خطای سهوی یا پروژه مشکوک نفوذ؟

این مسائل باعث شده تا شاهد افزایش نگاه‌های انتقادی در خصوص سیاست‌های حاکم بر این رسانه و روش مدیران آن باشیم. به بیان ساده‌تر سیاست‌های یکجانبه‌گرایانه، رویکردهای محفلی، دوری از متن جامعه، نادیده‌گرفتن افکار عمومی، دعوت از کارشناس‌نماها به‌جای متخصصان واقعی، عدم درک صحیح اقتضائات روز، موجب شده تا صداوسیمایی که نام رسانه‌ملی را یدک می‌کشد و باید محل تبلور سلیقه‌های گوناگون باشد، امروز به رسانه‌ای تبدیل شده که در اختیار یک جریان با دیدگاه خاص است و صرفا بر پایه اهداف و منویات آن جریان به تولید برنامه و محتوا می‌پردازد و نوع برخورد با سایر حوزه‌ها از جمله عملکرد دولت در سیاست داخلی و خارجی بر پایه رویکرد همین جریان خاص صورت می‌گیرد. مدیران صداوسیما در دور جدید قرار بود که رویکردی در پیش بگیرند که در این رسانه تحول ایجاد کنند اما عملکرد چند سال اخیر نشان می‌دهد که مدیران یا تعریف درستی از تحول ندارند یا اینکه تحول را در چارچوبی خاص می‌بینند. البته روشن است که پذیرش افت مخاطبان از سوی مدیران رسانه نیاز به شهامت و درک موقعیت دارد و مدیران این سازمان ریزش مخاطب را قبول ندارند و با ارائه آمارهایی سعی دارند نشان دهند مخاطبان رسانه ریزش نکرده و برعکس بر افزایش مخاطب تاکید دارند. آنچه مشخص است صداوسیمای جبلی- جلیلی در اختیار جبهه پایداری قرار دارد و بر پایه تفکرات آنها پیش می‌رود. لذا این رویه می‌تواند زمینه‌ای برای تولید و پخش برنامه‌هایی فراهم کند که در آن برخلاف وحدت ملی به بزرگان اهل سنت توهین شود و حتی مقامات عربستان را آن هم تنها چند روز پس از دیدار مهم فرستاده پادشاه این کشور با رهبر انقلاب به تمسخر و استهزا بگیرد. نکته مهم این است که وقتی چند بار اتفاقی تکرار می‌شود، باید مدیران ارشد پاسخگو باشند و در صورت قصور از سمت خود کناره‌گیری کنند و از این‌رو رئیس این سازمان برای پاسخگویی، عذرخواهی و شاید هم استعفا باید حاضر شود. هر چند که عده‌ای معتقدند باید این برکناری از جای دیگری صورت گیرد تا رویه‌های جاری در این رسانه اصلاح گردد.

*از تمسخر تا توهین

در حالی که چند روز پس از سفر خالد بن‌سلمان پسر پادشاه عربستان و وزیر دفاع این کشور به ایران و ملاقات با رهبر انقلاب و رئیس‌جمهور کشورمان، تیتر وبسایت رهبر انقلاب تاکید بر برادری بود، صداوسیما در رویه‌ای وحدت‌شکن و متفاوت در برنامه‌ای در شبکه نسیم تحت عنوان ارگان تحت کنترل تیم جلیلی رویه متفاوتی از نظام در پیش گرفت و محسن افشانی مجری برنامه «درنگ» طی دو شب در سی و یک فروردین و یک اردیبهشت به تمسخر محمد بن‌سلمان ولیعهد و فیصل بن‌فرحان وزیرامورخارجه عربستان پرداخت. اتفاقی حیرت‌انگیز که با واکنش روبه‌رو شد و در ادامه خود شبکه نسیم بابت پخش برنامه‌ای که وزیر امور خارجه عربستان را تمسخر می‌کرد، مجبور به عذرخواهی شد. اما این پایان ماجرا نبود چرا که چند روز بعد این بار در شبکه‌ای دیگر موضوعی دیگر دستخوش توهین و اهانت قرار گرفت که این بار ابعاد وسیع‌تری به خود گرفت. چهارشنبه سوم اردیبهشت بود که در بخشی از برنامه سیمای خانواده شبکه یک، شخصی به ظاهر مهمان به مقدسات اهل سنت توهین کرد و واکنش‌های بسیاری را برانگیخت تا جایی که دو مدیر اصلی شبکه برکنار و 8 نفر نیز به مراجع قضائی معرفی شدند. همچنین مدیر شبکه یک عزل و به دستور دادستان تهران ۴ نفر از عوامل اصلی پخش این برنامه با دستور قضائی بازداشت شدند. گرچه این برکناری‌های دستوری از سوی صداوسیما شاید برای جامعه چندان باورپذیر نباشد چرا که خردادماه سال 98 نیز جواد رمضان‌نژاد مدیر وقت شبکه 5 سیما پس از پخش تصاویری از توهین به اهل سنت در این شبکه از سمت خود برکنار شد اما چند سال بعد از سوی جبلی به‌عنوان رئیس ساترا منصوب شد تا این رفت و آمدها چندان جدی گرفته نشود. البته روابط عمومی صداوسیما در اطلاعیه‌ای آورد: «این خطای مشکوک از سوی معاونت سیما و مرکز صیانت و حفاظت سازمان با حساسیت بسیار بالا پیگیری شد. کمیته‌ای متشکل از معاونت‌های حقوقی، بازرسی، سیما و صیانت مأمور بررسی فوری ماجرا شده و تحقیقات برای شناسایی عوامل احتمالی دیگر ادامه دارد.» همچنین محسن برمهانی معاون سیما در تشریح ماجرا تصریح کرد: «خطای تأسفبار چهارشنبه که تا حدود زیادی مشکوک است و اطمینان نداریم که سهوی بوده باشد و امیدواریم که سهوی بوده باشد، وقتی اتفاق افتاد، ابتدا شبکه یک خودش، وسط آن آیتم مطلع شد. یکی دو دقیقه بعد آیتم را قطع کرد و ویدئو را از بسترهای فضای مجازی در اختیار سازمان صداوسیما بلافاصله برداشت. در عالی‌ترین و بالاترین سطوح سازمان صداوسیما، موضوع بلافاصله پیگیری شد» و در واکنشی غیرمنتظره و جبرانی شبکه یک سیما از ساعت ۱۷و ۳۰ همان روز اقدام به پخش مستندهایی با موضوع وحدت شیعه و سنی کرد؛ حرکتی که از سوی تحلیل‌گران رسانه‌ای به‌عنوان تلاشی برای جبران خسارت و فروکش‌کردن واکنش‌های عمومی تعبیر شد. در ادامه این مسیر نیز تلویزیون در راستای دلجویی اهل تسنن از یک روحانی اهل سنت دعوت کرده تا در برنامه زنده صحبت کند و این روحانی اهل سنت نیز صحبت‌هایی را مطرح کرد که با انتقادات دیگری روبه‌رو شده است. اما بازهم این مسائل باعث نشد تا خشم جامعه نسبت به این مساله فروکش کند و با موجی از واکنش‌ها مواجهه بودیم.

