اقتصاد ایران در چالش صفرها

 اقدامی که موافقانش آن را گامی در جهت اصلاح نظام پولی کشور می‌دانند و مخالفان، آن را اقدامی بی‌اثر بر وضعیت معیشتی مردم توصیف می‌کنند و معتقدند که این امر باید پس از انجام اصلاحات اقتصادی اجرایی شود در غیراین‌صورت فقط هزینه‌ای مجدد برای چاپ پول‌های جدید خواهد بود و هیچ تاثیری در ابعاد مختلف اقتصادی و... نخواهد داشت.

 مزیت حذف چهارصفر

مرتضی افقه کارشناس اقتصادی در این باره به «آرمان ملی»، گفت: در شرایط کنونی اقتصادی، با توجه به وضعیت زیرساخت‌ها و شرایط اقتصادی، حذف چهار صفر از پول ملی تأثیر واقعی و قابل‌توجهی بر بهبود وضعیت اقتصادی کشور نخواهد داشت و تنها مزیت آن تسهیل در امور حسابداری و محاسبات مالی است. حذف چهار صفر از پول ملی در سایر حوزه‌ها، به‌ویژه در تأثیرات روانی و تورمی، عملاً نتیجه‌ای ندارد، چون مردم به‌خوبی می‌دانند که حذف صفرها تغییری در قدرت خرید یا سطح قیمت‌ها ایجاد نمی‌کند. او افزود: جامعه امروز ایران نسبت به گذشته آگاهتر شده و درک اقتصادی بهتری از پدیده‌هایی مانند تورم یا کاهش ارزش پول ملی دارد، از این رو، برخلاف گذشته که اقدامات نمادین می‌توانست اثر روانی مثبتی بر جامعه بگذارد، امروز چنین تصمیمی تأثیری بر رفتار اقتصادی مردم ندارد. بر این اساس مردم امروز می‌دانند که تا زمانی که زیرساخت‌ها اصلاح نشود، هیچ تغییری در واقعیت اقتصادی کشور رخ نمی‌دهد. حذف صفرها ممکن است ظاهر اسکناس‌ها را تغییر دهد، اما در زندگی روزمره شهروندان تغییری ایجاد نخواهد کرد.

پیش‌شرط اجرای طرح

این کارشناس اقتصادی با اشاره به تجربه کشورهای دیگر در زمینه حذف صفر از پول ملی گفت: پیش از این، بسیاری از کشورها چنین طرحی را اجرا کرده‌اند، ولی نکته مهم این است که کشورهایی موفق بودند که پیش از اجرای طرح، اقدامات جدی برای اصلاح ساختارهای اقتصادی خود انجام داده‌اند. در واقع، حذف صفر در آن کشورها بخشی از یک برنامه‌ جامع اصلاحات اقتصادی بود، نه اقدامی منفرد که نتیجه‌ای به همراه نداشته باشد. متأسفانه در ایران چنین آمادگی و پیش‌زمینه‌ای دیده نمی‌شود و به همین دلیل بیم آن می‌رود که در سال‌های آینده، باز هم مجبور شویم صفرهای بیشتری را از پول ملی حذف کنیم، بی‌آنکه نتیجه واقعی و عملیاتی حاصل شود. او بر اهمیت اصلاحات مالی و بانکی پیش از اجرای این طرح تأکید و بیان کرد: کاهش نرخ تورم و تقویت زیرساخت‌های مالی، پیش‌شرط‌های اصلی حذف صفر از پول ملی هستند، این اصلاحات باید در حوزه‌هایی مانند نظام بانکی، سیاست‌های پولی، و کنترل نقدینگی انجام شود. در شرایطی که اقتصاد هنوز گرفتار تورم بالا و ناپایداری مالی است، اجرای چنین طرحی نه تنها اثربخش نخواهد بود بلکه ممکن است هزینه‌های جدیدی هم بر دولت تحمیل کند، چرا که دولت باید اسکناس‌های جدید چاپ کند، سامانه‌های حسابداری را به‌روزرسانی کند و آموزش‌های لازم را به شبکه بانکی بدهد، در نتیجه همه اینها هزینه‌هایی است که در شرایط فعلی، صرفاً بار مالی جدیدی بر بودجه عمومی می‌گذارد.

