نباید اجازه داد جغرافیای جنگ گسترش پیدا کند

 این در حالی است که ایران نیز در واکنش عملیات وعده صادق3 را در خاک اسرائیل انجام داد. به نظر می‌رسد ایران و اسرائیل در صورتی که پای آمریکا به جنگ باز نشود وارد یک جنگ رسمی شده‌اند. «آرمان ملی» برای تحلیل و ارزیابی شرایط پیچیده کنونی با دکتر علی بیگدلی تحلیلگر روابط بین‌الملل گفت‌وگو کرده است. بیگدلی معتقد است: «واقعیت این است که وضعیت جنگی حداقل در کوتاه‌مدت در کشور ادامه خواهد داشت. از سوی دیگر هنوز هیچ مقام رسمی ایران اعلام نکرده که مذاکرات دیگر ادامه نخواهد داشت و به نتیجه نخواهد رسید. تنها اتفاقی که رخ داده این است که آقای عراقچی به صورت ضمنی عنوان کرده که با توجه به اتفاقات اخیر دیگر مذاکره کردن با آمریکا منتفی شده اما هنوز به صورت رسمی اعلام نشده است. در واقع نه ایران و نه آمریکا هنوز این پنجره را نبسته‌اند و این احتمال وجود دارد که در صورتی که دور ششم مذاکرات برگزار شود ایران و آمریکا در نهایت به یک جمع‌بندی نهایی دست پیدا کنند. در چنین شرایطی من فکر می‌کنم اسرائیل برای فشار بر ایران همچنان حمله را ادامه خواهد داد تا ایران را به بازنگری در موضوع غنی‌سازی برساند. ما هر چه زمان را در سایه جنگ از دست بدهیم به زیان زیرساخت‌های کشور تمام خواهد شد و این احتمال وجود دارد که زیرساخت‌های بیشتری را از دست بدهیم. در عین حال ایران می‌تواند به فراخور منافع ملی در برخی سیاست‌ها بازنگری کند و در سیاست‌های جدید، شرایط را در نظر بگیرد و اجازه ندهد این رویکرد هزینه‌های جدیدی به کشور تحمیل کند. ادامه وضعیت باعث خواهد شد که با چالش‌های بیشتر اقتصادی مواجه شویم.» در ادامه ماحصل این گفت‌وگو را می‌خوانید.

*ارزیابی شما از حمله اسرائیل به ایران و پاسخ ایران چیست؟

واقعیت این است که آمریکا و اسرائیل با مذاکرات ما را بازی دادند و سر ما کلاه گذاشتند. پس از اینکه با پیشنهاد و اصرار آمریکا برای برگزاری دور ششم مذاکرات که در نهایت نیز ایران آن را پذیرفت بین زمان برگزاری دور ششم و صدور قطعنامه شورای حکام یک گسست زمانی به وجود آمد که اسرائیل از این فرصت استفاده کرد و به ایران حمله کرد. این در حالی بود که ایران به مذاکرات خوشبین بود و گمان می‌کرد می‌توان در مذاکرات به نتیجه رسید. از سوی دیگر قطعنامه شورای حکام یک مجوز را در اختیار اسرائیل قرار داد که به ایران حمله کند. این در حالی بود که کسی پیش‌بینی چنین وضعیتی را نمی‌کرد. من شخصأ فکر می‌کردم اگر ایران و آمریکا در دور ششم مذاکرات به نتیجه مطلوب دست پیدا نکنند، احتمال تحرک اسرائیل بیشتر می‌شود و نه قبل از آن. با این وجود با این اقدامی که اسرائیل آن را پیش دستانه عنوان کرده ایران در وضعیت خاص قرار گرفته است. نکته مهم دیگری که در این زمینه وجود دارد این است که این نوع حمله نظامی به یک کشور جسارت آمیز بود که با برنامه‌ریزی صورت گرفت. حمله اسرائیل و ترور فرماندهان نظامی به خوبی این موضوع را نشان داد که ما در درون کشور باید نقاط ضعف اطلاعاتی را برطرف کنیم. در حال حاضر شرایط به گونه‌ای نیست که بتوان جنگی درازمدت را در نظر گرفت. به همین دلیل باید عنوان کرد که اتفاقی که در روزهای گذشته در کشور رخ داده می‌تواند آغازی برای تصمیم‌گیری‌های جدید باشد.

