«آرمان ملی» در گفتوگو با محمود خاقانی :
واکاوی شکست خط لوله صلح با پشت کردن پاکستان
آرمان ملی – صدیقه بهزادپور:.تنش‌های نظامی – سیاسی در منطقه باعث ایجاد تغییراتی در قیمت و موازنه بازار نفت و گاز شد که البته دامنگیر ایران نیز گردید.
این مهم به ویژه همزمان با پاسخ ایران به اقدامات تروریستی در پاکستان، اقلیم کردستان و سوریه شدت یافت و با شکل‌گیری تنش‌های مرزی فی‌مابین ایران و پاکستان، قیمت گاز در کشور پاکستان افزایش یافت. اقدام پاکستان در مواجهه با حمله موشکی ایران، با هر پشت پرده‌ای، این سوال را برای همگان ایجاد کرد که چرا ایران نسبت به عهدشکنی‌های کشور پاکستان در خصوص انجام تعهدات خود درباره خط لوله صلح در مجامع بین‌المللی شکایت نمی‌کند و این کشور را ملزم به پرداخت جرایم سنگین دراین زمینه نمی‌نماید. صادرات گاز به پاکستان و پس از آن به هند با عنوان خط لوله صلح بیش از سه‌دهه است که بین ایران و پاکستان مطرح بوده و درگیر بدعهدی‌های پاکستانی‌ها شده، آنطور که کارشناسان می‌گویند دولت پاکستان اجرای این طرح را همسو با طرح تاپی پیش می‌برد.ایده احداث خط لوله صلح در سال ۱۹۹۰ مطرح و قرار شد این خط لوله گاز ایران را به پاکستان و هندوستان منتقل کند که پیام‌آور صلح و دوستی در شبه قاره باشد. بر اساس توافق اولیه، قرار بود این خط لوله ۲۷۰۰ کیلومتری، گاز صادراتی ایران را از مسیر پاکستان به هند منتقل کند.
در حالی که ایران با هزینه‌ای بالغ بر 5/1 میلیارد دلار برای ساخت این خط لوله به امید منتفع شدن از درآمد صادرات گاز از طریق این خط لوله، تنها بازنده این قرارداد است. در این باره با محمود خاقانی، کارشناس حوزه انرژی به گفتوگو پرداخته‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
• 14 سال پیش مذاکره صادرات گاز ایران به پاکستان آغاز شد و بر این مبنا مقرر شد گاز ایران از عسلویه به آسیای شرقی برسد. که از آن زمان تاکنون فقط ایران به تعهدات خود برای ساخت این قرارداد با سرمایه‌ای بالغ بر 1 ونیم میلیارد دلار عمل کرده و هیچ دستاورد دیگری برای ایران به همراه نداشته است. چرا ایران نسبت به عهدشکنی پاکستان در این خصوص شکایتی از پاکستان در این زمینه در مجامع بین‌المللی به عمل نمی‌آورد؟
- به نتیجه نرسیدن راه اندازی خط لوله گازی صلح بیش از آنکه حاصل مشکلات و موانعی مانند تحریم و... باشد، حاصل سنگ‌اندازی و تصمیم گیری کشورهایی مانند روسیه، چین، ترکیه و ... است که از انتقال گاز ایران به اروپا منفعت نمی‌بردند و در نتیجه با جایگزین شدن خط لوله دیگری در صدد برآمدند تا ترکیه هاب گاز منطقه شود و روسیه نیز بتواند به طور دربست کامل این بازار در اروپا را در اختیار گیرد. این در حالی است که ایران نزدیک به یک و نیم میلیارد دلار برای احداث این خط لوله هزینه کرد و قرارداد آن هم در دولت‌های نهم و دهم بسته شد و بر این اساس مقرر شد تا پاکستان نیز هزینه ساخت این خط لوله در کشور خود را بپردازد ولی به محض اینکه نوبت ادامه این قرارداد به پاکستان رسید، طرف پاکستانی گفت پول ندارم این خط لوله را در داخل خاک پاکستان احداث کنم و در پاسخ ایران جهت دریافت مطالبه خلف وعده در قرارداد گفت حالا که نداری طبق قرارداد خسارت پرداخت کن و این بحث‌ها در دولت‌های یازدهم و دوازدهم مطرح شده بود. البته در دولت سیزدهم این موضوع پیگیری نشد، در حالی که باید از دولت پاکستان خسارت گرفته شود. ایران حتی می‌تواند از پاکستان به دلیل اینکه به قراردادش احترام نگذاشته به مراجع داوری یا قضایی بین‌المللی شکایت کند، اما گویا پاکستان نیز خود به این اشراف دارد که هزینه شکایت و پیگیری در مجامع بین‌المللی نه از نظر مالی و نه حقوقی و .... برای ایران مقدور نیست. در حقیقت خط لوله صلح قرار بود بین تعادلی بین دو کشور هند و پاکستان به عنوان دو نیروی اتمی شکل گیرد، اما با سیاست گذاری های روسیه خط لوله تاپی با حضور کشورهای ترکمنستان، پاکستان، هندوستان و افغانستان، جایگزین شد و دیگر نیازی به خط لوله صلح احساس نشد و چین هم به همین منظور ، 30 میلیارد دلار در حوزه پتروشیمی در بندری ترانزیتی پاکستان سرمایه گذاری کرد وهند همزمان با چین از خط لوله صلح منصرف شد و خط لوله تاپی را نسبت به صلح اولولیت داد و تصمیم گرفت به جای آن در چابهار به منظور رقابت پذیری با چین سرمایه گذاری می کند تا منافع خود را داشته باشد.
