دولت نیاز به تجدیدنظر اقتصادی دارد

 این وضعیت امکان اصلاح دارد اما اگر تصمیم‌گیری در این زمینه با تأخیر انجام گیرد و یا اصلا انجام نگیر این احتمال وجود دارد که در سه و نیم سال باقی مانده دولت پزشکیان نه از تاک نشانی باقی ماند و نه از تاک‌نشان. آقای پزشکیان با طرح دیدگاه‌هایی از نهج‌البلاغه به ریاست جمهوری رسید. در نهج‌البلاغه حضرت علی(ع) به صراحت خطاب به مالک عنوان می‌کند که توجه‌ات به خواص نباشد و به سمت مردم باشد، چرا که در زمان سختی این مردم هستند که در کنار تو خواهند بود و خواص تو را تنها خواهند گذاشت.» جملات ذکر شده اظهارات دکتر حسین راغفر، اقتصاددان در گفت‌وگو با «آرمان ملی» است. دکتر راغفر در این گفت‌وگو نسبت به روند تصمیم‌گیری در کشور هشدارها و تذکرات مهمی را عنوان می‌کند که در ادامه ماحصل این گفت‌وگو را می‌خوانید.

*چرا دولت پزشکیان نتوانسته به وعده‌های خود به خصوص در زمینه اقتصادی عمل کند؟ آیا دولتی که شکل گرفته متناسب با خواسته و مطالبات مردم است؟

دولت‌ها در 35 سال پس از جنگ تحمیلی سیاست‌های اشتباهی را در پیش گرفته‌اند که امروز وضعیت اقتصادی کشور به این نقطه رسیده است. هیچ کدام از دولت‌ها نیز نتوانستند این روند را تغییر بدهند و بلکه برخی با تصمیمات اشتباهی که می‌گرفتند این چالش‌ها را تشدید نیز کرده‌اند. شرایط به شکلی بوده که دولت‌ها گمان می‌کردند مجبور هستند یک مسیر را طی کنند که همین مسیری که امروز نیز قابل مشاهده است. با این وجود از یک مرحله به بعد درآمدهای ارزی کشور بر اثر تحریم‌ها با کاهش شدیدی مواجه شد. از این مرحله به بعد است که این نوع مدیریت ظرفیت‌های کشور برای همگان آشکار می‌شود. تا قبل از این به دلیل اینکه اغلب نیازهای کشور از طریق فروش نفت تأمین می‌شد این شیوه مدیریت کشور مشخص نبود و یا کمتر مشخص بود. در اواخر دولت دهم است که تحریم‌های ایران شکل گسترده‌تری به خود می‌گیرد و کاستی‌ها و شعف این شیوه آشکار می‌شود. پس از آن نیز مخارج برون مرزی افزایش پیدا می‌کند. این در حالی است که درآمدهای ارزی کشور و میزان سرمایه‌گذاری کاهش پیدا کرده است. از این مقطع زمانی به بعد است که هم مشکلات افزایش پیدا می‌کند و هم این نوع مدیریت شکل واقعی خود را نشان می‌دهد. در چنین شرایطی دولت‌ها هم با چالش‌ها و مشکلات بیشتری مواجه هستند و هم اینکه منابع کمتری در اختیار آنها قرار دارد. اتفاق مهم، ظهور الیگارشی قدرتمند در اقتصاد است که برای تأمین نیازهای خود و شکل‌گیری جامعه مصرفی، اندک منابعی را که باقی مانده، به سمت منافع بخش خاص هدایت می‌کند. به همین دلیل سهم کمتری از منابع باقی مانده به طبقه متوسط و پایین جامعه اختصاص داده می‌شود.

