تمرکز روی گونه‌های بومی

در همین راستا، عباس محمدی، مدیرکارگروه دیده‌بان کوهستان، درباره قطع برخی درختان در بوستان‌های جنگلی، به «آرمان ملی» گفت: از روز اولی که بوستان سرخه حصار و چیتگر و برخی مناطق دیگر که جنگل کاری شد، یک اشتباهی رخ داد و آن این بود که درختان را به صورت تک گونه‌ای کاشتند. حالا گذشته از اینکه کاج، یک گیاه بومی ایران نیست، یک گیاه سازگاری هست، اما این گونه، در اصل یک گونه مدیترانه‌ای است و در جاهای مختلف ایران، طی چند صد سال، کاشته می‌شده است و گونه سازگاری هم هست. اما زمانی که به شکل انبوه و تک‌گونه‌ای در یک سطح بزرگی کاشته می‌شود، نه این گونه که بومی نیست، حتی گونه‌های بومی هم می‌توانند آسیب‌پذیر باشند.

تنوع در ذات طبیعت

او درباره آسیب پذیری کاشت درختان تک گونه‌ای افزود: وقتی یک آفت یا بیماری به جان یک درخت بیفتد، زمانی که محدوده تک گونه است، همه آن منطقه را فرامی گیرد. اگر دقت کنید، در طبیعت هرگز در یک منطقه، تک گونه نمی‌بینید. مثلا در یک جنگل سالم، ممکن است شما در یک هکتار، بیست گونه درخت و چندصد گونه گیاهان علفی ببینید. طبیعت ذاتش در تنوع است. انسان به‌خاطر زیبایی شناسی و مشکلات تولید نهال، به صورت تک گونه‌ای درختان را می‌کارد و این تک گونه‌ای سبب گسترش آفت‌ها می‌شود و دامن می‌زند به جمعیتی که مثلا یک سوسک است که از پوست کاج تغذیه می‌کند. حالا ما آمدیم و برایش درواقع یک خوراک گسترده‌ای آماده کردیم، و اینها هم به سرعت تکثیر پیدا می‌کنند.

تنش آبیِ درختان

این فعال محیط زیست درباره دیگر دلایل خشک شدن درختان بوستان‌های جنگلی نظیر چیتگر و سرخه حصار بیان کرد: این درختان گرفتار تنش آبی شدند. در پارک چیتگر تا جایی که من اطلاع دارم، چندسال است که سهمیه آبی که از رودخانه کرج برای چیتگر تعیین شده بود را، به دلیل کمبود آب در تهران قطع کردند. فکر دیگری هم نشده است که آب جایگزین را از کجا بیاورند. مقدار آبی که به این درختان می‌دهند، بسیار کم شده است. محمدی درباره علت دیگر این خشک شدن‌ها نیز گفت: علت دیگر این است که تغییر اقلیم به وجود آمده است. مثلا در شرایط پنجاه سال پیش که این درخت‌ها کاشته شدند، فرض بر این بود که بعد از سه چهار سال، درخت کاج دیگر می‌تواند با ریشه‌های عمیقی که دارد، خودش آب مورد نیاز خودش را تامین کند. اما اکنون میانگین دما در سال، تا حدود سه درجه گرم‌تر شده است. در زمستان برف به مقدار کافی نمی‌بارد، که به عمق زمین فرو رود و عمق زمین سیراب شود. یا تعداد زیادی چاه عمیق در همین چیتگر و در اطراف تهران، زده شده است و آب‌های زیرزمینی به قدری پایین رفته است، که دیگر ریشه درخت‌ها اصلا به آب نمی‌رسند.

مقصر کیست؟

عباس محمدی در ادامه گفت: خیلی از دوستان و فعالان محیط زیست، عمده تقصیر را متوجه شهرداری و منابع طبیعی می‌دانند، که غفلت کردند در رسیدگی به این درختان، اما واقعیت این است که من شخصا، در این مورد ضمن اینکه قبول دارم در خیلی موارد شهرداری و منابع طبیعی در رسیدگی به فضای سبز آنچه را که باید انجام دهند، انجام نمی‌دهند، ولی در مورد چیتگر، لویزان، سرخه حصار، واقعیت این است که دلایلی را که در بالا ذکر کردم، موثرتر بوده است. یعنی کمبود آب، تک‌گونه بودن و پایین رفتن آب‌های زیرزمینی، مجموعه اینها بسیار در خشک شدن درختان موثر بوده است و تعمدی به آن شکل نبوده است که مثلا این درختان را قطع کنند و قصد ساخت و ساز داشته باشند. زیرا ما بارها دیدم که اگر قصد ساخت و ساز در منطقه‌ای را داشته باشند، تعارف ندارند و مثلا شبانه می‌آیند و در همین چیتگر هم در سال‌های گذشته شاهد بودیم که این اقدام را انجام دادند و خیلی از بخش‌های چیتگر، درختانش را بریدند، یک بار برای جاده‌سازی و یک بار هم برای ساخت مترو و یک بار هم برای ساختمان‌سازی بوده است. ولی این خشک شدن‌هایی که در یکی دوسال اخیر و به صورت گسترده‌تر مشاهده می‌کنیم، نتیجه این عواملی است که گفتم.