*در شرایط کنونی ایران چه تصمیمی می‌تواند برای کنترل این وضعیت بگیرد؟

نتیجه حملات صورت گرفته از نظر برخی تحلیلگران به معنای این است که در مقابل حجم اطلاعاتی که اسرائیل از درون جامعه ایران و در بین نیروهای منطقه‌ای وابسته به نظام دارد نباید صرفا به دنبال اقدامات نظامی باشیم و این کار برای ما مقرون به صرفه نیست و به همین دلیل ایران باید به موازات استفاده از توان نظامی روی توان دیپلماتیک خود هم تمرکز کافی داشته باشد. در صورتی که جدال در همین سطح ادامه داشته باشد، دور از ذهن نیست که به زیرساخت‌ها لطمه وارد شود که نباید اجازه دهیم این اتفاق رخ بدهد. ضمن اینکه نگرانی در بین مردم بیشتر شده و مردم در خوف و هراس قرار دارند. من بیشتر نگران این موضوع هستم که زیرساخت‌های کشور از بین برود که ساخت دوباره آنها برای ما هزینه‌های زیادی خواهد داشت. ما باید این واقعیت را بپذیریم که می‌توان نگاه دقیق‌تر و کاربردی‌تری به دیپلماسی داشت.

*آیا ترامپ و اسرائیل از ابتدا و قبل از آغاز مذاکرات به دنبال حمله به ایران بودند و یا در بین مذاکرات و در شرایطی که مذاکرات به نتیجه نمی‌رسید تغییر استراتژی دادند و به سمت گزینه نظامی حرکت کردند؟

 از دور پنجم مذاکرات به بعد بود که مشخص شد استراتژی ترامپ نسبت به تهران تغییر کرده است. تناقض‌هایی که در حرف‌های ترامپ و اعضای کابینه‌اش وجود داشت نوعی از دیپلماسی نوین است که طرف مقابل را دچار سردرگمی کند و این اتفاق نیز رخ داد. در واقع همه این تناقضات و اظهارات متفاوتی که در این مدت از سوی مقامات آمریکایی مطرح می‌شد گوشه‌ای از دیپلماسی نوین است که باعث شود طرف مقابل قدرت تصمیم‌گیری و تحلیل خود را از دست بدهد. در واقع این شرایط یک بازی سیاسی بود که ما زیاد به آن توجه نکردیم که این مسأله مهمی بود. همه این شرایط دست‌به‌دست هم داد تا امروز شرایط پیچیده و حاد شده است. ما باید به این مسائل توجه کنیم که چند سال دیگر طول خواهد کشید که ما بتوانیم یک سردار حاجی‌زاده دیگر را تربیت کنیم؟ به هر حال این از جمله موضوعاتی است که در سال‌های آینده برای ما حائز اهمیت خواهد بود.

*در شرایط کنونی کشور به صورت رسمی در وضعیت جنگی قرار گرفته است. این وضعیت تا چه زمانی ادامه پیدا خواهد کرد و مذاکرات به چه سرنوشتی پیدا خواهد کرد؟