*دلیل استمرار این نوع شیوه مدیریت اقتصاد چه بوده است؟ چرا دولت‌ها نتوانستند این روند اشتباه را اصلاح کنند؟

این شیوه حکمرانی در اقتصاد به خود اجازه می‌دهد که الیگارشی قدرت و ثروت و طبقه جدیدی را که در کشور شکل گرفته تأمین مالی کند. به همین دلیل در سال گذشته 8 میلیارد دلار برای واردات قطعات خودرو و 4 میلیارد دلار برای واردات طلا هزینه شد. در واقع این مسائل اولویت‌های تخصیص منابع در کشور بوده است. این اتفاق در اقتصادی رخ داده که منابع کافی در اختیار ندارد و هر روز نیز منابع بخش عمومی کوچک‌تر و هزینه‌های آن هر روز بزرگ‌تر می‌شود. نتیجه این وضعیت تکرار شوک درمانی‌های ارزی است. در چنین شرایطی، سهمی که برای نیازهای بخش عمومی در اختیار دولت قرار می‌گرفته کمتر شده و به همین دلیل ما از یک مرحله به بعد شاهد درماندگی در دولت‌ها هستیم. البته از ابتدا نیز مشخص بود که به چنین نقطه‌ای می‌رسیم. با این وجود بوق الیگارشی و رسانه‌های نزدیک به آنها در گوش جامعه دمیده می‌شد و مرتب عوامل مختلفی را به عنوان دلیل مشکلات اقتصادی کشور معرفی می‌کردند تا افکار عمومی جامعه را منحرف کنند. در دولت سیزدهم آنچه در قانون اساسی به عنوان وظایف و مسئولیت‌های دولت وجود داشت، از دولت سلب و عملا دولت به یک ماشین بزرگ بروکراسی تبدیل شد که از یک طرف هزینه‌های آن زیاد و از سوی دیگر اختیارات آن کمتر شده است.

*چرا این اتفاق در دولت سیزدهم رخ داد؟

این روند در دولت‌های گذشته آغاز شده بود اما در دولت سیزدهم شدت بیشتری پیدا کرد. این دولت با شعار ساخت یک میلیون مسکن و ایجاد یک میلیون شغل در سال روی کار آمد، اما خیلی زود متوجه شدند که بین واقعیت‌های جامعه و شعارهای مطرح شده، فاصله زیادی وجود دارد. از سوی دیگر الیگارشی قدرت یافته در اقتصاد بنا به اهداف و سیاست‌هایی که داشت، در عمل راه‌های اخذ مالیات را مسدود کرد و از این رو نظام مالیاتی کشور قادر به تأمین نیازهای بخش عمومی نیست.

*این وضعیت در دولت چهاردهم هم ادامه داشت؟

به نظر می‌رسد دولت چهاردهم بدون آگاهی از تحولاتی که در 35 سال گذشته در اقتصاد کشور رخ داده، کار خود را آغاز کرده است. به همین دلیل با دولتی ناپخته در زمینه تصمیم‌گیری‌های اقتصادی مواجه هستیم. آقای پزشکیان و دولت ایشان به سرعت توسط الیگارشی قدرتمند در اقتصاد کشور محاصره شد و اختیارات اندکی که از ریاست جمهوری باقی مانده بود در اختیار الیگارشی قرار گرفت. کار به جایی رسیده که در سال‌های 1402 و 1403 منابع اولیه برای اولویت‌های مهمی چون واردات دارو که در حدود 600 میلیون دلار است، تخصیص داده نشد. این در حالی است که در همین مدت تخصیص‌های عجیب و غریبی به واردات طلا و خودرو داده شده است. این وضعیت به خوبی نشان می‌دهد که دولت چهاردهم خیلی زود توسط الیگارشی موجود در اقتصاد تسخیر شد. نکته درخور توجه و دقت این است که آقای پزشکیان به عنوان پزشک دوره‌های برنامه‌ریزی سلامت را دیده بودند و به همین دلیل در زمانی که نماینده مجلس بودند دیدگاه‌های روشنی در این زمینه داشتند، اما پس از اینکه به ریاست جمهوری رسیدند دیدگاه‌های دیگری را در این زمینه مطرح می‌کنند. جالب اینجاست که ایشان دیدگاه‌های جدید خود را به گونه‌ای ابراز می‌کنند که قابل تبیین با مواضع نئولیبرال در حوزه سلامت است. دولت‌های گذشته نیز از نقش‌آفرینی موثر در اقتصاد ناتوان بودند و این ناتوانی را به دولت چهاردهم انتقال دادند. با این وجود تصمیم‌گیران دولت چهاردهم افراطی‌ترین سیاست‌های رهاسازی اقتصادی را اجرا کردند.

