رتبه‌های برتر نصیب دانش آموزان ثروتمندتر

استان تهران با جمعیت دانش آموزی حدود ۲ میلیون و ۲۰۰ هزار نفر بیش‌ترین جمعیت دانش آموزی کشور را دارد. ۱۰ نفر از رتبه‌های برتر از شهر تهران و تنها ۳ نفر از شهرستان‌های تهران هستند. یعنی ۲۵ درصد نفرات برتر مربوط به شهرستان‌های تهران که متوسط فاصله آنها از شهر تهران کمتر از ۴۰ کیلومتر است، تنها ۷/۵ درصد نفرات برتر را به خود اختصاص داده‌ است، که این مساله خود از تفاوت چشمگیری میان شرکت کنندگان در تهران و اطراف آن دارد. این درحالی است که 78درصد رتبه‌های برتر در اختیار سمپاد و درصد قابل توجهی نیز سهم مدارس غیرانتفاعی و نمونه است.

سهم تهرانی‌ها در رتبه‌های برتر25درصد و سهم مشهدی‌ها 17درصد است. سهم دختران اما 13درصد رشد کرده است. همچنین 13درصد رتبه‌های اول سه گروه دراختیار غیرانتفاعی هاست و سهم مدارس مختلف در بین 37رتبه برتر کنکور به ترتیب شامل: سمپادی‌ها: ۷۸ درصد؛ غیرانتفاعی ۱۰ درصد و نمونه دولتی‌ها: ۸ درصد در گروه تجربی ۹۰ درصد رتبه برتری‌ها سمپادی و ۱۰ درصد دیگر نیز در مدارس نمونه دولتی درس خوانده‌اند. در گروه ریاضی ۷۰ درصد رتبه برتری‌ها سمپادی و ۳۰ درصد دیگر نیز در مدارس غیرانتفاعی درس خوانده‌اند. در گروه انسانی ۷۰ درصد رتبه برتری‌ها سمپادی، ۲۰ درصد در مدارس نمونه دولتی و ۱۰ درصد دیگر نیز در مدارس غیرانتفاعی درس خوانده‌اند.

از میان داوطلبانی که رتبه زیر ۳ هزار کسب کرده‌اند، تنها ۱۳۵ نفر از دهک‌های کم‌درآمد و دارای وضعیت اقتصادی به شدت ضعیف هستند. این یعنی سهم محروم‌ترین اقشار از بهترین رتبه‌های کنکور، تنها ۴.۵ درصد بوده است! در نقطه مقابل، ۱۵۶۳ نفر از این رتبه‌های طلایی، یعنی بیش از نیمی از کل رتبه‌های زیر ۳ هزار، متعلق به ثروتمندترین دهک‌های جامعه هستند.

همچنین نزدیک به ۷۵ درصد رتبه‌های برتر کنکور تجربی تنها از میان ۴ دهک بالای اقتصادی انتخاب شده‌اند. این مساله حاکی از آن است که مسیر موفقیت آموزشی با ثروت است که هموار می‌شود.

فرایند انتخاب رشته مجازین کنکور ۱۴۰۴ از دیروز ۱۱ شهریور از طریق سایت سازمان سنجش آموزش کشور آغاز شدو داوطلبان به مدت ۴ روز فرصت دارند نسبت به انتخاب رشته‌های مورد علاقه خود اقدام کنند.

دفترچه انتخاب رشته نیز روز یکشنبه ۹ شهریور منتشر شد و برنامه‌ریزی شده است فرایند انتخاب رشته آزمون سراسری سال ۱۴۰۴ از دیروز ۱۱ تا ۱۵ شهریور انجام شود.

ظرفیتی که تاکنون از سوی دانشگاه‌ها به عنوان ظرفیت پذیرش دانشجو به سازمان سنجش آموزش کشور اعلام شده، تعداد ۴۵۴ هزار نفر است.

در گروه علوم ریاضی و فنی تعداد ۱۲۵ هزار، گروه علوم تجربی ۸۷ هزار، گروه علوم انسانی ۲۰۸، گروه هنر ۱۶ هزار و گروه آزمایشی زبان‌های خارجی نیز ۱۷ هزار نفر به عنوان ظرفیت برای پذیرش در سال ۱۴۰۴ تعیین شده، این در حالی است که هنوز ظرفیت رشته‌های علوم پزشکی از جمله پزشکی، دندان‌پزشکی و داروسازی اعلام نشده است. با وجود اینکه ظرفیت رشته‌های پزشکی همیشه محل مناقشه بوده است، نامعلومی ظرفیت این گروه، به مشکلات متعدد و چالش‌های پیرامون کاهش یا افزایش سهم این گروه پرطرفدار، دامن خواهد زد.

