر، قیمت کتاب و قدرت خرید مردم تاثیرگذار است. به گفته جعفریه؛ قیمت کاغذ بالک در بازار به بندی یک میلیون و ۸۰۰ هزار تومان تا دو میلیون تومان رسیده است و اگر ناشر با این کاغذ کتاب منتشر کند، مردم توانایی خرید آن را نخواهند داشت. اینها همه در حالی است که ناشرانی مانند مدیر انتشارات ثالث، هشت سال دفاع مقدس را هم تجربه کردند و می‌گویند آن سال‌ها کاغذ با قیمت مناسب در بازار موجود بود.
اولویت دَهُم هم کتاب نیست
اقدام بعدی دولت برای بهبود شرایط می‌تواند خرید از ناشران و تجهیز کتابخانه‌ها باشد. وزارت فرهنگ با خرید از ناشران نقدینگی را بر بدنه نشر تزریق می‌کند و اگر این خرید برای کتابخانه‌ها باشد، موجب به‌روز شدن منابع و ارتقای کیفی آنها می‌شود. وزارت فرهنگ هنوز برای تجهیز کتابخانه‌ها و برای تامین تامین کاغذ ناشران برنامه مدونی ارائه نکرده است. از طرفی مردم بعد از ترویج استفاده از ابزار هوشمند والکترونیک، توجه کمتری به کتاب می‌کنند. بعد از جنگ شرایط به شکلی رقم خورد که اولویت دَهُم مردم هم، کتاب نیست و کتاب در سبد خرید مردم نیست. از طرفی به گفته مدیر انتشارات ثالث جنگ هشت ساله، کتابخوانی را بیشتر کرد و شمارگان کتاب در آن سال‌ها بالا بود.
از طرفی مشکل کتاب‌سازی هنوز هم پابرجا است و افراد سودجو آثار پرفروش ناشران را چاپ می‌کنند و بدون هیچ هزینه و زحمتی در سود آنها سهیم می‌شوند. به گفته مدیر نشر ثالث هنوز مانع این اقدام نشدند و متاسفانه چشم‌انداز خوبی هم وجود ندارد، بنابراین ناشران رفته‌رفته به سمت تعطیلی کشیده می‌شوند. این روزها تشکیل کمیته بحران زیر نظر وزارت فرهنگ در روزهای بعد از جنگ، به عنوان پیشنهاد برای گذر فعالان نشر پیشنهاد داده می‌شود. به گفته جعفریه شاید در نتیجه فعالیت این کمیته دریافت وام‌های طویل مدت و اقدام‌هایی از این دست برای حمایت از ناشران ممکن شود.
مُسکن طرح‌های فصلی
شاید بتوان گفت که وضعیت کتاب‌فروشان شکننده‌تر از ناشران است. به گفته هومن بخشی، مدیر کتابفروشی «دیدآور» که در راسته انقلاب فعال است، فروش تیر ۱۴۰۴ کمتر از نصف ماه‌های گذشته شده است. او به عنوان کتاب‌فروش تقاضا دارد، زمان پرداخت چک‌های چک‌های شرکت‌های پخش به عقب بیفتد، اما می‌داند که این شرکت‌ها توانایی انجام آن را ندارند. این کتاب‌فروش طرح‌های فصلی و ارائه یارانه خرید کتاب با کدملی را به عنوان یکی از روش‌هایی که مردم را به کتاب می‌رساند، اعلام می‌کند. به گفته او حلقه‌های دیگر نشر یعنی ناشران و شرکت‌های پخش هم از این اقدام سود می‌بردند. به همین دلیل برگزاری طرح فصلی در این روزها بی‌تاثیر نیست و اجرای این طرح‌ها می‌تواند مانند مُسَکِن عمل کند. برای حل مشکلات نشر باید وضعیت اقتصادی کشور بهبود پیدا کند تا در آن صورت مردم بتوانند کتاب بخرند. او با اشاره به اینکه مالکِ کتابفروشی دیدآور است و به همین دلیل نیازی به پرداخت اجاره ندارد، ادامه داد: شرایط برای کتابفروشانی که اجاره پرداخت می‌کنند، سخت‌تر است. آنهایی که صاحب ملک هستند یک قدم جلوتر هستند. کتاب‌فروشان مستاجر باید به فکر تعدیل نیرو و بعد تعطیلی باشند.
مدیر کتابفروشی «علامه» تبریز با بیش از ۳۷ سابقه، کاهش توجه به کتاب در زمان بحران را طبیعی می‌داند. زیرا وقتی مردم از نظر روحی و روانی در حال عادی نیستند، طبیعی است که به کتاب فکر نکنند. در چنین شرایطی اگر افراد پس‌انداز داشته باشند کالای ضروری و عمومی مانند برنج و روغن می‌خرند. هنوز هم شرایط عادی نشده است. محمد زارع چندین سال است که طرح‌های حمایتی را که توسط موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران و معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزار می‌شود، دنبال می‌کند. به گفته او «بعد از ۱۵ یا ۱۶ دوره برگزاری، طرح‌های فصلی، تکمیل و ضعف‌های آن رفع شده بود. مردم به طرح‌های فصلی عادت کرده بودند و برای استفاده از یارانه در کتاب‌فروشی‌ها حاضر می‌شدند، اما لزوم خرید در سامانه «بازار کتاب» همه چیز را تغییر داد.” او با اعلام اینکه در کتابفروشی علامه بیش از ۵۰ هزار عنوان کتاب وجود دارد، می‌گوید: «نمی‌توانیم همه کتاب‌ها را در سامانه «بازار کتاب» بارگذاری کنیم. حتی طرحی که بعد از نمایشگاه کتاب در «بازار کتاب» برگزار شد، نتیجه نداد. در آخرین طرح فصلی ۸۶۴ کتاب‌فروش از سه میلیارد تومان بودجه استفاده کرده و به مردم کتاب فروخته بودند. این در حالی است که فقط ۳۳۰ کتابفروشی عضو سامانه هستند و اکثر آنها مستقل نیستند.»
کتاب‌فروشان به خصوص آنهایی که مستاجر هستند، بعد از جنگ 12 روزه با مشکلات متعددی مواجه شده‌اند. این مساله آنها را به فکر تعدیل نیرو و در نهایت تعطیلی کشانده است. وضعیت برای ناشران مستقل کوچک هم به همین شکل است، آنها توانایی پرداخت اجاره دفتر نشر را ندارند. از طرفی ناشران بزرگ هم با مشائل مختلف مواجه هستند، آنها باید حقوق و بیمه تعداد قابل توجهی از کارکنان را بپردازند، اما نمی‌توانند. اگر از کتاب‌فروشان حمایت شوند، سایر حلقه‌های نشر هم از آن حمایت منتفع خواهند شد و اگر کتاب‌فروشان آسیب ببینند، تاثیر آن بر تمام حلقه‌ها مشاهده خواهد شد.
ارسال نظر