افزایش جمعیت به هر قیمتی

آرمان ملی: مرکز آمار ایران اخیرا گزارشی منتشرکرده که نشان می‌دهد در فاصله بهار تا پاییز سال گذشته بیش از ۲۰هزار مورد ازدواج دختران کمتر از ۱۵ سال و یک هزار و ۸۵ مورد ولادت توسط مادران کمتر از ۱۵ سال در کشور رخ داده است. این آمار از آنچه در زبان جامعه شناسانه کودک همسری، خوانده می‌شود در میان گزارش‌های دیگری از وضع فرهنگی و اجتماعی ایران در سه فصل ابتدایی سال گذشته منتشر شده است. در مسائل و آسیب‌های اجتماعی اگر دقیق شوید، این موضوع برایتان روشن می‌شود که یکی از علل و عوامل سقط جنین، پدیده کودک همسری است که در کنار این آمار بالا، آسیب‌های دیگری از جمله، زنانه شدن فقر، طلاق، افسردگی و حتی بی‌خانمانی، اعتیاد و کارتن‌خوابی را هم به دنبال خواهد داشت. اخیرا سید ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور آمار سقط جنین را نگران کننده دانسته. او در چهارمین جلسه ستاد ملی جمعیت که در نهاد ریاست جمهوری تشکیل شد، سخنرانی و طی آن، ‌به نگرانی‌ای که گفتیم اشاره کرده است. در بحث افزایش جمعیت و سیاست‌های تشویقی از جمله وام‌های ازدواج و فرزندآوری که البته میزان آن با توجه به هزینه‌های فرزند، ناچیز است، همواره مسائلی مطرح می‌شود که به نظر می‌رسد تاکنون نتوانسته آنطور که مسئولین می‌خواهند، جمعیت را افزایش دهد. مشکلات معیشتی و اوضاع نابسامان اقتصادی که مانع تشکیل خانواده برای برخی از دختران و پسران ایرانی می‌شود مهم‌ترین و کلیدی‌ترین آنهاست. در کنار آن برخی افراد که چهره‌هایی از مجلس شورای اسلامی و سایر نهاد‌ها هم در میان آن‌ها مشاهده می‌شود، علی‌رغم نظر مخالف جامعه شناسان، روانشناسان و مددکاران اجتماعی، ازدواج در سنین پایین را به نوعی تبلیغ می‌کنند. به نظر می‌رسد سیاست فرزندآوری و افزایش جمعیت به هر قیمتی در تشویق به ازدواج حتی زودهنگام آن هم گنجانده شده. تشویقی که تجربه نشان داده نه تنها به افزایش جمعیت کمکی نکرده که باعث افزایش آمار سقط جنین و سایر آسیب‌هایی که ذکرش رفت، شده است. در این گزارش نگاهی به پدیده کودک همسری و آمار آن، صحبت‌های رئیس‌جمهور و اولتیماتوم او به برخی سازمان و نهادها برای افزایش جمعیت، و تاثیر متقابل این دو پدیده بر هم اشاره شده است. بد نیست پیش از شروع، به این نکته هم اشاره کنیم که مسئولین به منظور افزایش جمعیت، سیاست‌هایی هم در برنامه خود داشته‌اند که آن هم به نوبه و در زمان خود، خبرساز شد؛ ایجاد محدودیت در راه‌ها، روش‌ها و ابزار‌ها و حتی داروهای جلوگیری از بارداری یکی از آن‌ها بوده که با توجه به محدودیت و معذوریت برخی خانواده‌ها و حتی بی‌خانمان‌ها در پرورش فرزند، به نظر باید منتظر نسلی از فرزندانی باشیم با آسیب‌هایی در زندگی خود مواجه شوند؛ موضوعی آنچنان که باید مورد توجه مسئولین نیست چرا که آن‌ها بر فرزندآوری و ضرورت آن به هر روشی که شده، اصرار دارند؛ ‌چیزی شبیه فرصت 10 روزه‌ای که ابراهیم رئیسی به دستگاه‌هایی مثل ارشاد و صدا و سیما و غیره داده که با اعلام نظر خود نسبت به مصوبات ستاد ملی جمعیت، فکری به حال وضعیت موجود کنند.
