پازل اسرائیل برای محاصره ترکیه

در عین حال، تداوم حضور مستقیم آمریکا در منطقه، هزینه‌های هنگفتی دارد. به همین دلیل، از حدود سال ۲۰۰۲، واشینگتن تلاش کرد با کاستن از نیروهای فیزیکی خود، نفوذ امنیتی‌اش را با سازوکارهای جدیدی تثبیت کند؛ سازوکاری که در آن، شریک اجرایی پروژه‌های امنیتی آمریکا در منطقه، نه واشینگتن، بلکه تل‌آویو باشد.

*اسرائیل و مهندسی امنیت منطقه

منظور از «حضور امنیتی» آمریکا، ایجاد وضعیتی در منطقه است که در آن، هیچ دولت یا گروهی علیه منافع آمریکا و متحدانش دست به اقدام سازمان‌یافته نزند. آمریکا برای تحقق این هدف، نیازمند بازیگری منطقه‌ای است که بتواند نقش بازوی امنیتی واشینگتن را ایفا کند. با توجه به پیوندهای گسترده امنیتی و استراتژیک میان آمریکا و اسرائیل، تل‌آویو از نظر واشینگتن گزینه‌ای طبیعی برای اجرای این مأموریت است. با این حال، دیکته‌ امنیتی اسرائیل به پشتوانه آمریکا، در منطقه‌ای که عمدتاً کشورهای مسلمان حضور دارند، پذیرفته نمی‌شود. از این رو، آمریکا کوشید با پروژه‌هایی نظیر «پیمان ابراهیم»، روند عادی‌سازی روابط کشورهای عربی با اسرائیل را پیش ببرد. در سال‌های گذشته، برخی کشورهای عرب حاشیه خلیج‌فارس وارد تعاملات اقتصادی و حتی دیپلماتیک با تل‌آویو شدند. اما وقوع جنگ ۷ اکتبر این مسیر را متوقف کرد و عادی‌سازی را دست‌کم برای چند سال، به تعویق انداخت. با این حال، نقش امنیتی اسرائیل برای آمریکا کاهش نیافت؛ حتی امروز دونالد ترامپ، یکی از برنامه‌هایش تقویت جایگاه امنیتی اسرائیل در منطقه، در اوج تنش‌های موجود است.

*حذف موانع ژئوپلیتیکی

اسرائیل پس از ۷ اکتبر کوشید بخش سخت‌افزاری پروژه امنیتی‌اش را با قدرت بیشتری اجرا کند. به همین دلیل، هر گروه یا بازیگری که نگاه منفی به تل‌آویو دارد، به نوعی مورد تهدید یا حمله قرار گرفته است. از تلاش برای نابودی حماس گرفته تا کاهش نفوذ نظامی حزب‌ا... در سوریه، تضعیف قدرت پهپادی و موشکی انصارا... در یمن، حملات محدود به ایران با هدف ضربه زدن به تأسیسات موشکی و هسته‌ای، و اقدامات دیپلماتیک برای تضعیف حشدالشعبی در عراق؛ این‌ها را باید در چارچوب تقویت برتری امنیتی اسرائیل در منطقه تحلیل کرد.

*ترکیه؛ مزاحم جدید؟

در این میان، پرسشی مهم مطرح می‌شود: آیا ترکیه با توان نظامی، اقتصادی و سیاسی‌اش، می‌تواند مانعی برای هژمونی امنیتی اسرائیل در منطقه باشد؟ واقعیت آن است که ترکیه به‌ویژه در دوره‌ی رجب طیب اردوغان، به بازیگری مستقل و قدرتمند بدل شده است. اردوغان بارها اسرائیل و شخص نتانیاهو را به نسل‌کشی فلسطینیان متهم کرده و با وجود عضویت در ناتو، به دنبال تقویت صنایع نظامی خود رفته و حتی از روسیه نیز تسلیحات خریده است. همچنین، بهبود شاخص‌های اقتصادی ترکیه، موقعیت آنکارا را در منطقه تقویت کرده و باعث شده اسرائیل با نگرانی به افزایش قدرت ترکیه بنگرد. در همین راستا، اخیراً روزنامه «اسرائیل هیوم» گزارش داد که ترکیه در آستانه خرید جنگنده‌های پیشرفته «یوروفایتر تایفون» از آلمان و انگلیس است. یائیر لاپید، رئیس اپوزیسیون رژیم صهیونیستی، با انتقاد از این قرارداد، گفته است: «اگر دولت اسرائیل فعال‌تر بود، باید مانع این معامله می‌شد. ترکیه دارای بزرگ‌ترین ناوگان دریایی در خاورمیانه است و حالا می‌خواهد برتری هوایی اسرائیل را نیز به چالش بکشد.»

*جمع‌بندی

با نگاهی به تحرکات آمریکا و اسرائیل در منطقه می‌توان گفت که پروژه مهندسی امنیت منطقه‌ای، هرچند در قالبی پیچیده‌تر از گذشته دنبال می‌شود، اما همچنان بر پایه حذف یا مهار بازیگرانی استوار است که خلاف مسیر آمریکا و اسرائیل حرکت می‌کنند. تلاش برای سرکوب گروه‌های مقاومت در فلسطین، لبنان، سوریه، یمن و عراق، و همچنین حساسیت فزاینده نسبت به قدرت‌یابی ترکیه، نشان‌دهنده آن است که در صورت پیروزی مجدد ترامپ، نه‌تنها روند عادی‌سازی روابط اسرائیل با کشورهای عربی تقویت خواهد شد، بلکه پروژه برتری مطلق امنیتی تل‌آویو با شتاب بیشتری دنبال می‌شود. با این حال، واقعیت‌های ژئوپلیتیک منطقه، تنوع بازیگران، شکاف‌های درونی در جهان اسلام و مقاومت برخی دولت‌ها و گروه‌ها، نشان می‌دهد که تحقق این پروژه با موانعی جدی روبه‌رو است؛ موانعی که ممکن است هزینه‌های این راهبرد را برای آمریکا و اسرائیل بیش از پیش افزایش دهد. هرچندآنها برای برقراری این هژمونی امنیتی نقشه‌های چند لایه با دیدگاه‌های مختلف دارند که طرح ریزی آن در آمریکا صورت گرفته و اسرائیل آن را اجرایی می‌کند.