دو راهی مذاکره یا مکانیسم ماشه

 اکنون، پس از حملات پهپادی و موشکی اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای ایران، غرب مرحله جدیدی را آغاز کرده است. تروئیکای اروپایی، در هماهنگی کامل با آمریکا، در پی فعال‌سازی «مکانیسم ماشه» هستند؛ اقدامی که در صورت تحقق، به بازگشت تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران بر اساس فصل هفتم منشور ملل متحد خواهد انجامید. در این مسیر، فرانسه نه‌تنها نقش آغازگر مذاکره را ایفا کرد، بلکه اکنون در جایگاه «پلیس بد» غرب، پیشگام فعال‌سازی فشار حداکثری علیه ایران شده است.

*اجماع برای اسنپ‌بک؟

منابع خبری گزارش داده‌اند که ایالات متحده و تروئیکای اروپا (فرانسه، بریتانیا، آلمان) در حال هماهنگی برای استفاده از فرصت باقی‌مانده جهت فعال‌سازی اسنپ‌بک هستند؛ فرصتی که حدود 45 روز دیگر به پایان می‌رسد. بر اساس گزارش پایگاه خبری «اکسیوس»، مارکو روبیو وزیر خارجه آمریکا به همراه همتایان اروپایی‌اش روز دوشنبه در یک تماس تلفنی توافق کرده‌اند که پایان ماه اوت (اوایل شهریور) به‌عنوان ضرب‌الاجل نهایی برای دستیابی به توافق هسته‌ای با ایران در نظر گرفته شود. هدف اصلی این توافق، بازگرداندن شش قطعنامه تحریمی شورای امنیت است که با تصویب قطعنامه ۲۲۳۱ به حالت تعلیق درآمده بودند. در صورت عدم همکاری ایران، اروپا با ارجاع پرونده به شورای امنیت، خواستار بازگرداندن آن تحریم‌ها خواهد شد. نکته مهم آنجاست که در صورت شروع فرآیند اسنپ‌بک، روند آن حدود ۳۰ روز طول می‌کشد و اروپا در تلاش است تا پیش از آغاز ریاست دوره‌ای روسیه بر شورای امنیت در ماه اکتبر، این فرآیند را به اتمام برساند.

*پیغام اروپایی‌ها برای تهران

در همین حال، پایگاه خبری «انتخاب» به نقل از منابع آگاه نوشته است که«اروپایی‌ها قصد دارند در روزها و هفته‌های آینده با ایران وارد تعامل شوند و پیامی را منتقل کنند مبنی بر اینکه اگر ایران گام‌هایی برای اطمینان‌بخشی به جامعه جهانی در خصوص برنامه هسته‌ای‌اش بردارد، می‌تواند مانع از فعال‌شدن اسنپ‌بک شود.» با این حال، تهران تجربه تلخ نقض عهدهای مکرر اروپایی‌ها در برجام را به یاد دارد و به سختی می‌توان انتظار داشت که این وعده‌ها را به عنوان تضمینی برای توقف فشارها تلقی کند. به‌ویژه آنکه در نگاه رسمی ایران، این طرف‌های غربی بودند که میز مذاکره را ترک کردند و مسیر گفت‌وگو را مسدود ساختند. بر همین مبنا، احتمالاً جمهوری اسلامی ایران همچنان بر ادامه مسیر مذاکرات با هدف حفظ حقوق هسته‌ای و رفع تحریم‌ها تأکید خواهد کرد، اما بدون اعتماد به وعده‌های شفاهی غرب.

ادعای ترامپ

در سوی دیگر ماجرا، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، موضعی صریح گرفته است. او در گفت‌وگو با خبرنگاران در  واشینگتن اعلام کرده که «فعلاً عجله‌ای برای مذاکره ندارد» و افزوده: «آن‌ها (ایران) می‌خواهند مذاکره کنند، اما من عجله‌ای ندارم، چون همه تأسیسات‌شان را نابود کردیم.» ترامپ حتی به تأسیسات فردو اشاره کرده و با طعنه گفته است: «آن‌ها باید کوه دیگری را انتخاب کنند، چون قبلی خیلی آسیب دیده است.» این اظهارات صریح که نوعی تهدید علنی تلقی می‌شود، در حالی بیان شده که منابع رسانه‌ای مانند اکسیوس گزارش داده‌اند ویتکاف، مذاکره‌کننده دولت ترامپ، برخلاف لحن تهدیدآمیز رئیس‌جمهور، خواستار آغاز مذاکرات مستقیم با ایران شده است. گفته می‌شود او تمایل دارد با مقامات ایرانی، از جمله عباس عراقچی، مستقیماً وارد گفت‌وگو شود تا از پیچیدگی‌های مذاکره غیرمستقیم بکاهد و سوءتفاهم‌ها را به حداقل برساند. اکسیوس همچنین گزارش داده که ویتکاف در جریان گفت‌وگوی تلفنی ترامپ با نخست‌وزیر قطر درباره امکان ازسرگیری مذاکرات  واشینگتن و تهران صحبت خواهد کرد. او به‌صراحت اعلام کرده که هرگونه گفت‌وگوی آینده باید مستقیم و بدون واسطه باشد تا سرعت و شفافیت در مذاکرات حاصل شود.

*تحلیل نهایی

در مجموع، آنچه از تحولات اخیر قابل برداشت است، نوعی هماهنگی کم‌سابقه بین آمریکا و اروپا در قبال برنامه هسته‌ای ایران است. از یک سو فرانسه با ایفای نقش پلیس بد، خط اول فشار بر تهران را رهبری می‌کند، و از سوی دیگر آمریکا با پیام‌های دوگانه تهدید و دعوت به مذاکره مستقیم، در تلاش برای وادارکردن ایران به عقب‌نشینی است. اما واقعیت این است که ایران نشان داده حاضر نیست با تهدید و فشار، از مواضع حقوقی و فنی خود در حوزه هسته‌ای کوتاه بیاید. بنابراین ممکن است در هفته‌های آینده شاهد شکل‌گیری دور تازه‌ای از مذاکرات باشیم؛ مذاکراتی که اگرچه در فضایی پرتنش آغاز می‌شوند، اما شاید بتوانند راهی برای خروج از بحران فزاینده کنونی بگشایند.