ظرفیت خوابگاه‌های دانشجویی متأهلی
چهارمین جلسه ستاد ملی جمعیت پیش از ظهر شنبه به ریاست ابراهیم رئیسی برگزار شد تا در آن، میزان اجرای قانون جوانی جمعیت و همچنین مصوبات جلسات قبلی ستاد از سوی دستگاه‌های متولی بررسی شود. رئیسی در سخنرانی خود، به فرصت بسیار کوتاه برای عبور از بروز مشکل جمعیتی، اشاره کرد و گفت دستگاه‌های مسئول باید نسبت به وظایف خود در این باره اقدام جدی انجام دهند. او به اهمیت فرهنگ‌سازی در موضوع جمعیت اشاره کرد و دستور داد کارگروه ویژه‌ای در زیرمجموعه ستاد ملی جمعیت و متشکل از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان صدا و سیما، سازمان تبلیغات اسلامی و دیگر دستگاه‌های فرهنگی برای تولید محتوای فرهنگی درباره جمعیت تشکیل شود. رئیسی به دستگاه‌های مختلف اجرایی ۱۰ روز فرصت داد تا اگر درباره عملکرد قرارگاه‌های ستاد جوانی جمعیت نظر یا پیشنهادی دارند، اعلام کنند. بخش‌های پژوهشی دستگاه‌های اجرایی نیز مکلف شدند ظرف همین مدت زمان نسبت به مصوبات ستاد ملی جمعیت اعلام نظر کنند. اما رئیسی به ایجاد خوابگاه‌های دانشجویی متأهلی هم اشاره و آن را از جمله اقدامات مؤثر در افزایش جمعیت عنوان کرد و از وزارت راه و شهرسازی و وزارت علوم خواست این موضوع را با جدیت پیگیری کنند.
نگرانی از سقط جنین
در جلسه‌ای که ذکرش رفت، ‌رئیس‌جمهور همچنین آمارهای ارائه شده درباره سقط جنین را نگران‌کننده دانست و بر ضرورت اهتمام وزارت بهداشت نسبت به این موضوع و هماهنگی بیشتر با دستگاه قضائی برای برخورد با متخلفان در این زمینه تأکید کرد. در این رابطه، صدا و سیما و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز موظف شدند مسائل شرعی این مسئله و همچنین عوارض و تبعات فردی و اجتماعی آن در جامعه را بیشتر تبیین کنند. آقای رئیس‌جمهور همچنین، سازمان اداری و استخدامی را مکلف کرد راهکارهای تمهید و تسهیلات همزمانی اشتغال و فرزندپروری را برای بانوان شاغل بررسی و به دبیرخانه ستاد ملی جمعیت ارائه کند. او بر پیگیری جدی اجرای مصوبات ستاد و قانون جوانی جمعیت از سوی دبیرخانه ستاد ملی جمعیت تأکید کرد و گفت: اگر دستگاه‌های اجرایی در حین اجرای این قانون با نواقصی مواجه شدند، پیشنهادهای اصلاحی خود را به دبیرخانه ارائه کنند تا پس از بررسی و تصویب برای تصویب نهایی به مجلس شورای اسلامی ارجاع داده شود.
