فرصت سوزی در عرصه دیپلماسی اقتصادی

  افزایش رایزنی های سیاسی و دیپلماتیک زمینه ساز توسعه اقتصادی است و از این رو پیش بینی و برنامه ریزی های مطلوب در این زمینه می تواند توسعه اقتصادی در کشور را موجب شود که در برنامه هفتم توسعه نیز باید به آن پرداخته شود تا بتوان امیدوار بود تا به اهداف از پیش تعیین شده در این زمینه دست یافت. بهبود روابط خارجی با کشورهای دیگر به ویژه همسایگان و کشورهای منطقه از جمله شاخص‌هایی به شمار می‌آید که می‌تواند مبادلات تجاری – اقتصادی را افزایش دهد و بسترمناسب برای رشد و توسعه اقتصادی را مهیا سازد، اقدامی که چندی است در دستور کار دولت ابراهیم رئیسی قرار گرفته و با بهینه سازی روابط با کشورهای عربستان، امارات و همچنین مصر با وجود قطع روابط چندین ساله، گام های نخست جهت بهبود روابط سیاسی و توسعه روابط اقتصادی را برداشته شده است. بدیهی است که تعاملات اقتصادی در حال حاضر در عرصه بین‌المللی بر پایه یک دیپلماسی اقتصادی فعال شکل می‌گیرد تا انعکاس آن را در لایه‌های مختلف داخل کشور و بخش خصوصی شاهد باشیم. در این زمینه گفت‌و‌گویی با دکتر خسرو معتضد، تاریخ دان و کارشناس بررسی روابط خارجه انجام داده‌ایم که در ذیل به آن می‌پردازیم.

• عملکرد ایران در توسعه روابط خارجه با دیگر کشورها به ویژه همسایگان و نقش آن در گسترش روابط اقتصادی را چگونه ارزیابی می کنید و آیا توانسته ایم کارنامه خوبی از خود برجای گذاریم؟

- استفاده از تمام ظرفیت‌های کشور در برنامه توسعه هفتم جهت رشد و پیشرفت اقتصادی کشور از جمله موارد مهمی تلقی می شود که باید با توجه به بضاعت های سیاست خارجی، روابط دوجانبه، سیاست همسایگی و دیپلماسی چندجانبه و بین المللی به آن پرداخت تا بتوان در سایه این امور به اهداف از پیش تعیین شده جهت عملیاتی کردن آنها گام برداشت و بدیهی است در این میان تمام دستگاه های دولتی و حاکمیتی باید جهت پیشبرد وظایف و تعاملات اقتصادی در مسیر رشد و ثبات گام بردارند. برنامه های توسعه ای رضاخان قرار نبود به مردم سالاری منجر شود همانگونه که هیتلر هم نگاهی مشابه به این امر نداشت. شاه در برنامه های توسعه ای خود همواره به دست کشورهای دیگر چشم امید داشت. دولت آمریکا به‌ظاهر یک دولت حامی بود، ولی همیشه شاه را مجبور به باج‌ دادن می‌کرد. مثلاً «ایجی امین» می‌خواست چکاری برای ما انجام دهد؟ یک شب به ایران آمد و 200 میلیون دلار گرفت و رفت. الان سال‌ها گذشته و مردم به یاد ندارند که چه مشکلاتی وجود داشت. تمام دانشگاه‌های ایران مخالف رژیم بودند. بالاخره در یک ‌جا باید یک ‌سری طرفدار داشته باشید. اما نکته ای که در حال حاضر مهم است این می باشد که ایران باید در حال حاضر بدون اینکه به کشوری باج دهد با رعایت حقوق حقه دیگر کشورها و با حضور کشور واسط و دوست مانند قطر، امارات و ... می توان به اهداف خود در حوزه های مختلف دست یابد.

• چنانچه بخواهیم مقایسه ای تاریخی از تاثیرگذاری توسعه روابط خارجی با دیگر کشورها از سوی دولتمردان داشته باشیم، ارزیابی شما به چه صورت است؟

