ادامه سال‌های خشک

 در همین راستا، احد وظیفه، رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی، درباره اینکه کم‌بارشی ایران آیا مربوط به همین چند سال اخیر است یا خیر، به «آرمان ملی» گفت: ما روند بارشی‌مان بین 50 تا 60 سال گذشته، برخی ایستگاه‌ها حتی بالاتر از آن، مثل ایستگاه آبادان، ایستگاه مهرآباد و مشهد، اینها برخی‌شان بیشتر از 50 سال، سابقه آماری دارند، مجموع بارندگی ایستگاه‌ها را که روندشان را چک کنیم در هرسال، می‌بینیم که به طور کلی نوسان داشته است، مثلا یکی دوسال پائین یا بالا بوده است. این بالا و پائین رفتن مقدار بارش در طول سال‌ها، همواره در نوسان بوده، ولی روند کلی کاهشی بوده است. اگر همین را در کشور بررسی کنیم و همه ایستگاه‌ها را با هم جمع بزنیم و یک آمار میانگین بگیریم، آمار میانگین کشور از بالای 250 میلی‌متر در پنج دهه قبل، اکنون به زیر 230 میلی‌متر، حدود 210 تا 220 میلی‌متر در ده سال اخیر رسیده است. این مساله نشان می‌دهد که بارش روندی کاهشی داشته است. تقریبا به ازای هر سال حدود یک میلی‌متر از مقدار بارش کم شده است.

گرمایش و تغییر اقلیم

وظیفه درباره دلایل کلی کم‌بارشی در ایران گفت: گرمایش و تغییر اقلیم ناشی از گرم شدن زمین است. وقتی دمای متوسط کره زمین گرم می‌شود، یعنی به صورت مقطعی که ما در فصل‌ها و هفته‌ها و ماه‌ها، امواج گرمایی را داریم و اثر این امواج گرمایی یا گرمایش بیشتر از نرمال، سبب می‌شود که رفتار الگوهای جوی تغییر کند. متاسفانه در عرض‌های جغرافیایی که ما قرار داریم، رفتارشان به‌گونه‌ای است که سامانه‌های جوی فعال کمتر گذر می‌کنند، یا به طور کلی مقدار بارش‌هایی که تولید می‌کنند، از میزان نرمال پائین‌تر است و در نتیجه ما دچار خشک‌سالی ممتد می‌شویم. او درباره ادامه این روند و تبعات آن افزود: مشکلاتمان بسیار زیاد می‌شود به هرحال آب یک ماده بسیار حیاتی است. هرجا آب هست، آبادانی شکل می‌گیرد. در نتیجه این روند کاهش بارندگی‌ها و از طرفی هم روند افزایش جمعیت و افزایش نیاز و کاربری‌های آب هم افزایش پیدا می‌کند. نه تنها در ایران، بلکه در کل کشورهای خاورمیانه و خیلی از مناطق بیابانی دنیا، که کم‌بارش هستند، به‌خصوص در مناطقی که در جنب مناطق حاره‌ای قرار دارند، مثل مصر، عربستان، امارات، عراق، بحرین، کویت، ایران، افغانستان، یا کشورهایی که در جنوب اروپا هستند، اینها کشورهایی هستند که در معرض تنش‌های آبی شدید و شدیدتر قرار می‌گیرند. اثرات کم‌بارشی از یکشو، با وجود افزایش جمعیت و تقاضا، افزایش دمای کره زمین هم موجب شده که فشار بر منابع زیرزمینی، برای جبران کمبودهایی که به‌خاطر کم‌بارشی پدید آمده، بیشتر شود. موضوع دیگری که در همین راستا گره‌های زیست‌محیطی را کورتر می‌کند، شیرین‌سازی آب دریا است. الان در کشورهای عربی با شدت هرچه تمام‌تر آب دریا را شیرین می‌کنند اما این شیرین‌سازی باعث شورتر شدن آب دریا می‌شود و در بلندمدت عواقب جبران ناپذیری بر محیطزیست دریایی دارد. این ماجرا در خلیج فارس تشدید می‌شود به این دلیل که خلیج فارس یک پهنه آبی محصور است و بسته بودن این دریا، شوری بیش از حدی پدید آورده که آثار ناخوشایندی بر جانوران و زیست بوم دریایی دارد.