کودک همسری و سقط جنین
همان‌طور که اشاره شد، تشویق به ازدواج شامل حال افراد کم سن و سال هم می‌شود. خبرگزاری دولتی ایرنا در دی ماه 97، مصاحبه‌ای در این خصوص با کارشناسی به نام محمدرضا پوررحیم ،جمعیت شناس، انجام داده که در ارتباط با آسیب‌های پدیده کودک همسری و ارتباط آن با سقط جنین گفته بود: اولین پیامد این پدیده تضییع حق انتخاب همسر، تضییع حق اشتغال، تضییع حق بهداشت فردی است. ما شاهد عدم گذران دوران كودكی كه پایه‌ای برای زندگی بزرگسالی است، هستیم. به نوعی اختلال در ارزش‌های كودكان به وجود می‌آید. عدم درك و تفاهم متقابل در زندگی، انواع فشارهای روانی مثل اضطراب و استرس و مشكلات روانی در حین ازدواج و بعد از ازدواج، عدم تحلیل و ارزیابی درست از زندگی و امر و نهی همسر، از جمله آسیب‌های كودك همسری است. این کارشناس ادامه داده بود که «افزایش ناهنجاری‌های اجتماعی مثل همسرآزاری، خشونت خانوادگی، طلاق، فرار از خانه و بی‌خوابی نیز از آسیب‌های كودك همسری هستند. افزایش آسیب‌های ناشی از بارداری در سنین كم، مثل مرگ و میر مادران و نوزادان، افزایش كودكان كم وزن و در نتیجه به خطر افتادن سلامت این افراد، افزایش سقط و سزارین در دوران بارداری، افزایش بیماری‌های زناشویی نیز از دیگر پیامدهای این پدیده به شمار می‌روند.»
آماری نگران کننده البته برای سقط جنین
سرآخر هم سری به آمار واقعا نگران کننده کودک همسری می‌زنیم با این مضمون که: مرکز آمار ایران گزارش‌هایی از وضع فرهنگی و اجتماعی ایران در سه فصل ابتدایی سال گذشته منتشر کرده و در آن طی جدول‌هایی علاوه بر مشخص کردن تعداد ازدواج‌ها و طلاق‌ها به تفکیک گروه‌های سنی، تعداد ولادت‌های جاری ثبت شده بر حسب گروه‌های سنی مادران و پدران را هم مشخص کرده است. بر اساس این گزارش‌ها در فاصله بهار تا پاییز سال گذشته بیش از ۲۰هزار مورد ازدواج دختران کمتر از ۱۵ سال و یک هزار و ۸۵ مورد ولادت توسط مادران کمتر از ۱۵ سال در کشور رخ داده است. سیمین کاظمی، پزشک و جامعه‌شناس در گفت‌وگویی که با خبرآنلاین انجام داده در رابطه با این موضوع گفته: «آمار کودک همسری بالاست، چون در سطوح کلان تصمیم گیری ازدواج کودکان مساله مهمی تلقی نمی‌شود و در راستای سیاست افزایش جمعیت از آن دفاع می‌شود. از طرف دیگر زمینه‌های اقتصادی و فرهنگی کودک- همسری بدون تغییر باقی مانده‌اند، بنابراین نمی‌توان انتظار داشت آمار کاهش یابد. فقر اقتصادی در کنار محدودیت‌ها و انزوای فرهنگی و تحت سیطره نظام پدرسالاری که دختران به عنوان مملوک پدر شناسایی می‌شوند و پدر می‌تواند درباره آینده آنها تصمیم بگیرد موجب می‌شود ازدواج دختربچه‌ها تداوم داشته باشد.» او توضیح داده: «برخی بدون توجه به تغییرات اجتماعی و بدون توجه به نتایج پژوهش‌ها، با استناد به تجربه خودشان یا مثلا بستگان‌شان که در کودکی ازدواج کرده‌اند و به زعم آنها مشکلی نداشته‌اند، خطرات و تبعات کودک همسری را انکار می‌کنند. این نگاه غیرعلمی و اشتباه درباره یک مساله اجتماعی مهم باعث شده است که آینده و سلامت جسمی و روانی و اجتماعی دختران به خطر بیفتد.»همان‌طور که اشاره شد، برخی از مسئولین و هنوز نپذیرفته‌اند که سیاست‌های فعلی بدون آماده سازی زمینه‌های اقتصادی و معیشتی، منجر به افزایش آسیب‌های اجتماعی و تبعات آن در جامعه خواهد شد.