- بسیاری از کشورهای منطقه چون؛ قطر، عمان و کویت از زمان های دور دارای روابط خوبی با ایران هستند، اقدامات صورت گرفته توسط دولت سیزدهم برای توسعه روابط با عربستان، امارات و ... رویکردی مثبت تلقی می شود که در این دولت به بار نشسته است، هر چند دولت های قبل مانند دولت محمود احمدی نژاد نیز در زمان خود در صدد توسعه روابط با کشور مصر نیز برآمد اما نتیجه ای دربرنداشت اما با نگاهی امیدوارانه و مثبت شاهد کاهش تنش ها در منطقه و توسعه روابط سیاسی با کشورهای همسایه هستیم که قطعاً آورده خوبی در حوزه اقتصادی نیز برای ایران به دنبال خواهد داشت، چرا که بسیاری از کشورها سال ها در اندیشه تفرقه افکنی و ایجاد تنش در منطقه بوده اند تا بتوانند روابط ایران را به دیگر کشورها را خدشه دار کنند و در این راستا به نتایجی نیز دست یافتند هر چند رژیم صهیونیستی نیز در این میان نیز نقشی موثر برعهده داشت، همانگونه که هم اکنون نیز درمذاکرات برجام با مانع تراشی ها و اختلاف افکنی های بسیار سعی در به انزوا کشیدن ایران دارد، اما خوشبختانه ایران با در پیش گرفتن سیاستی مناسب و میانجیگری های کشورهایی مانند عمان، قطر و ... گام های مثبتی در این حوزه برداشته است. وجه اشتراکات فراوان فرهنگی – مذهبی – تاریخی و ... ایران با قطر و عمان در کنار دین اخلاقی و تاریخی که این کشورها به ویژه عمان نسبت به ایران در حمایت از آن ها در سال های دور دارد، باعث شده است تا اقدامات میانجی گرایانه ای در مقوله حل چالش های منطقه ای و بین المللی فیمابین ایران و دیگر کشورها را داشته باشد، علاوه بر این در سایه توسعه روابط سیاسی – اقتصادی با این کشور روابط تجاری – اقتصادی ایران با کشورهای دیگر نیز با محوریت توسعه رابطه با عمان شکل گرفته و اجرایی شده است.

نکته ای که در حال حاضر مهم است این می باشد که ایران باید در حال حاضر بدون اینکه به کشوری باج دهد با رعایت حقوق حقه دیگر کشورها و با حضور کشور واسط و دوست مانند قطر، امارات و ... می توان به اهداف خود در حوزه های مختلف دست یابد

• آیا مناسب سازی روابط خارجی در برنامه هفتم توسعه سوم می تواند به توسعه روابط اقتصادی منتهی شود و آیا اقدامات صورت گرفته در این زمینه کافی و جامع بوده است ؟

- مناسب سازی روابط خارجی در برنامه هفتم توسعه فی مابین ایران و کشورهای منطقه مانند تاجیکستان و... که از زمان ناصرالدین شاه با اقتدار ایران و البته حفظ حقوق متقابل شکل گرفته و ادامه داشته است، می تواند آورده‌های فراوان اقتصادی – سیاسی و ... را برای منطقه به همراه داشته باشد. در این میان بهترین سیاست ایران در زمان مناقشات محلی حفظ حریم و حقوق خویش و کشورهای همسایه است تا پیش بینی‌های مخالفان ایران را برهم زند. تمرکز بر طرح های توسعه ای در داخل کشور با توجه به ظرفیت های مناسب در بخش های مختلف از جمله دیگر اقداماتی محسوب می شود که دولت فعلی در راستای برنامه های توسعه ای در صدد اجرای آن در کشور است که از جمله آن می توان به طرح مطالعات خلیج فارس اشاره کرد. اجرای طرح رشد و ارتقای جغرافیایی و اقتصادی جزایر سه گانه ایران به ویژه ابوموسی و در نظر گرفتن برنامه های توسعه ای بلند مدت برای آن تا در حد واندازه های دبی به جهان معرفی شود و همچنین استفاده بهینه از ظرفیت های جزیره قشم برای توسعه مبادلات نفتی و ... از جمله اقداماتی است که اخیراً با حضور صاحبنظرانی در حوزه های مختلف در دولت شکل گرفته و برنامه ریزی های مطلوبی نیز در برنامه توسعه هفتم به این منظور صورت گرفته و اجرایی خواهد شد. شناسایی کشورهای دوست در منطقه مانند کویت که همواره با ایران روابط مناسب داشته از جمله دیگر برنامه هایی است که ایران باید در تعاملات خارجی خود تقویت کند تا از تبدیل شدن این کشور یا کشورهای مشابه به پایگاه هایی برای اسرائیل یا .... جلوگیری کند. ایران باید با سیاستی فعال از گوشه نشینی در عرصه سیاست ها و تعاملات خارجی دوری گزیند و با اقتدار کامل در مسیر توسعه روابط سیاسی – اقتصادی گام بردارد. بدیهی است؛ تقویت سیاست خارجی با در پیش گرفتن اقدامات مطلوب در عرصه دیپلماتیک با تفاوت در اجرا می تواند ایران را به آنچه که مورد نظر خود در برنامه هفتم توسعه است برساند. مقابله با کم آبی و خشکسالی به ویژه در منطقه سیستان و بلوچستان در حالی که افغانستان در مواجهه با حقآبه ایران اهمال و بی توجهی می کند یکی از مهمترین مسائلی است که نیاز به استفاده از سیاست گذاری ایران و استناد به قراردادهای فراوان بین المللی دارد. بدیهی است در این زمینه ایران باید با جدیتی فراوان با تشکیل کمیسیون ویژه و حضور در مجامع بین المللی نسبت به این مسئله اقدام جدی به عمل آورد، در غیراینصورت سیستان و بلوچستان نابود خواهد شد. مسلماً تامین آب کشور به ویژه در مناطق کم برخوردار از اولویت های برنامه هفتم توسعه است که در برخی از مناطق مانند سیستان و بلوچستان با بهبود و اقتدار دیپلماسی به تنایج مطلوبی خواهد رسید. بدیهی است در این میان استفاده از دیپلمات های با تجریه در عرصه سیاست خارجه می تواند ایران را به اهداف مناسب یاری کند .

