بررسی یک نمونه از «باج نیوز» در هند

زمینه‌های ماجرا

شبکه خبری «زی نیوز» یکی از بزرگ‌ترین شبکه‌های تلویزیونی خصوصی در هند است که به زبان هندی برنامه‌های خبری و تحلیلی پخش می‌کند. در سال ۲۰۱۲ این شبکه مجموعه گزارش‌هایی درباره فساد در واگذاری معادن زغال‌سنگ معروف به رسوایی «کُول گیت»[3] منتشر می‌کرد که «شرکت فولاد و نیروگاه جیندال»[4] را نیز در بر می‌گرفت. گزارش حسابرسی دیوان محاسبات هند نام «شرکت فولاد و نیروگاه جیندال» را به عنوان یکی از ذینفعان واگذاری بدون مزایده معادن ذکر کرده بود. ناوین جین‌دال، مدیر شرکت و نماینده وقت پارلمان، تحت فشار این افشاگری‌ها قرار داشت و شرکت مدعی شد که خبرنگاران شبکه خبری «زی» با پخش مکرر گزارش‌های منفی، عمداً به اعتبار این شرکت صدمه می‌زنند.

تله‌گذاری معکوس و اتهام اخاذی

به گفته ناوین جین‌دال، نمایندگان شبکه «زی نیوز» ابتدا از «شرکت فولاد و نیروگاه جیندال» خواستند که سالانه ۲۰ کرور روپیه برای چهار سال (جمعاً ۱۰۰ کرور) به صورت قرارداد آگهی به این شبکه بپردازند تا گزارش‌های منفی مرتبط با تخصیص معادن پخش نشود. او ادعا کرد مدیران شبکه «زی نیوز» پس از مخالفت شرکت، مبلغ درخواستی را به ۱۰۰ کرور افزایش دادند. شرکت برای اثبات این ادعا، یک «تله‌گذاری معکوس» انجام داد و طی چند دیدار در سپتامبر 2012 با دوربین مخفی از مذاکرات نمایندگانش با دو مدیر ارشد شبکه «زی نیوز» (سودهیر چاودری و سمیر آهلووالیا) فیلمبرداری کرد. در ۲۵ اکتبر ۲۰۱۲، جین‌دال در یک نشست خبری، شواهد ویدیویی این دیدارها را منتشر کرد. در این تصاویر، مدیران شبکه «زی نیوز» صریحاً تهدید می‌کردند که اگر این شرکت بودجه تبلیغاتی ۱۰۰ کروری به شبکه ندهد، این شبکه گزارش‌های بیشتری درباره مداخله آن در تخصیص معادن زغال‌سنگ پخش خواهد کرد. همچنین بخش‌هایی از متن مکالمات فاش شد که در آن یکی از مدیران شبکه «زی نیوز» به نماینده جیندال می‌گوید: «بزرگ‌ترین منفعت این توافق آن است که دیگر آسیبی متوجه شما نخواهد شد» و مدیر دیگر پیشنهاد می‌کند: «حداقل ۲۵ کرور روپیه در سال به مدت چهار سال برای کل گروه ما در نظر بگیرید.» این شرکت بلافاصله شکایتی رسمی نزد پلیس ثبت و شبکه «زی نیوز» و مدیرانش را به باج گیری، ارعاب و افترا متهم کرد. در مقابل، شبکه «زی نیوز» با صدور بیانیه‌ای این اتهامات را رد کرد و مدعی شد ویدیوی ارائه‌شده «ساختگی» است. به ادعای مدیران شبکه، این تیمِ «شرکت فولاد و نیروگاه جیندال» بود که ابتدا پیشنهاد رشوه داده و پس از رد آن، با هدف تخریب رسانه اقدام به وارونه‌سازی روایت کرده است.

واکنش قضایی و رسانه‌ای

پلیس دهلی تحقیقات رسمی خود را آغاز کرد و مدیران شبکه «زی نیوز» را برای بازجویی فراخواند. ابتدا دو خبرنگار متهم حاضر به پاسخ‌گویی نشدند اما پس از صدور اخطار و احتمال بازداشت، خود را معرفی کردند. در ۲۷ نوامبر ۲۰۱۲، سودهیر چاودری و سمیر آهلووالیا به اتهام باج گیری خبری بازداشت شدند. دادگاه بدوی، تقاضای آزادی به قید وثیقه را به دلیل تازه ‌بودن تحقیقات رد کرد. پس از گذشت حدود ۲۰ روز، دادگاه با قید وثیقه موافقت کرد. واکنش‌ها در جامعه رسانه‌ای هند شدید بود. «انجمن دبیران خبر»، عضویت چاودری را تعلیق کرد و شورای مطبوعات هند نیز خواستار بررسی جامع اخلاقی ماجرا شد. اما در نهایت در سال ۲۰۱۸ شرکت جیندال اعلام کرد که با شبکه «زی نیوز» به توافق رسیده و شکایات خود را پس گرفت. دو طرف این ماجرا را سوءتفاهم خواندند و پرونده بدون صدور حکم نهایی مختومه شد. اما افکار عمومی و رسانه‌ها این پرونده را به‌عنوان نمونه‌ای کلاسیک از باج‌نیوز تحلیل کردند. رسانه‌ای که از ابزار اطلاع‌رسانی برای فشار اقتصادی استفاده می‌کند، دیگر در جایگاه ناظر جامعه قرار نمی‌گیرد بلکه بخشی از بحران می‌شود. برخی تحلیلگران این پرونده را نقطه عطفی در رابطه رسانه و صنعت در هند دانستند.