چالش‌های تامین آب

وظیفه در ادامه بیان کرد: گرمایش زمین باعث از بین رفتن سریع‌تر یخچال‌های مناطق کوهستانی می‌شود. تاثیر از بین رفتن یخچال‌ها می‌شود کاهش دبی آب رودخانه و کاهش بارندگی در کنار هم سبب کم شدن آب رودخانه‌ها می‌شود. شهرهایی مثل تهران که تامین آب آن وابسته به بارش مناطق کوهستانی و بارش برف در فصل زمستان است، دچار چالش‌های متعددی برای تامین آب، حتی برای آب شرب می‌شود، مشابه همین وضعیتی که در تهران داریم. این برای آینده شرایط سخت‌تری را رقم می‌زند. انسان‌ها برای پیدا کردن محیط مناسب‌تر مجبور به ترک دیارشان می‌شوند و شهر و محله خود را رها می‌کنند و می‌روند به شهرهای دورتری که آب و هوای بهتری دارد. مثل برخی از مناطق کشورمان که مردم بیشتر از آنجا کوچ کردند و به سواحل شمالی کشور رفتند. مناطق مبدأ به دلیل تغییر اقلیم و نبود آب تخریب شده، مناطق مقصد هم که ناگهان تحت فشار جمعیت قرار می‌گیرد، دچار بحران می‌شود. مناطق مقصد، ناگهان با حجم کنترل نشده‌ای از آب‌های آلوده مواجه می‌شود که حتی اگر مقدار آب منطقه کافی باشد، تراکم جمعیت تعادل را بهم می‌زند. انسان بخشی از طبیعت است و اثر خودش را بر طبیعت می‌گذارد. ما هر فرمولی برای حل مسائل طبیعت در نظر بگیریم، انسان هم جزئی از آن معادله باید باشد.

از دست رفتن شرایط مطلوب

وی درباره با راهکارهایی که می‌شود در نظر گرفت، گفت: مهم‌ترین راهکار این است که حالا تا این مرحله که پیش رفته است، حداقل از این به بعد در برنامه‌ریزی‌های توسعه باید مسائل مربوط به آمایش در نظر گرفته شود و با جدیت تمام لحاظ شود. همچنین تغییر اقلیم به عنوان یک موضوع مهم در کشور تلقی شود و همه سیاست‌گذاری‌ها، به‌خصوص در حوزه محیط‌زیست و اقتصاد کلان با توجه به همین موضوع دنبال شود. زیرا ما در شرایطی هستیم که بعد از این، بی‌توجهی اثرات مخرب بسیار شدیدی به‌جا خواهد گذاشت. به دلیل اینکه ما شرایط مطلوب را از دست داده‌ایم، اکنون سفره‌های زیرزمینی ما اغلب یا خالی شده و یا بسیار ضعیف شده است. در کلانشهرهای بزرگ مثل تهران، اصفهان، مشهد و تبریز وابسته به منابع آب زیرزمینی هستیم. منابع زیرزمین هم به دلیل اینکه خیلی بیشتر از آنچه که تجدید می‌شود، برداشت می‌کنیم، این خود سبب می‌شود که به صورت تدریجی با از بین رفتن منابع آب زیرزمینی مواجه شویم و به این علت که جمعیت هم مدام افزایش یافته است، نیازهای امروزمان خیلی بیش از گذشته است. بنابراین فشار بر منابع زیرزمینی، حالا به هر منظوری، چه برای مصرف شرب، چه برای فعالیت‌های صنعتی و کشاورزی، خیلی بیش از گذشته است و این هم سبب می‌شود که منابع زیرزمینی به سرعت کاهش پیدا کند. زمانی هم که از آسمان باران کم ببارد و منابع زیرزمینی به تاراج رفته باشد نه زیرزمین آب خواهیم داشت و نه از آسمان باران می‌بارد. وظیفه درباره نقش دولت و مردم تصریح کرد: نه فقط دولت، بلکه همه مردم باید دست به دست هم بدهند. فرهنگ عمومی باید در رابطه با آب و مصرف بهینه آن حساس‌تر باشد. در رابطه با نحوه مصرف آب، چگونگی بهینه مصرف کردن آب، بهینه مدیریت کردن آب، به‌خصوص در سرچشمه‌ها و منابع بالادست حوزه‌ها که خیلی برداشت‌های بی‌رویه صورت می‌گیرد باید آگاهی لازم به مردم داده شود و مردم هم باید آن را جدی بگیرند. در عین حال باید راه‌هایی جهت کاهش تبخیر، حفظ و نگهداری از منابع آبی، بازچرخانی آب، توسعه تصفیه‌خانه‌ها و تصفیه فاضلاب‌ها و تبدیل آن به آب‌های خاکستری برای کشاورزی و جلوگیری از آلوده شدن آب‌های زیرزمینی جدی گرفته شود.