ضرورت کنترل تورم

افقه اضافه کرد: حذف صفر از پول ملی در صورتی معنا دارد که نرخ تورم تثبیت شده باشد، اما در شرایطی که ما همچنان شاهد جهش‌های تورمی پیاپی هستیم، این اقدام تأثیری ندارد. وقتی تورم بالا و ناپایدار است، صفرها دوباره بازمی‌گردند. امروز، پس از فعال شدن مجدد مکانیسم ماشه و افزایش انتظارات تورمی، قیمت ارز و کالاها بار دیگر در حال افزایش است. در چنین فضایی، حذف صفرها هیچ نقشی در مهار تورم یا کنترل قیمت‌ها نخواهد داشت. او با اشاره به تجربه ترکیه، درباره دلایل موفقیت مشروط طرح حذف صفر از پول ملی گفت: در ترکیه، مرحله نخست حذف صفرها در شرایطی انجام شد که هنوز اصلاحات اقتصادی کافی صورت نگرفته بود و به همین دلیل تأثیر چشمگیری نداشت. اما در مرحله دوم، با کاهش نرخ تورم و ایجاد ثبات اقتصادی، آن کشور توانست از این سیاست نتیجه بگیرد. در ایران اما، شرایط اقتصادی و سیاسی به‌گونه‌ای است که هیچ شباهتی به ترکیه یا دیگر کشورهایی که تجربه مشابه داشته‌اند ندارد. در سه دهه گذشته، ایران تحت تأثیر تحریم‌ها، نوسانات ارزی، کسری بودجه مزمن و سیاست‌های ناپایدار پولی بوده است. در چنین بستری، حذف صفرها بیشتر یک اقدام نمایشی است تا راه‌حل واقعی و قطعاً به نتیجه‌ای نیز ختم نخواهد شد.

تصمیمات سیاسی در اقتصاد

او به بررسی ابعاد سیاسی تصمیم‌گیری غیرکارشناسی در حوزه اقتصاد پرداخت و گفت: یکی از مشکلات اساسی در سیاست‌گذاری اقتصادی کشور، همین است که تصمیم‌های مهم بدون پشتوانه کارشناسی کافی اتخاذ می‌شوند. اما در مجلس و سایر نهادهای تصمیم‌گیر، گاهی طرح‌هایی تصویب می‌شود که آثار و پیامدهایشان به‌درستی بررسی نشده است. طرح حذف صفر از پول ملی هم یکی از همین موارد است؛ تصمیمی که ممکن است بیشتر از آنکه نفعی برای مردم داشته باشد، هزینه‌های تازه‌ای را بر دوش دولت بگذارد. این کارشناس اضافه کرد: اقتصاد را نمی‌توان با تصمیم‌های سیاسی یا تبلیغاتی اداره کرد. اقتصاد یک علم است و باید بر اساس داده، تحلیل و واقعیت‌های میدانی تصمیم‌گیری شود. چنانچه ما بخواهیم با نگاه سیاسی یا ملاحظات غیر اقتصادی وارد این حوزه شویم، نتیجه‌اش همین می‌شود که می‌بینیم؛ تصمیماتی پرهزینه و بی‌اثر که در نهایت فقط زمان و منابع کشور را هدر می‌دهد. افقه ادامه داد: اگر هدف از حذف صفر، افزایش اعتماد عمومی و ایجاد ثبات روانی در بازار است، چنین هدفی نیز بدون پشتوانه واقعی محقق نخواهد شد. از این رو اعتماد عمومی زمانی شکل می‌گیرد که مردم آثار واقعی سیاست‌های اقتصادی را در زندگی خود ببینند. وقتی تورم کاهش یابد، اشتغال پایدار شود و ارزش پول ملی تثبیت گردد، اعتماد هم بازمی‌گردد — نه با تغییر عدد اسکناس‌ها که حتی شاید نتیجه‌ای معکوس داشته باشد.

ضرورت اصلاحات بنیادی

این کاشناس توضیح داد: به این ترتیب مطلوب است به جای این‌گونه تصمیم‌های سطحی، سیاست‌گذاران کشور تمرکز خود را بر اصلاحات بنیادی بگذارند. باید نظام بانکی را بازسازی کرد، از رشد بی‌رویه نقدینگی جلوگیری نمود، و ساختار بودجه‌ای کشور را شفاف و کارآمد کرد. همچنین لازم است نگاه علمی و نهادینه به اقتصاد جایگزین رویکردهای سیاسی و احساسی شود. تا زمانی که اقتصاد در سایه ملاحظات غیراقتصادی اداره می‌شود، هیچ طرحی حتی اگر از نظر ظاهری جذاب باشد، نمی‌تواند به نتیجه برسد بر این اساس، حذف صفر از پول ملی در شرایط فعلی، نه تنها درمان نیست، بلکه ممکن است بر مشکلات نیز بیفزاید، به عبارتی این اقدام باید آخرین حلقه از زنجیره اصلاحات اقتصادی باشد، نه اولین گام، چراکه اگر زیرساخت‌ها اصلاح نشود، ما بار دیگر در آینده نزدیک در همان نقطه‌ای خواهیم ایستاد که امروز هستیم؛ با صفرهای جدید، اسکناس‌های تازه و همان مشکلات قدیمی که هیچ تغییر در کشور ایجاد نخواهد کرد.