بازگشت خاموشی ها در بهار

هرچند سخن از رونق تولید در سال‌های اخیر بارها تکرار شده، اما هنوز زیرساخت‌های پایه‌ای مانند تأمین پایدار برق و گاز، در بسیاری از نقاط کشور، به‌ویژه مناطق صنعتی، با چالش‌هایی جدی روبه‌رو هستند.

 ستون فقرات تولید صنعتی

به گزارش آرمان ملی، حمید حسین‌زاده کارشناسان اقتصادی در این باره گفت: تأمین پایدار انرژی، از جمله برق و گاز، نقشی حیاتی در عملکرد منظم و بدون وقفه واحدهای تولیدی دارد. هرگونه ناپایداری در این زمینه، به‌طور مستقیم بر خط تولید، کیفیت محصولات، بهره‌وری نیروی انسانی و حتی برنامه‌ریزی مالی و زمان‌بندی سفارشات اثر می‌گذارد. در بسیاری از واحدهای صنعتی، حتی چند ساعت قطعی برق می‌تواند باعث توقف کامل فرآیند تولید شود و میلیون‌ها تومان ضرر مستقیم و غیرمستقیم به همراه داشته باشد. این در حالی است که با ورود به روزهای نخستین بهار و در شرایطی که هنوز فصل گرمای طاقت‌فرسای تابستان آغاز نشده، گزارش‌هایی از قطعی‌های برق بدون اطلاع‌رسانی قبلی در مناطق مختلف کشور، به‌ویژه شهرک‌های صنعتی اطراف تهران، دریافت شده است. این موضوع نشان می‌دهد که شبکه انرژی کشور هنوز نتوانسته ظرفیت کافی برای پاسخگویی به نیازهای فعلی را فراهم کند، چه رسد به تأمین نیازهای آینده در صورت افزایش تولید و رشد سرمایه‌گذاری که قطعا از پیش نیازهای مهم تولید به شمار می‌آید.

قربانیان ناپایداری انرژی

این کارشناس اضافه کرد: سرمایه‌گذاران، چه داخلی و چه خارجی، هنگام بررسی فرصت‌های اقتصادی یک کشور، در کنار شاخص‌های کلان مانند تورم، نرخ ارز و ثبات سیاسی، به ثبات زیرساختی توجه ویژه‌ای دارند. یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌های این ثبات، دسترسی پایدار به انرژی است. وقتی واحدهای تولیدی با قطعی‌های مکرر و غیرقابل پیش‌بینی برق و گاز مواجه می‌شوند، عملاً امکان برنامه‌ریزی میان‌مدت و بلندمدت را از دست می‌دهند. این وضعیت، نه‌تنها سرمایه‌گذاران جدید را از ورود بازمی‌دارد، بلکه حتی سرمایه‌گذاران فعلی را نیز نسبت به توسعه فعالیت‌هایشان دلسرد می‌کند. در چنین شرایطی، رشد اقتصادی پایدار عملاً در هاله‌ای از ابهام قرار می‌گیرد.

نارضایتی صنعتگران

حسین‌زاده اضافه کرد: در گفت‌وگوهایی که با برخی از فعالان صنایع کوچک و متوسط داشتم، بارها به خسارت‌های ناشی از قطعی برق اشاره کرده‌اند.بسیاری از آن‌ها معتقدند که در نبود تقویم مشخص برای مدیریت مصرف، مجبورند به‌صورت ناگهانی خطوط تولید را متوقف کنند. برخی نیز از سوختن تجهیزات، نابودی مواد اولیه یا نیمه‌ساخته، از دست رفتن زمان تحویل سفارشات و حتی جرائم قراردادی گله‌مندند و معتقدند؛ با قطعی بدون اطلاع برق، دو روخط تولید متوقف شده است یا مواد اولیه‌ای که در حال ذوب بوده از بین رفته است و در این بین کسی نیز پاسخگو نیست.

آینده مبهم‌

او ادامه داد: چالش انرژی فقط به زمان حال محدود نمی‌شود، با توجه به افزایش تدریجی مصرف انرژی، فرسودگی نیروگاه‌ها، کمبود سرمایه‌گذاری در توسعه شبکه و تأخیر در بهره‌برداری از طرح‌های جدید، چشم‌انداز میان‌مدت و بلندمدت نیز نگران‌کننده است. کارشناسان هشدار می‌دهند که اگر اصلاحات اساسی در حوزه مدیریت مصرف و سرمایه‌گذاری در تولید انرژی صورت نگیرد، بحران‌های دوره‌ای به بحران‌های مزمن تبدیل خواهند شد.

تابستان داغ

او افزود: همه این مشکلات در شرایطی رخ می‌دهد که هنوز به تابستان نرسیده‌ایم. تجربه سال‌های گذشته نشان داده که با شروع گرمای تابستان، تقاضا برای برق به‌ویژه در بخش خانگی به‌شدت افزایش می‌یابد و همین موضوع، فشار مضاعفی بر شبکه وارد می‌کند. اگر در همین روزهای ابتدایی بهار شاهد قطعی برق در مراکز صنعتی هستیم، به‌راحتی می‌توان حدس زد که با رسیدن به اوج گرما، چه شرایطی پیش‌روی صنعت کشور خواهد بود.