• چرا پاکستان از ادامه حضور و مشارکت در خط لوله گازی صلح سرباززد و به چه دلیل ایران به صورت جدی پیگیر این تخلف در مجامع بین‌المللی نیست؟
- در زمان انعقاد این قرارداد هم بسیاری از کارشناسان در این باره معترض بودند و می گفتند که هنوز ایران فاقد توان تولید گاز برای انتقال حجم مورد نظر گاز است و از سوی دیگر پاکستان نیز فاقد تکنولوژی مورد نظر برای حضور در این خصوص است و از سوی دیگر سرمایه چندانی در این زمینه ندارد، از سوی دیگر تصمیم گیری برخی از کشورها مانند پوتین رئیس جمهوری روسیه بر این قرار گرفت که گاز ایران به اروپا نرسد و به این ترتیب ترکیه جایگزین جدی برای ایران معرفی شد، در حالی که در همان زمان با توجه به روابط خوب ایران با ترکمنستان رایزنی‌هایی به منظور انتقال گاز ایران و ترکمنستان و شاه دنیز صورت گرفته بود و موافقت‌هایی با اروپا نیز در این خصوص صورت گرفته بود و خط لوله‌ای با محوریت کشور اتریش نیز طراحی شد تا ایران تبدیل به هاب گاز منطقه شود، اما روسیه با رایزنی‌های صورت گرفته با دولت‌های نهم و دهم موفق شد تصمیم گیری های صورت گرفته در این خصوص را باطل کند و پیشنهاد جدید ساخت خط لوله صلح شکل گرفت، اما در حقیقت این به نوعی بازی بود که حدود 30 میلیارد متر مکعب گاز ایران از طریق ترکیه به اروپا عملیاتی نشود و گاز اروپا به طور کامل دربست در اختیار روسیه و ترکیه قرار گرفت، در حالی که در همان زمان دولت‌های هفتم و هشتم سرمایه گذاران مختلف برای حضور در قراردادهایی به شکل بیع متقابل یا بای بک اعلام حضور کردند، اما منتفی شد. حتی در آن زمان طراحی های اولیه صورت گرفت تا گاز طبیعی ایران به شکل مایع ( ال ان جی) تبدیل شود، ( همان پروسه ای که در حال حاضر قطر در میدان گازی پارس جنوبی انجام می دهد و درآمد دارد)، یا تبدیل و تولید بنزین از گاز و ... که باز هم به دلیل مانع تراشی های در آن زمان منتفی شد و به مرحله عمل نرسید .
در پاکستان ارتش با یک الیگارشی ثروتمند و قدرتمند مثل خانواده نوازشریف و خیلی‌های دیگر که ثروتمندان پاکستانی هستند این کشور را اداره می‌کنند. ارتش این کشور روابط خیلی نزدیک و صمیمی با آمریکا دارد؛ یعنی عمران خان که نخست‌وزیر پاکستان بود به دلیل ملاقاتش با پوتین و اینکه حمله روسیه به اوکراین را محکوم نکرد، نظامیان پاکستان به تحریک ناتو و آمریکا از طریق نمایندگانی که در مجلس داشتند او را برکنار کردند
• بیشترین مخالفت برای انعقاد قراردادهای مرسوم در آن زمان از سوی چه کسانی و با چه توجیهاتی صورت گرفت؟
- قراردادهای مذکور با هدف جذب سرمایه گذار برای ایران به عنوان کشوری که دومین منابع گاز دنیا را در اختیار داشت می‌توانست در زمان دولت‌های هفتم و هشتم آورده‌های فراوانی برای کشور به همراه آورد اما مخالفت‌ها در دولت احمدی نژاد سرانجام همه این توافق ها را باطل کرد و شاید الان بهترین زمان باشد که از مسئولانی که در زمان های مختلف مانع از شکل گیری این قراردادها شدند که در آن زمان از آن ها به عنوان دولت پنهان و دست های پنهان برای اجرای مصوبه های دولت یاد می شد، پرسید که دلیل این مخالفت ها در آن زمان چه بود و چرا برخی از همان مسئولان که هم اکنون در دولت و وزارت نفت و یا مجلس حضور دارند و با شور و هیجان از امضای قراردادهای شیرینی سخن می گویند که همان زمان با آن مخالفت می کردند. به درستی الان باید همین مسئولان پاسخگو باشند که چرا قراردادهای خوب آن زمان با تصمیم گیری افرادی مانند احمدی نژاد فسخ شد؟ چرا الان در صدد این هستند که با شرایط ضعیف دوباره قراردادهای قبلی را احیا کنند وتحت عنوان قراردادهای شیرین، آن ها را رسانه‌ای می کنند؟ در حقیقت متحیر از این هستم که این قراردادهای جدید از کدام نوع قراردادهای نفتی هستند که مورد تایید در شرایط حال حاضر قرار گرفته‌اند؟