آثارِ تغییر اقلیم

محمدی درباره آفت کاج‌ها افزود: من خودم کاج‌ها را بررسی کردم. زیر پوست کاج حشرات بسیاری قرارگرفته است. وقتی تغییر اقلیم پیش آمده است و زمین گرم‌تر شده است، برای بسیاری از حشرات، محیط مناسب‌تر و مساعد‌تر شده است. حشرات قدرت تطبیق بسیار بالایی دارند. کاج به طور معمول آفتی نداشت و حشره‌ای نبود که بتواند پوست کاج را بخورد. زیرا یک صمغ خیلی قوی و تندی دارد. ولی این تغییر اقلیم به نظر می‌آید که سبب شده است حشراتی زیست کنند که قبلا نبودند و یا به این تعداد و مقدار نبوده است. وقتی زمین گرم‌تر شده و میانگین دما در شهر تهران بالارفته است. حشراتی آمده‌اند، یک سوسک خاصی آمده است که بر درخت کاج موثر است و ما قبلا این آفت را نداشتیم. ما زمستان‌های سردی داشتیم که خیلی حشرات از بین می‌رفتند و تعادلی برقرار بود که حالا به هم خورده است. وی درباره اینکه آیا چاره‌ای غیر از قطع درختان آفت زده وجود دارد یا نه گفت: درختی که آفت زده است و خشک شده است، چاره‌ای جز بریدنش نیست. حالا وقتی که آنها را قطع می‌کنند، بیشتر به چشم می‌آید و یک محوطه‌ای که تا چندوقت پیش سبز بود یا پر از تنه درخت خالی هم که بود، ناگهان عریان می‌شود. باید بریده شوند که این آفت‌ها هم گسترش پیدا نکند.

کاشت گونه‌های بومی و سازگار

محمدی درباره اینکه چه راهکاری پس از قطع این درختان برای جایگزین کردن آنها وجود دارد، گفت: باید بعد از این، روی گونه‌های بومی ایران و گونه‌های سازگار با اقلیم خودمان کار شود و به تنوع درختانی که کاشته می‌شود هم توجه کنیم. یعنی تک گونه نکاریم. مثلا من دیدم که در همین چیتگر، آمدند و جای درختان خشک شده، دوباره کاج کاشتند. این اشتباه است. حتی می‌بینیم که گاهی شهرداری می‌گوید که عمر مفید این کاج‌ها تمام شده است. خیر عمرمفید این کاج‌ها پنجاه سال نیست. خود چیتگر و برخی درخت هایش هم بیش از پنجاه سال از عمرشان می‌گذرد. کاج‌هایی ما داریم که بیش از سیصد سال عمر دارند. او درباره درخت‌های جایگزین سازگار که می‌شود به جای کاج کاشت، بیان کرد: می‌شود مثلا داغداغان، زبان گنجشک، حتی بادام‌های وحشی را کاشت که این گونه‌های ایرانی و سازگار با شرایط خشک، البته کندرشدتر هستند. شهرداری و منابع طبیعی دوست دارند که نهالی را بکارند که ظرف سه چهار سال خودش را نشان دهد و رشد زیادی داشته باشد، درحالی که اینطور نیست. ما در یک اقلیم خشک و گرم زندگی می‌کنیم که اتفاقا خشک‌تر و گرم‌تر شده است. مردم هم باید متوجه باشند که گونه‌های کندرشدی را می‌توانیم اینجا داشته باشیم، که حتی درخت هم نباشند. در منطقه چیتگر و سرخه حصار به طور معمول، بادام و زرشک و شیرخشت و اینها را داشتیم که درختچه هستند. اتفاقا اگر بگذاریم که همان‌ها هم رویش داشته باشند، به حفظ حیات وحش هم کمک می‌کنیم. چون حیات وحش هم خودش را با گونه‌های گیاهی بومی سازگار کرده است. روی درخت کاج، هیچ پرنده‌ای لانه نمی‌کند.