کاهش سهم دانش‌آموزان تهرانی

مقایسه سهم ۲۴ درصدی نفرات برتر سه گروه اصلی دانش‌آموزان تهرانی در کنکور امسال در مقایسه با سهم ۲۷.۵ درصدی آنها در سال گذشته، نشان می‌دهد سهم دانش‌آموزان تهرانی در نفرات برتر حدود ۳/۵ درصد کاهش داشته است؛ هر چند که این تغییر را می‌‌توان در راستای عدالت برشمرد، اما بررسی دلایل این تغییر بدون در نظر گرفتن شرایط خاص شهر تهران در خرداد و تیرماه و بهره برداری از آن به نفع مصوبه تأثیر معدل در کنکور تحلیلی سرسری و نادرست است. از طرفی در استان‌های دیگر چنین تغییراتی دیده نمی‌شود و مراکز استان‌ها و کلانشهرها همچنان بیش‌ترین سهم را در نفرات برتر دارند.

این میان اما برخی استان‌ها در میان نفرات برتر حتی یک نماینده هم نداشتند. استان خراسان رضوی با یک میلیون و ۳۰۰ هزار دانش‌آموز و ۸ درصد از دانش‌آموزان کل کشور، در میان نفرات برتر کنکور ۱۴۰۴، با هفت نماینده، ۱۷/۵ درصد نفرات برتر را به خود اختصاص داده است. جالب‌تر اینکه از هفت نماینده استان خراسان رضوی، ۶ نفر آنها از مشهد و یک نفر از نیشابور است. دو استان خراسان شمالی و خراسان جنوبی که از نظر تقسیمات کشوری، شرایط فرهنگی و بسیاری از عوامل دیگر بسیار نزدیک به خراسان رضوی هستند، در میان نفرات برتر نماینده‌ای ندارند. استان خوزستان نیز با رتبه سوم تعداد دانش‌آموز (بیش از یک میلیون دانش‌آموز)، ۶/۲۵ درصد از دانش‌آموزان کل کشور را دارد، اما در میان ۴۰ نفر برتر کنکور امسال ۲ نماینده دارد و سهم آن در نفرات برتر ۵ درصد است. این دو نماینده نیز مربوط به مرکز استان هستند و شهرهای پرجمعیت دیگری همچون آبادان، دزفول، ماهشهر، خرمشهر، اندیمشک، مسجد سلیمان و... نماینده در این جمع ندارند.

سه چهارم رتبه‌های برتر از مدارس سمپاد

بررسی نوع مدارس محل تحصیل نفرات برتر کنکور امسال نشان می‌دهد که بیش از سه‌چهارم رتبه‌های برتر (۷۸ درصد) از مدارس سمپاد بوده‌اند. همچنین از میان ۲۹ رتبه برتر سه رشته اصلی، ۲۲ نفر (۷۶ درصد) از مدارس سمپاد بوده‌اند. در گروه علوم تجربی؛ ۹ نفر از مدارس سمپاد و ۱ نفر از مدرسه البرز، در گروه ریاضی؛ ۷ نفر سمپاد و ۳ نفر غیر دولتی، در گروه علوم انسانی نیز ۶ نفر سمپاد، ۲ نفر از نمونه دولتی و ۱ نفر غیردولتی و ۱ نفر هم از مدرسه دولتی هستند. این توزیع نشان می‌دهد که یکی از عوامل مهم در کسب رتبه خوب در کنکور، نوع مدرسه است.

سهم نزدیک به صفر مدارس دولتی

توزیع مدارس سمپاد، غیردولتی و نمونه دولتی (دوره متوسطه) در سطح کشور نشان می‌دهد که این مدارس عمدتاً در کلانشهرها و مناطق برخوردار شهرهای بزرگ مستقر هستند و توزیع نفرات برتر کنکور بیش از آنکه مبتنی بر عدالت و فرصت‌های برابر دسترسی باشد، مبتنی بر توزیع مدارس خاص است. این درحالی است که یکی از شروط مهم پذیرش و ورود به مدارس خاص، برخورداری از تمکن مالی و توان پرداخت شهریه است. دریافت شهریه در مدارس سمپاد سبب شده این مدارس نیز به مدرسه‌ای انتفاعی و شبه دولتی تبدیل شوند.

سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان (سمپاد) که بنا بود زمینه پرورش استعدادهای درخشان همه دانش‌آموزان کشور را مبتنی بر عدالت مهیا کند، عمده فعالیت خود را به مدارس زیرمجموعه متمرکز کرده و دانش‌آموزان مستعد خارج از این مدارس سهمی از خدمات و اعتبارات این سازمان ندارند. اگر تعداد دانش‌آموزان دارای استعداد درخشان کشور را که در شهرهای کوچک، روستاها و مناطق حاشیه‌ای شهرهای بزرگ زندگی می‌کنند و به مدارس سمپاد در دوره متوسطه دسترسی ندارند، معادل ۲۰ درصد دانش‌آموزان این مدارس در نظر بگیریم، باید حداقل ۲۰ درصد از رتبه‌های برتر کنکور به مدارس دولتی که دانش آموزان استعداد درخشان در آنها تحصیل‌کرده‌اند، اختصاص یابد اما سهم صفر یا نزدیک به صفر مدارس دولتی نشان می‌دهد که حتی استعدادهای درخشان اگر در مدارس سمپاد نباشند و به معلمان و دوره‌های خاص دسترسی نداشته باشند، نمی‌توانند به جایگاه شایسته خود دست یابند.