* واکنش‌ها

ماجرای اهانت به مقدسات اهل سنت با واکنش‌های گسترده‌ای مواجه شد. آیت‌ا... مصطفی محامی نماینده ولی فقیه در سیستان و بلوچستان و  منصور بیجار استاندار این استان در پیام مشترک اعلام کردند: پخش محتوای توهین‌آمیز از یکی از برنامه‌های سیما را محکوم می‌کنیم. توقع می‌رود با اتخاذ تدبیر مناسب از تکرار موارد مشابه جلوگیری شود. علی قلهکی فعال رسانه‌ای در توئیتی نوشت: بودجه صداوسیما در سالجاری، ۳۵۰ هزار میلیارد تومان است! این میزان از مالیات و پول فروش نفت ایرانی‌ها خرج تشکیلات رسانه‌ای می‌شود که خروجی‌اش «توهین به مقدسات اهل سنت و توهین به مسئولان کشوری است که اخیرا با تیم ۷۰ نفری به ایران سفر داشتند! اگر گزارش‌های دقیق مبتنی بر ناکارآمدی تیم فعلی صداوسیما برای گرفتن تصمیم موثرجمع‌بندی نمی‌شود، خب؛ تعطیل کنید این تشکیلات پرهزینه‌ عریض و طویل را. هم صرفه‌جویی می‌شود و هم ملت از اختلاف‌افکنی آن خسارت نمی‌بینند.» امامان جمعه برخی استان‌ها نیز به این اتفاق واکنش نشان داده و آن را تقبیح کردند. محمد مهاجری عضو شورای اطلاع‌رسانی دولت نوشت: «آقای‌ جبلی! دست وحید جلیلی را بگیرید و با هم تشریف ببرید منزل. برنامه‌ای در تلویزیون پخش می‌شود که خلاف وحدت فرقه‌های دین ‌اسلام است. بعدش هم صداوسیما بیانیه می‌دهد که فلانی‌ها را برکنار کردیم و... اینها فقط مشت نمونه‌ خروار است و نشان می‌دهد خطاها حال همه را به هم‌زده. بدتر اینکه یک نظام ملوک‌الطوایفی حاکم شده و هر باند و جریانی سهم خودش را می‌برد.»

* از نفوذ تا شائبه عمد

این نخستین بار نیست که چنین محتوایی از رسانه‌ملی پخش می‌شود؛ بلکه در سال‌های گذشته نیز بارها شاهد پخش مطالب اهانت‌آمیز، تفرقه‌افکن و خارج از چارچوب وحدت اسلامی بوده‌ایم. انتشار مکرر چنین محتوایی در آستانه تحولات سیاسی مهم، مانند سفر اخیر وزیر دفاع عربستان به ایران و افزایش امیدها به بهبود روابط تهران و ریاض، شائبه نفوذ و عمدی بودن این اشتباهات را تقویت کرده است. چنانکه سعید محمد، فرمانده پیشین قرارگاه خاتم‌الانبیا، نیز در توییتی نوشت: «اگر دنبال نفوذ می‌گردید، بهتر است آمر و تهیه‌کننده ویدئوی موهن را شناسایی و پیگرد قضائی کنید؛ به‌نظر می‌رسد برخی خواسته یا ناخواسته در مسیر اهداف تفرقه‌افکنانه حرکت می‌کنند.» این اتفاق یک هشدار جدی برای صداوسیما در جهت تغییر رویکرد و مدیران است. صداوسیمایی که به‌جای ملی، جریانی شده و با منویات براداران جلیلی پیش می‌رود. باید منتظر ماند و دید تغییراتی فراتر از مدیران میانی در این سازمان رخ خواهد داد یا خیر.