توافق احتمالی گشایش نسبی به ‌همراه دارد

هرچند رفتار خصمانه آمریکا را نمی‌توان منکر شد اما تردید نیست که این دشمنی در نهایت توسعه و پیشرفت کشور را با چالش مواجه کرده است. مشکلات اقتصادی ناشی از تحریم‌های ظالمانه آمریکا بیش از همه به جامعه فشار وارد می‌کند و در ادوار اخیر شاهد ریزش طبقات متوسط جامعه به طبقات پایین‌تر بودیم که هم در حوزه اقتصادی و در حوزه دانشگاهی و... آسیب‌هایی به شهروندان وارد کرده است. همچنین باید به آسیب‌های اقتصادی- اجتماعی اشاره کنیم که در واقع دولت‌ها را ناکارآمد کرده است. در شرایط تحریمی و به دلیل محدودیت در ارتباطات بین بانکی، حتی سرمایه‌گذارهای چینی برای ساخت‌وساز به ایران نمی‌آیند تا حداقل بتوانیم از ابرچالش مسکن عبور کنیم. در بسیاری از موارد می‌توانیم چنین مثال‌هایی اضافه کنیم. حالا دو کشور در مسیری قرار گرفته‌اند که از نظر تحلیلگران هر اتفاقی می‌تواند رخ دهد. البته برای رسیدن به این تحلیل‌ها باید مدتی دیگر هم صبر کنیم تا در نهایت ببینیم آیا دو کشور به توافقی خواهند رسید یا روابط همچنان غبارآلود ادامه خواهد داشت. در این مورد که این توافق احتمالی تا چه حد می‌تواند ابرچالش‌های اقتصادی و فرهنگی را برطرف کند و ایران را به ریل توسعه بازگرداند با «امیر دبیری‌مهر»، پژوهشگر و رئیس موسسه پژوهشی اندیشه و قلم گفت‌وگویی انجام داده‌ایم. او معتقد است بهبود روابط با آمریکا می‌تواند در اولین قدم چالش‌های زیرساختی و سرمایه‌گذاری را برطرف کند. در ادامه این مصاحبه را می‌خوانید.

-        باتوجه به آغاز مذاکره‌های تهران و واشنگتن ارزیابی خود را بگویید و اینکه به‌نظر شما در ادامه به‌چه نتیجه‌ای خواهیم رسید؟

ابتدا باید امکان توافق را بررسی کنیم و اینکه آیا این مذاکره‌ها به توافق نهایی خواهد رسید یا خیر. با این حال می‌توانیم بگوییم احتمال اینکه توافقنامه‌ای به امضا برسد زیاد است. خیلی نزدیک هستیم ولی هنوز قطعی نیست آن هم به این دلیل که متغیرهایی دخیل هستند و در این بین تنها ایران و آمریکا نیستند، و شاید حتی بتوان گفت غیر از مقامات ارشد دو کشور پارامترهای دیگری هم در این بین موثر هستند. این موارد هرکدام به بحث‌های مفصلی نیاز دارد که در اینجا از آنها عبور خواهیم کرد. متغیرهای درون ساختاری در دو کشور وجود دارد که البته متغیرهای منطقه‌ای و بین‌‎المللی هم در این بین به چشم می‌خورد. اما به‌طور کلی حل مسائل هسته‌ای ایران به‌عنوان نقطه اول توافق اکنون فراهم است و امیدواریم که این اتفاق رخ دهد.

-        پس از این توافق احتمالی، چه فرصت‌هایی در حوزه‌های اقتصادی و زیرساختی برای ایران به‌‎وجود خواهد آمد؟

توجه داشته باشید که اکنون از همه حوزه‌ها مهم‌تر برای ایران دو مورد است که به آنها خواهیم پرداخت. یکی ثبات و آرامش روانی از نظر سیاست ‌خارجه است که التهاب‌ها و مشکلات روانی را به‌شدت کاهش خواهد داد. این برای ایرانی‌ها که عادت به التهاب‌های روانی و تبلیغاتیِ رسانه‌ای دارند خیلی می‌تواند مهم باشد. توجه داشته باشید که توافق می‌تواند بر حوزه‌های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی تاثیرگذار باشد. مورد بعدی درباره سرمایه‌گذاری در ایران است. در بخش‌های زیربنایی و زیرساختی با چالش سرمایه‌گذاری دست به‌گریبان هستیم، به‌خصوص در حوزه‌هایی مانند نفت، گاز، آب و برق. توافق می‌تواند در حوزه حامل‌های اصلی انرژی که البته منبع اصلی درآمدی کشور هم محسوب می‌شود تاثیرگذار باشد. در این حوزه نیاز به سرمایه‌گذاری جدی داریم، برآوردی که در موسسه مطالعاتی پژوهشی اندیشه‌و‌قلم انجام داده‌ایم نشان می‌دهد، سالانه نیاز به 180 میلیارد دلار داریم که در برخی موسسه‌ها این مبلغ تا 350 میلیارد دلار هم برآورد شده است. این نیاز حیاتی کشور است. در ادامه باید بگویم که این مبلغ در داخل کشور وجود ندارد و برای تامینش نیاز به سرمایه‌گذار خارجی داریم. در اینجا آمریکا می‌تواند ایفای نقش کند. آنها هم می‌توانند مستقیم وارد شوند و همچنین می‌‌تواند دیگر سرمایه‌گذارها را تشویق به حضور در ایران کند. این دو نکته در حوزه سرمایه‌گذاری خیلی مهم و کلیدی است. سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی می‌تواند ایران را از حالت شبهِ رسوب نجات دهد. امیدواریم این اتفاق هم رخ دهد.