بررسی واکنش‌ها و پیامدها

در پرونده «زی نیوز»، سه شاخص مهم در مواجهه با این وضعیت دیده شد:

• اقدام پیش‌دستانه قربانی با ضبط ویدئوی جلسات و ارائه عمومی مستندات
• پاسخ رسانه‌ای دوجانبه که از موضع دفاعی به موضع تهاجمی تغییر کرد
• پایان قضیه با مصالحه خارج از دادگاه که نشان‌دهنده ضعف نظام قضایی در رسیدگی نهایی به پرونده‌های رسانه‌ای است

سازوکارهای تکرارشونده در باج‌نیوز

با هدف تبدیل تحلیل نظری به شناخت عملی، بخشی از این تحقیق به مطالعه سازوکارهای تکرارشونده در پدیده باج‌نیوز اختصاص یافته است. پرونده «شبکه زی نیوز» به‌عنوان یک نمونه کلاسیک، امکان ترسیم الگوی کلی از عملکرد رسانه‌هایی که در مسیر اخاذی خبری قرار می‌گیرند را فراهم می‌کند. بر اساس بررسی تطبیقی میان پرونده‌های مشابه پرونده «شبکه زی نیوز» (هند) نظیر پرونده باج گیری روزنامه انگلیسی «نیوز آو دِ وُرلد» -که به تعطیلی همیشگی آن منجر شد- و پرونده جف بزوس و نشریه آمریکایی نشنال اینکوایرر -که به مقابله و ایستادگی بزوس در برابر باج خواهی انجامید- سه مرحله کلیدی در فرآیند تبدیل رسانه به ابزار باج‌خواهی شناسایی شد:

الف) انباشت اطلاعات برای کنترل، نه افشا

رسانه‌هایی که وارد مسیر «باج‌نیوز» می‌شوند، اطلاعات را نه برای اطلاع‌رسانی عمومی، بلکه برای قدرت‌سازی، تهدید و چانه‌زنی نزد خود نگه می‌دارند.

ب) پیشنهاد «تبلیغات یا سکوت»

رسانه در ازای دریافت پول یا تبلیغ، پیشنهاد توقف پوشش منفی را مطرح می‌کند؛ گاه به‌صورت مستقیم، گاه به‌صورت غیررسمی.

ج) چرخش روایت با رد درخواست

در صورت رد توافق، رسانه وارد فاز تهاجمی می‌شود و محتوای منفی یا تحریف‌شده را علیه فرد یا نهاد هدف منتشر می‌کند.

مقابله با باج‌نیوز

الف) تقویت چارچوب‌های قانونی و قضایی: قوانین روشن برای جلوگیری از سوءاستفاده رسانه‌ها ضروری است. این قوانین باید از آزادی مطبوعات محافظت کنند اما اجازه ندهند رسانه به ابزار باج‌خواهی تبدیل شود.

ب) خودنظارتی و ارتقای اخلاق حرفه‌ای: نهادهای صنفی و شوراهای مطبوعاتی باید با قدرت به تخلفات رسیدگی کرده و خبرنگاران متخلف را تعلیق یا اخراج کنند.

ج) شفافیت مالی در رسانه‌ها: تفکیک روشن میان بخش تحریریه و بازرگانی، و انتشار عمومی قراردادهای بزرگ تبلیغاتی از ابزارهای مؤثر برای پیشگیری از فساد رسانه‌ای است.

د) حمایت از افشاگران: افرادی که درون سازمان‌های رسانه‌ای یا صنعتی، تخلفات را افشا می‌کنند باید از حمایت قانونی و امنیت برخوردار باشند.

ه) افزایش سواد رسانه‌ای: آموزش عمومی برای تشخیص رسانه‌های مستقل از رسانه‌های باج‌گیر، نقشی کلیدی در کاهش اعتماد به رسانه‌های آلوده ایفا می‌کند.

و) توازن آزادی و پاسخ‌گویی: آزادی بیان باید با پاسخ‌گویی رسانه‌ها همراه باشد. در موارد اثبات‌شده باج‌نیوز، محرومیت موقت از مجوز فعالیت می‌تواند ابزار بازدارنده مؤثری باشد، مشروط به نظارت نهادهای مستقل.

ز) واکنش فعال و نترسیدن از افشاگری: افراد، شرکت‌ها و نهادهایی که هدف «باج‌نیوز» قرار می‌گیرند باید با شجاعت، مستندسازی، و افشاگری هوشمندانه در برابر این فشارها بایستند. سکوت، فضای تکرار را باز می‌گذارد؛ اما مقاومت، نخستین گام برای بازگرداندن رسانه به مسیر مسئولیت‌پذیری است.

References

The Hindu "Zee editors arrested for alleged Rs. 100 crore extortion bid"

https://www.thehindu.com/news/national/zee-editors-arrested-for-alleged-rs-100-crore-extortion-bid/article4140393.ece

The Indian Express: "Jindal shows tapes of Zee editors, claims extortion; FIR filed"

https://indianexpress.com/news/jindal-shows-tapes-of-zee-editors-claims-extortion-fir-filed/1019119/

NDTV: "Zee News editors arrested over Jindal extortion case get bail"

https://www.ndtv.com/india-news/zee-news-editors-arrested-over-jindal-extortion-case-get-bail-508390

Scroll.in: "Ethics in Indian media: The Zee-Jindal extortion case is a cautionary tale"

https://scroll.in/article/809952/ethics-in-indian-media-the-zee-jindal-extortion-case-is-a-cautionary-tale

The Times of India: "Extortion case against Zee editors: Chargesheet filed"

https://timesofindia.indiatimes.com/india/extortion-case-against-zee-editors-chargesheet-filed/articleshow/20033233.cms