واقعیت این است که وضعیت جنگی حداقل در کوتاه‌مدت در کشور ادامه خواهد داشت. از سوی دیگر هنوز هیچ مقام رسمی ایران اعلام نکرده که مذاکرات دیگر ادامه نخواهد داشت و به نتیجه نخواهد رسید. تنها اتفاقی که رخ داده این است که آقای عراقچی به صورت ضمنی عنوان کرده که با توجه به اتفاقات اخیر دیگر مذاکره کردن با آمریکا منتفی شده اما هنوز به صورت رسمی اعلام نشده است. در واقع نه ایران و نه آمریکا هنوز این پنجره را نبسته‌اند و این احتمال وجود دارد که در صورتی که دور ششم مذاکرات برگزار شود ایران و آمریکا در نهایت به یک جمع‌بندی نهای دست پیدا کنند. در چنین شرایطی من فکر می‌کنم اسرائیل برای فشار بر ایران همچنان حمله را ادامه خواهد داد تا ایران را به بازنگری در موضوع غنی‌سازی برساند. ما هر چه زمان را در سایه جنگ از دست بدهیم به زیان زیرساخت‌های کشور تمام خواهد شد و این احتمال وجود دارد که زیرساخت‌های بیشتری را از دست بدهیم. در عین حال ایران می‌تواند به فراخور منافع ملی در برخی سیاست‌ها بازنگری کند و در سیاست‌های جدید، شرایط را در نظر بگیرد و اجازه ندهد این رویکرد هزینه‌های جدیدی به کشور تحمیل کند. ادامه وضعیت باعث خواهد شد که با چالش‌های بیشتر اقتصادی مواجه شویم.

می‌توان از دیپلماسی غیر رسمی و محرمانه با آمریکا استفاده کرد و مانع از گسترش بیشتر جنگ شد. می‌توانیم روی انعطاف پذیری خود تمرکز کنیم و نباید اجازه داد که هیچ چیزی به بهای نظام و کشور تمام شود

*به چه میزان این احتمال وجود دارد که در شرایط کنونی آمریکا وارد جنگ با ایران شود؟

آمریکا تصمیمی برای جنگ با ایران ندارد و بهتر است که چنین اتفاقی نیز رخ ندهد. برخی در ایران عنوان می‌کنند که باید پایگاه‌های آمریکا را در منطقه مورد هدف قرار داد. این در حالی است که این کار بسیار پرمناقشه خواهد بود و اگر پای آمریکا به جنگ باز شود دیگر چنین جنگی قابل کنترل نیست. در شرایط کنونی جنگ حوزه و جغرافیای محدودی دارد و می‌توان تا حدودی آن را کنترل کرد، اما اگر پای آمریکا به جنگ باز شود شرایط تغییر خواهد کرد و دیگر نمی‌توان وضعیت را کنترل کرد و ممکن است به ضرر نظام تمام شود. من امیدوارم جلو باز شدن پای آمریکا به درگیری سد شود و به نظر می‌رسد مسئولان تصمیم‌گیر کشور نیز به این نتیجه رسیده‌اند که نباید پای آمریکا به جنگ باز شود. بدون تردید این وضعیت می‌تواند خسارت‌های پیش‌بینی نشده‌ای به دنبال داشته باشد.

*فضای جنگی ممکن است تا چه مدتی در کشور ادامه داشته باشد؟

این وضعیت ممکن است برای چند هفته و یا حتی یک ماه و یا بیشتر نیز ادامه داشته باشد. اسرائیل از یک طرف عنوان می‌کند یک هفته و از سوی دیگر آن را دو هفته اعلام می‌کند. از سوی دیگر عنوان می‌شود اسرائیل قصد دارد تا رسیدن به اهداف از پیش تعیین شده به این جنگ ادامه بدهد. در این زمینه ما به وسیله کشورهایی مانند چین و روسیه که روابط نزدیکی به اسرائیل دارند می‌توانیم شرایط را به سمتی ببریم که جنگ متوقف شود. حتی می‌توان از دیپلماسی غیر رسمی و محرمانه با آمریکا استفاده کرد و مانع از گسترش بیشتر جنگ شد. می‌توانیم روی انعطاف پذیری خود تمرکز کنیم و نباید اجازه داد که هیچ چیزی به بهای نظام و کشور تمام شود.