برآوردی که در موسسه مطالعاتی پژوهشی اندیشه‌و‌قلم انجام داده‌ایم نشان می‌دهد، سالانه نیاز به 180 میلیارد دلار داریم که در برخی موسسه‌ها این مبلغ تا 350 میلیارد دلار هم برآورد شده است

-        در سال‌های اخیر در مورد تاثیرات تحریم‌ها و غیبت ایرانی‌ها در جامعه جهانی در حوزه‌های اقتصادی، سیاسی و... صحبت شده است ولی در این بین جامعه دانشگاهی و علمی ایران آسیب‌های زیادی دیده است، در این حوزه چقدر به گشایش نیاز داریم؟

این موضوع هم به همان دو نکته در مورد نوع و دخالت آمریکا در سرمایه‌گذاری حوزه انرژی باز می‌گردد. وقتی که وِجهه بین‌المللی کشور از سوی آمریکا مورد هجمه قرار دارد، به آسانی به یک دانشمند و پژوهشگر ایرانی ویزا داده نمی‌شود که بتواند در مجامع علمی جهانی حضور داشته باشد و سخرانی کند و مقاله‌های علمی ارائه دهند. همچنین به شرکت‌های ایرانی اجازه داده نمی‌شود که بتوانند تولیدات خود را در نمایشگاه‌های بین‌المللی به نمایش بگذارند و... سیاست گاهی موجب سرکوب سرمایه‌های کشور در حوزه علم و فناوری می‌شود که این موضوع همچنان جامعه علمی و دانشگاهی ما را آزرده است. توافق احتمالی می‌تواند گشایش نسبی در این حوزه به‌وجود بیاورد. فراموش نکنید که ما پیش روی خود موقعیت‌ها و تجربه‌های روشنی داریم. در اینجا روی سخنم با آنهایی است که غالبا در جامعه حرف راست را منتشر نمی‌کنند؛ ما تجربه دوران خاتمی را داریم که هم در حوزه سرمایه‌گذاری موقعیت‌های خوبی ایجاد کرد و هم در حوزه مراودات بین‌المللی شرایطمان مطلوب بود. در آن دوره شخصیت‌های علمی ما شرایط مطلوبی را تجربه کردند. همچنین در دوره دو ساله بعد از امضای برجام شاهد گشایش‌هایی بودیم. وقتی به گذشته نگاه می‌کنیم می‌بینیم این موارد با یکدیگر پیوستگی و همبستگی دارند. موضوع بعدی که به حوزه علم و فناوری باز می‌گردد مربوط به تراکنش‌های مالی است. وقتی می‌خواهیم در عرصه بین‌المللی ارتباطات مناسب و حداقلی داشته باشیم این مهم است که بتوانیم تبادلات مالی راحتی داشته باشید. اینکه چرا عده‌ای واقعیت‌ها را پنهان می‌کنند جای تعجب دارد.

-        می‌توانید در این مورد مثالی بزنید؟‌

در شرایطی هستیم که برای انتقال تنها 10 دلار با محدودیت‌های زیادی روبه‌رو می‌شویم و اگر بتوانیم پرداخت کنیم هزینه‌های بیشتری را متحمل خواهیم شد. البته می‌بینیم که تجار و بازرگان‌ها و... در طول این سال‌ها از روش‌هایی برای دور زدن تحریم‌ها استفاده می‌کند و به‌دلیل شخصیت و نوع کارشان راه‌های زیادی دارند ولی شخصیت‌های علمی و دانشگاهی این مسیرها را نمی‌دانند، این در صورتی است که باید برای این طیف از جامعه نقش تسهیل‌گری داشته باشند. امیدوارم با توافق احتمالی این فضا برای شخصیت‌های دانشگاهی و علمی به‌وجود بیاید که بتوانیم به رتبه‌ای که انتظارتش را داریم برسیم. در صورتی که سیاستمداران اجازه این کار را بدهند، طیف پژوهشگر ایرانی خود را در جهان معرفی می‌کند. سیاستمداران باید در میسر بهبود علم و فناوری قدم بردارند نه اینکه این حوزه را در جهت پیش‌برد اهداف خود به‌کار بگیرند.

-        در ادوار اخیر به‌دلیل ادامه روند تحریم‌ها ابرچالش‌هایی به‌وجود آمده که در حوزه‌های اجتماعی- اقتصادی آسیب‌هایی را متوجه جامعه مدنی کرده است، بهبود روابط خارجه چه کمکی به این حوزه خواهد کرد؟

توجه داشته باشید که این توافق و هر توافق دیگری درب‌های بهشت را بر روی اقتصاد ایران باز نخواهد کرد. تنها می‌تواند ایران را وارد ریلی کند که در مسیر طولانی توسعه قرار بگیرد و در ادامه به موفقیت‌هایی برسیم. رفع آسیب‌های اجتماعی- اقتصادی زمان‌بر است و نیاز به برنامه‌ریزی‌های طولانی مدت دارد اما این توافق با کشوری مانند آمریکا که مانع و مزاحم توسعه ایران در جامعه جهانی محسوب می‌شود، می‌‌تواند کشور را وارد مسیر مورد نظر کند که این مورد برای ما خیلی مهم است. یکی از تبعات توافق و ورود به فضای جهانی، می‌تواند تغییر برخی از سیاست‌‌ها، رویه‌ها، انتخاب‌ها، گزینش‌ها و... باشد که با استانداردهای بین‌المللی همخوانی داشته باشد و با برخی از این رویه‌ها که نتیجه‌ای جز انزوا ندارد سازگار نخواهد بود.