• آیا پیگیری ایران در خصوص خلف وعده‌های صورت گرفته در باره ساخت خط لوله صلح همچنان از نظر حقوقی اعتبار دارد و در صورت پیگیری ایران چه اتفاقاتی رخ می دهد؟
- پاکستان درپروسه خط لوله صلح انصراف داد و خیلی علنی گفت من هزینه‌ای را پردادخت نمی کنم و از پرداخت هزینه های این خط لوله انصراف داد و به خط تاپی چسبید و به حمایت غرب، چین، روسیه در خط تاپی بسنده کرد. روسیه نیز از سوی دیگر بزرگترین حامی پاکستان تبدیل شد تا ایران معطل شود و گاز ایران برای تولید و انتقال به اروپا نرسد و از سوی دیگر هم خط لوله نواکو که قرار بود از ایران بگذرد و قرار شد با خط لوله ای که از عرض دریای خزر می گذرد، گاز ترکمستان را انتقال بدهند تا آذربایجان و سپس از مسیرترکیه به اروپا انتقال پیدا کرد به این ترتیب ایران از لیست تامین کنندگان و فروشندگان گاز خط خورد و پس از این به بازار گاز و نفت با توجه به بحران اوکراین تغییر کرد و منابع جدیدی برای روسیه شکل گرفت، به عبارتی الان 2 میلیون بشکه نفت روسیه پس از انتقال به پالایشگاه هند، فرآوری می شود و با گذر از موانع تحریمی به بازار اروپا فروخته می‌شود و به این شکل روسیه با بازار چین و اروپا همچنان در حال تامین منافع خود است.
• تنش بین ایران و پاکستان را چگونه ارزیابی می کنید و آیا نتیجه حاصل برای ایران مطلوب بود؟
- تنش نظامی ایران و پاکستان به نظر صاحبنظران عقلایی نمی آید چرا که می گویند ارتش پاکستان با پول کار می کند با حمایت عرب ها که برای آن ها می جنگد، از این رو ایران می توانست با کمترین هزینه سیاسی – مالی با پرداخت هزینه ای اندک، حمله به اهداف تروریست ها در این کشور را به عهده خود کشور پاکستان می‌گذاشت. اما آنچه که جالب است، اینکه چین فوراً ابراز تمایل به میانجیگری بین ایران و پاکستان را اعلام می کند، اما به راستی چه دلیلی دارد که شک نکنیم که نفوذی‌های همین کشورها، خودشان این پروسه را ایجاد نکردند و در نهایت هم پاکستان با روشی تحقیرآمیز آن را به پایان برد. در حقیقت در حال حاضردلالان اسلحه منفعتشان این است که صلحی نباشد و به این ترتیب در دولت هفتم و هشتم آنچه که بر اساس انرژی برای صلح تعریف شده بود، به راحتی تغییر یابد. اما در حال حاضر باید در خصوص قرارداد خط لوله صلح کسانی که اهمال کردند حتماً پاسخگو باشند.اگرچه پاکستان از ایران گاز وارد نمی‌کند، ولی پاکستان از کانال‌های مختلف فرآورده‌های نفتی ایران را وارد می‌کند. رفتار پاکستان در حمله به سراوان جالب است که جایی را مورد هدف قرار داده که مردم آنجا با آن کانال‌های رسمی در صادرات فرآورده‌های نفتی به پاکستان رقابت می‌کنند. حتی مدتی بین مقامات امنیتی و مرزی برای اینکه جلوی قاچاق گرفته شود، درگیری‌های پیش آمد.
• تحلیل شما از رخدادهای صورت گرفته فی‌مابین ایران و پاکستان چیست و چه تغییراتی در بازار گاز دراین بین حاصل خواهد شد؟
- در پاکستان ارتش با یک الیگارشی ثروتمند و قدرتمند مثل خانواده نوازشریف و خیلی‌های دیگر که ثروتمندان پاکستانی هستند این کشور را اداره می‌کنند. ارتش این کشور روابط خیلی نزدیک و صمیمی با آمریکا دارد؛ یعنی عمران خان که نخست‌وزیر پاکستان بود به دلیل ملاقاتش با پوتین و اینکه حمله روسیه به اوکراین را محکوم نکرد، نظامیان پاکستان به تحریک ناتو و آمریکا از طریق نمایندگانی که در مجلس داشتند او را برکنار کردند. یکی از دلایلی که قیمت گاز در پاکستان بالا رفته این است که بخش عمده‌ای از حمل‌ونقل عمومی در پاکستان به اتومبیل‌های CNG مجهزند. پاکستان هم کمی تولید گاز دارد و اگر قرار باشد سرمایه‌گذاری خارجی به پاکستان برای افزایش تولید گاز جذب شود این برخورد مرزی فرصتی است که قیمت گاز را افزایش داده باشند. باید منتظر بود تا اطلاعات بیشتری به بیرون درز کند.
ارسال نظر