*منظور شما کدام سیاست‌ها است؟

سیاست‌هایی که در همین ماه‌های اخیر اجرایی شد در حالی که باید سیاست‌های عکس این در پیش می‌گرفتند. اتفاق دیگری که در دولت چهاردهم رخ داده این است که علاوه بر اینکه کارکرد دولت نسبت به گذشته کاهش پیدا کرده نقش عناصر تعیین کننده در دولت نیز کاهش پیدا کرده است. شرایط به شکلی است که امروز در عمل دولت نمی‌تواند سیاست‌های خود را دنبال کند و در مواردی خود را ناتوان نشان داده است. شاید این نگاه وجود داشت که گمان می‌رفت با شعار وفاق ملی می‌توان در حل مشکلات با دیگران شریک شد و از عناصر دیگر استفاده کرد تا آنها هم علیه دولت سنگ‌اندازی نکنند. نکته مهمی که در این زمینه وجود دارد این است که کسانی که امروز در دولت حضور دارند، در گذشته با این دولت همراه نبوده‌اند. گویی تصوری که در مدیریت کشور وجود داشته، بیشتر شبیه تصور از یک شرکت سهامی بوده است که به واسطه بازی گرفتن از دیگران بتوان فشارها را کاهش داد یا از میان برداشت. از این نظر می‌توان گفت در دولت چهاردهم همان سیاست‌های اشتباه 35 سال گذشته بدون تغییر مانده و همان روند ادامه پیدا کرده است. در چنین شرایطی برخی رسانه‌ها که نزدیک به الیگارشی موجود در اقتصاد هستند، تلاش می‌کنند شرایط را به شکلی کاملا متفاوت از آنچه رخ داده، نشان بدهند و اذهان مردم را به سمت دیگری هدایت کنند. قرار نبود مجلس به آقای همتی رأی ندهد، اما ظاهرا مجلس تحت تاثیر برخی موضع‌گیری‌ها قرار گرفته است. در سطوح بالای مدیریتی نمی‌توان هر حرفی را به زبان آورد و اگر مثلا درباره مذاکره و تعامل با دیگر کشورها، دیدگاه متفاوتی وجود داشته باشد، باید در نهایت نظر نهایی مطرح شود نه اینکه بر اختلاف‌ها تاکید شود که مثلا من نگاه دیگر یا نظر دیگری داشته‌ام. این وضعیت نشان دهنده ناپختگی است که در نهایت مجلس را به سمتی هدایت کرد که با رأی بالا وزیر اقتصاد را استیضاح کند. اگر این را نشانه‌ای کوچک در نظر بگیریم می‌توانیم به مجموعه دولت گسترش بدهیم و با این زاویه نگاه نمی‌توان گفت دولت کارآمد است.

*چه ضعف‌هایی در دولت قابل مشاهده است؟

دولت چهاردهم همان سیاست‌های اشتباه اقتصادی را که در گذشته هم وجود داشته ادامه داده است و نتوانسته خود را از زیر فشار رها کند. در شرایط کنونی جامعه با بحران‌ها و شرایط سخت و پیچیده مواجه است که اگر کنترل نشود ممکن است خطرناک هم باشد. ادامه این مسیر در سه و نیم سال آینده، امکان‌پذیر نیست. این وضعیت امکان اصلاح دارد اما اگر تصمیم‌گیری در این زمینه با تأخیر انجام گیرد و یا اصلا انجام نگیرد این احتمال وجود دارد که در سه و نیم سال باقی مانده دولت نه از تاک نشانی باقی ماند و نه از تاک‌نشان. آقای پزشکیان با طرح دیدگاه‌هایی از نهج‌البلاغه به ریاست جمهوری رسید. در نهج‌البلاغه حضرت علی(ع) به صراحت خطاب به مالک عنوان می‌کند که توجه‌ات به خواص نباشد و به سمت مردم باشد، چراکه در زمان سختی این مردم هستند که در کنار تو خواهند بود و خواص تو را تنها خواهند گذاشت. منظور از خواص در اینجا همین گروه الیگارشی است. هنوز برای اصلاح دیر نیست اما فرصت‌های زیادی از دست رفته است. به همین دلیل دولت چهاردهم باید دوباره روند تصمیم‌گیری کشور را به سمت صحیح هدایت کند. در غیر این صورت جامعه و مدیریت کشور با چالش‌های جدی مواجه خواهند شد.