چه باید کرد؟

حسین‌زاده درباره راهکار برای حل این چالش گفت: برای برون‌رفت از این بحران، اقدامات هماهنگ و چندوجهی لازم است. نخست، دولت باید سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی، به‌ویژه برق و گاز، را به اولویت فوری خود تبدیل کند. این سرمایه‌گذاری شامل نوسازی نیروگاه‌های فعلی، احداث نیروگاه‌های جدید، توسعه شبکه‌های انتقال و توزیع و همچنین سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر مانند خورشیدی و بادی خواهد بود. همچنین باید مدیریت مصرف در بخش خانگی، تجاری و صنعتی به‌صورت هوشمندانه‌تر و هدفمند انجام شود. استفاده از فناوری‌های نوین در مانیتورینگ مصرف، تشویق به صرفه‌جویی، مشوق‌های مالی برای صنایع کم‌مصرف و جریمه برای مصرف بی‌رویه می‌تواند به بهبود این وضعیت کمک کند. از طرفی قطعا، شفافیت در اطلاع‌رسانی درباره برنامه‌های خاموشی و مدیریت بار ضروری است. بخش خصوصی، به‌ویژه صنایع، نیازمند اطلاع قبلی هستند تا بتوانند برنامه‌ریزی‌های لازم را انجام دهند و از خسارت جلوگیری کنند.

مشارکت بخش خصوصی

این کارشناس معتقد است: بدیهی است؛ نمی‌توان تمام بار اصلاح و توسعه زیرساخت‌های انرژی را فقط بر دوش دولت گذاشت. مشارکت بخش خصوصی، به‌ویژه در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر و بهینه‌سازی مصرف، می‌تواند تحول‌آفرین باشد. اما برای جذب این مشارکت، نیاز به فضای کسب‌وکار شفاف، تضمین بازگشت سرمایه و مشوق‌های قانونی است. دولت می‌تواند با طراحی مدل‌های مشارکتی، زمینه ورود سرمایه‌گذاران داخلی و حتی خارجی را به این عرصه فراهم کند.

تبدیل شعار به عمل

او تاکید کرد: در نهایت، باید واقع‌بین بود. تولید، بدون انرژی پایدار، به‌ویژه برق و گاز، تنها یک شعار است. اگر هدف ما رونق تولید، رشد اقتصادی، افزایش اشتغال و جذب سرمایه‌گذاری است، باید در عمل نشان دهیم که برای زیرساخت‌های حیاتی، برنامه و اراده داریم. قطعی‌های برق در مناطق صنعتی نه فقط نشانه کمبود منابع، بلکه نشانه ضعف مدیریت و نبود نگاه راهبردی به توسعه کشور است. صنعت‌گران کشور دیگر تاب تحمل تصمیم‌های مقطعی و ناکارآمد را ندارند. زمان عمل فرا رسیده است.

محمدحسین دیده‌بان کارشناس صنعت برق در خصوص وضعیت صنعت برق و چشم‌اندازی که ناترازی‌های فعلی در حوزه خاموشی‌ها ایجاد کرده می‌گوید: همان‌طور که در سال گذشته پیش‌بینی کرده بودیم، کشور با کمبودی حول و حوش 20تا 25هزار مگاواتی برای سال 1404 مواجه خواهد شد. امروز هم مسئولان توانیر این کمبود را بین 25 تا 32هزار مگاوات پیش‌بینی کرده‌اند. بعید می‌دانم طی ماه‌های گذشته کار قابل توجهی برای رفع ناترازی‌های برق صورت گرفته باشد. البته برخی نیروگاه‌های تجدیدپذیر وارد مدار شده‌اند، اما این ظرفیت سازی به اندازه‌ای نیست که تاثیر قابل توجهی ایجاد کنند. ظرفیتی که تجدیدپذیرها به صنعت برق ایران افزوده‌اند در خوش بینانه‌ترین حالت بین 1تا 2هزار مگاوات است. دیده‌بان ادامه می‌دهد: اگر نیروگاه‌های سیکل ترکیبی و گازی وارد مدار مصرف برق نشوند، گمان می‌کنم وضعیت ناترازی‌های برق در تابستان و بهار 1404 بسیار بحرانی‌تر از سال قبل خواهد بود. امروز گزارشی از سوی توانیر در خصوص وظایفی که وزارت نیرو برای هر استان در جهت استفاده از سیستم‌های خورشیدی در نظر گرفته منتشر شد. مبتنی بر این گزارش مشخص شد دولت به دنبال آن است از طریق روش‌های سلبی سهمی برای هر استان در نظر بگیرد تا سیستم‌های خورشیدی در کشور افزایش پیدا کنند. این روند اما برای کوتاه‌مدت اثرگذار نخواهد بود و گرهی از هزار توی مشکلات صنعت برق کشور باز نمی‌کند.

