متحدان ایران در بریکس

در چنین شرایطی، هرگونه تعامل دیپلماتیک تهران با قدرت‌هایی همچون چین و روسیه می‌تواند پیام‌ها و اهداف چندگانه‌ای دربر داشته باشد.

* تحکیم جایگاه ایران

اگرچه هدف رسمی این سفر، مشارکت فعال ایران در نشست وزرای خارجه شانگهای و تبیین مواضع کشورمان در قالب اهداف سازمانی است، اما به‌نظر می‌رسد موضوعات فراتر از دستور کار نیز در حاشیه این اجلاس دنبال خواهد شد. پس از پایان جنگ ایران و اسرائیل که به آتش‌بس موقت انجامید، تهران در پی تثبیت موقعیت خود در منطقه و بازیابی جایگاهش در معادلات جهانی است. چین که اکنون بزرگ‌ترین خریدار نفت ایران محسوب می‌شود و بخش عمده‌ای از ذخایر ارزی ایران در بانک‌های آن کشور نگهداری می‌شود، به عنوان شریک اصلی تهران در برابر فشارهای آمریکا ایفای نقش می‌کند. به گزارش منابع آگاه، صادرات نفت ایران به چین پس از آتش‌بس افزایش یافته و چین نیز علناً برخلاف برخی محدودیت‌های اعمال‌شده توسط واشینگتن، به تامین کالاهای وارداتی مورد نیاز ایران ادامه می‌دهد. در این شرایط، سفر عراقچی به چین نه‌فقط سفری دیپلماتیک، بلکه تلاشی برای تحکیم جایگاه ایران در مدار شرقی و مقاوم‌سازی در برابر سیاست‌های غربی تلقی می‌شود.

*امنیت هوایی و تسلیحاتی

هم‌زمان با گمانه‌زنی‌ها درباره تعاملات سیاسی و اقتصادی، یک محور مهم دیگر نیز در دستور رایزنی‌های دو طرف قرار دارد: خرید تجهیزات نظامی از چین. پس از آن‌که روسیه از فروش جنگنده‌های نسل پنجم به ایران امتناع کرد، اکنون نگاه‌ها به سمت پکن دوخته شده است. در نشست قبلی سازمان همکاری شانگهای که با حضور وزیر دفاع ایران برگزار شد، رسانه‌ها از درخواست احتمالی ایران برای خرید جنگنده‌های تهاجمی نسل جدید چینی خبر دادند؛ هرچند هنوز هیچ تأیید رسمی از سوی مقامات دو کشور صورت نگرفته است. برخی تحلیلگران معتقدند که چین به دلیل نگرانی از تحریم‌های ایالات متحده، در میانه جنگ به طرفین تسلیحات نخواهد فروخت. با این حال، گزارش‌هایی منتشر شده که حاکی از احتمال انتقال سامانه‌های پدافندی چینی به ایران پس از پایان جنگ است؛ موضوعی که در صورت تحقق می‌تواند موازنه دفاعی منطقه را دستخوش تغییراتی بنیادین کند. هرچند برخی منابع خبری به نقل از چین اعلام کرده‌اند چین در میانه جنگ‌ها به طرفین سلاح صادر نمی‌کند.

*دیپلماسی اقتصادی

سازمان همکاری شانگهای برای تهران صرفاً یک نهاد امنیتی یا سیاسی نیست، بلکه بستری برای پیگیری دیپلماسی اقتصادی و شکستن حلقه تحریم‌ها نیز محسوب می‌شود. جمهوری اسلامی ایران تلاش دارد از طریق این سازمان و با همکاری اعضای آن، سازوکارهای مالی جدیدی تعریف کند که مبتنی بر ارزهای ملی و غیر از دلار باشد. این رویکرد، به‌ویژه در دوره‌ای که ترامپ بازگشته و مجدداً تحریم‌های سخت‌گیرانه‌تری را علیه ایران و حتی چین اعمال کرده، از اهمیت بالایی برخوردار است. با این حال، به نظر می‌رسد شرط لازم برای بهره‌برداری ایران از ظرفیت اقتصادی شانگهای، پذیرش قواعد تجارت بین‌الملل است؛ از جمله اجرای استانداردهای FATF. طبق برخی گزارش‌ها، چینی‌ها نیز صراحتاً به مقامات ایرانی اعلام کرده‌اند که بدون رعایت الزامات شفافیت مالی، نمی‌توانند روابط بانکی گسترده و مؤثر برقرار کنند. تهران در این زمینه اقداماتی آغاز کرده اما همچنان سرنوشت این تعاملات به تصمیم‌گیری نهادهای بالادستی و پاسخ نهایی FATF بستگی دارد.

*محکومیت اسرائیل

در بُعد سیاسی، ایران به‌دنبال بهره‌گیری از مواضع ضد غربی برخی اعضای شانگهای است تا حمایت بین‌المللی بیشتری برای محکومیت تجاوزات اسرائیل کسب کند. در شرایطی که آمریکا تلاش می‌کند ایران را پس از جنگ منزوی و تضعیف کند، تقویت همگرایی با چین، روسیه، هند و سایر اعضای این سازمان می‌تواند توازنی دیپلماتیک به نفع تهران ایجاد کند. از دید ناظران، ایران با تأکید بر «حق دفاع مشروع» و با یادآوری خسارات ناشی از حملات اسرائیل، تلاش دارد افکار عمومی منطقه‌ای و بین‌المللی را به سمت خود جلب کند. نقش سازمان‌هایی مانند شانگهای در این زمینه کلیدی است، چراکه حتی بدون قدرت اجرایی بالا، می‌تواند وزن دیپلماتیک غیر قابل انکاری برای کشورهای هدف داشته باشد.

* هسته‌ای و منطقه‌ای

یکی دیگر از محورهای مهم این سفر، گفت‌وگوی دوجانبه میان عباس عراقچی و سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه، در حاشیه اجلاس شانگهای خواهد بود. به گفته اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه، قرار است دو طرف درباره آخرین تحولات مربوط به مذاکرات هسته‌ای و همچنین وضعیت غرب آسیا بحث و تبادل نظر کنند. ایران و روسیه به‌عنوان دو شریک راهبردی، در سال‌های اخیر تلاش کرده‌اند همکاری‌های منطقه‌ای، نظامی و سیاسی خود را در بالاترین سطح حفظ کنند. در شرایطی که مذاکرات هسته‌ای در سکوت و پیچیدگی ادامه دارد، مشورت‌های راهبردی با مسکو می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای در تعیین مسیر آینده بازی کند؛ چه در قالب توافق، چه در قالب مهار فشارهای غرب.

* ایران و آینده شانگهای

ایران با عضویت دائمی خود در این سازمان، فرصتی یافته تا فارغ از محورهای سنتی غرب‌محور، جایگاه خود را در ترتیبات نوظهور منطقه‌ای بازتعریف کند. سفر وزیر خارجه ایران به چین، صرف‌نظر از دستاوردهای آشکار یا پنهان آن، دربردارنده پیامی روشن است: تهران، در تقابل با فشارهای غرب، ساکت ننشسته و بر آن است تا با بهره‌گیری از ظرفیت‌هایی چون شانگهای، هزینه‌های انزوا را کاهش داده و راه‌هایی برای تعامل با جهان، ولو محدود، باز نگه دارد.