افزایش ساعات خاموشی

این تحلیلگر صنعت برق در پاسخ به پرسش که بر اساس اعلام مسئولان وزارت نیرو خشکسالی سا‌ل‌های اخیر باعث توقف فعالیت‌های نیروگاه‌های برقابی شده. تداوم این وضعیت چه شرایطی را در کشور ایجاد می‌کند؟ می‌گوید: بین 8 تا9هزار مگاوات حداقل سهمی است که نیروگاه‌های برقابی در کل ذخایر برق ایران دارند. اینکه وزیر نیرو از 32 هزار مگاوات کمبود برق خبر داده با احتساب توقف فعالیت‌های نیروگاه‌های برقابی است. توجه داشته باشید که کمبود 32 هزار مگاواتی برق تقریبا 45 درصد کل ظرفیت صنعت برق کشور را تشکیل می‌دهد. بنابراین می‌توان پیش بینی کرد که خاموشی‌ها در سال 1404 حداقل 45 درصد بیشتر از سال قبل باشد. اگر در سال قبل روزی یکبار خاموشی دو ساعته وجود داشت، با کمبودهای فعلی باید 2نوبت 2ساعته برق خانه‌ها قطع شود. او در پاسخ به پرسش دیگری در این خصوص که وضعیت صنایع و کسب و کارها در کشور چه می‌شود؟ یادآور می‌شود: وضعیت صنعت و کسب و کار کشور از بخش خانگی بدتر است. چراکه بازخوردهای خاموشی صنایع بسیار کمتر از بخش خانگی است. فشار بر روی صنایع بسیار زیاد است. هفته‌ای یک الی 2 روز برق صنایع قطع می‌شد. مثلا در استان اردبیل اعلام می‌شد فلان شهرک صنعتی یکشنبه و سه شنبه به دلیل خاموشی، تعطیل هستند. این تعطیلات ناخواسته، ضرر و زیان بسیاری را متوجه صنایع کشور می‌کند. بر اساس بررسی‌های مستند، توقف تولید و انتقال و توزیع برق در کشور هر روز حدود ۱۸هزار میلیارد تومان به اقتصاد کشور خسارت وارد می‌کند که از این میزان ۹۲۱۸میلیارد تومان آن مربوط به بخش صنعت است. دیده‌بان با اشاره به اینکه دولت اگر به دنبال حل معضل کمبود برق است باید راهبردهای کاربردی را در نظر بگیرد می‌گوید: روشن است که ساخت نیروگاه‌های سیکل ترکیبی و گازی حداقل 2سال و بیشتر طول می‌کشد تا به مدار افزوده شوند. اما اگر دولت بتواند زمینه جذب سرمایه‌گذاری در بخش نیروگاه‌های خورشیدی را فراهم سازد، می‌توان زمینه‌های تولید 50هزار مگاوات برق طی 1سال را فراهم ساخت. برای این منظور لازم است، دولت اقدام به اعطای زمین، واردات یا تولید تجهیزات مورد نیاز تولید برق خورشیدی و ارائه تسهیلات لازم برای این منظور کند تا حداقل برای سال 1405، کمبود برق در کشور کاهش یافته و مهر پایانی بر خاموشی‌ها زده شود.

شفافیت دولت با مردم

این تحلیلگر یادآور می‌شود: در کل معتقدم در سال 1404 مشکلات کمبود برق به مراتب بیشتر خواهد بود. چرا میزان بارندگی‌ها کاهش یافته و نیروگاه‌های آبی وضعیت مناسبی ندارند. از سوی دیگر ایران با مشکل کمبود آب هم روبه‌روست و اگر در بهار بارندگی‌هایی شکل بگیرد و آبی پشت سدها ذخیره شود، این آب برای رفع مشکل جیره بندی آب در تابستان باید به کار گرفته شود و برق کشور سهمی از این آب نخواهد داشت. حتی اگر نیروگاه‌های خورشیدی هم به مدار اضافه شود و وضعیت ناترازی در روز تا حدی کاهش پیدا کند، در شب همچنان مشکل تامین برق وجود دارد. مساله بعدی گرم شدن شهرهای نیمه شمالی به دلیل باژگونی هواست. اقلیم ایران نیز تغییر کرده و شهرهای نیمه شمالی نیز گرم شده‌اند. این امر باعث افزایش استفاده از کولرهای آبی و گازی می‌شود و فشار زیادی به شبکه برق ایران وارد می‌کند. دیده‌بان در پایان یاد‌آور می‌شود: من آدم بدبینی نیستم اما معتقدم دولت باید شفاف و صادقانه باید با مردم صحبت کرده و شرایط را شرح دهد. دولت باید با بیان واقعیت مردم را مهیای تابستان سخت و احتمال خاموشی‌های وسیع تابستانی کند.