• نقش دیپلماسی اقتصادی در فرصت یابی برای توسعه روابط تجاری – اقتصادی به چه صورت ارزیابی می کنید و چه ضرورت هایی را در برنامه توسعه هفتم قابل بررسی و توجه بیشتر برای توسعه اقتصادی می‌دانید؟

- بدیهی است استفاده از نیروهای متخصص در عرصه سیاست خارجی می‌تواند این حوزه را عرصه‌ای برای توسعه فعالیت‌های اقتصادی کند، این در حالی است که هم اکنون برخی از کارداران و سفرای ما با سوابقی کاملاً نامربوط عهده دار مسئولیت سفارت ایران در کشورهای خارجی شده اند و به این ترتیب راه را برای فرصت سوزی در عرصه دیپلماتیک سیاسی و اقتصادی و ... باز گذاشته اند. در حقیقت حضور سفرای ایران در کشورهای دیگر فرصتی طلایی برای رایزنی های مناسب اقتصادی است تا بتوانیم زمینه رشد و توسعه هر چه بیشتر کشور را فراهم کنیم. سفرای ایران رایزن های سیاسی – اقتصادی هستند که می توانند به تنهایی عهده دار عملیاتی شدن اهداف اقتصادی – سیاسی – اجتماعی و ... را با استفاده از ظرفیت های در اختیار در کشورهای دیگر عهده دار شوند و این امر مشروط به گزینش صحیح آنها در این عرصه است و قطعاً به کارگیری افراد ناکارآمد با سوء استفاده از روابط در این زمینه نه تنها آورده ای برای کشور به دنبال نخواهد داشت بلکه چالش های بسیاری را در عرصه های مختلف به بار می آورد. در حقیقت باید اذعان کرد که در حال حاضر مشکل ما پول و کمبود اعتبارات مالی نیست، بلکه فقدان افراد کارآزموده در حوزه های مختلف است تا با نگاهی دلسوزانه در زمینه های مختلف از پتانسیل های موجود در حوزه فعالیت خود به شکل بهینه بهره برداری کنند. این امر در حال حاضر در برخی از بخش ها وجود دارد و چنانچه این معضل حل شود می توان امیدوار بود که با اتخاذ سیاست های مناسب در حوزه های اقتصادی – اجتماعی و ... زمینه تحقق برنامه های اعلام شده در برنامه توسعه هفتم را شاهد بود. مفهوم دیپلماسی اقتصادی یکی از ابزارهای نوین، کارآمد و قدرتمند دولت‌ها برای کنش در فضای بین‌المللی و دستیابی به موقعیت بهتر در اقتصاد جهانی است که ضمن تسهیل دسترسی به بازارهای خارجی برای کسب‌وکارهای ملی و تلاش برای جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی، بر اثرگذاری روی قوانین بین‌المللی در راستای پیشبرد منافع ملی تاکید می‌شود و از ابتدای فعالیت دولت سیزدهم، مورد توجه ویژه قرار داشته است.

• آیا الحاق ایران به بریکس و شانگهای از دستاوردهای توسعه روابط خارجی ایران است می تواند مقدمه ای برای تحقق برنامه های توسعه ای باشد؟

- ورود ایران به معاهده ها و پیمان های بین المللی قطعاً حاصل توسعه و بهبود روابط دیپلماتیک است ، در حقیقت گام برداشتن در این مسیر نشانگر تمایل ایران به حضور در عرصه بین المللی به دور از هر گونه اقدامات خشن که ادعای برخی از کشورهای غیردوست است، می باشد و در عین حال می تواند میزان تحریم علیه ایران را کاهش دهد. از سوی دیگر زمینه پیشبرد اهداف ایران در حوزه ژئوپلتیک و همچنین اقتصادی را بیش از پیش فراهم می کند و بیانگر این است که ایران نیز برخلاف برخی از ادعاهای موجود در مسیر گفتگوهای دیپلماتیک گام بر می دارد و زمینه را برای توسعه تعاملات سیاسی – اقتصادی باز می کند. به عبارتی این رویکردی است که در حال حاضر برخی از کشورها به دور از هیاهوی سیاسی و در راستای منافع ملی و پایبندی به معاهده ها و مفاهیم بین المللی به آن پایبند هستند که درا ین میان می توان به مخالفت انگلیس در تروریست اعلام کردن سپاه پاسداران در عرصه بین المللی اشاره کرد که البته خود نشان از اختلافات در میان کشورهای مخالف ایران دارد. از این رو امیدواریم رعایت اصل گزینش افراد کارآمد در تمام حوزه ها بر اساس ضوابط و با توجه به توانمندی ها بتوان با توجه به نقش موثر مذاکرات و رایزنی های سیاسی و دیپلماتیک راه را برای تحقق اهداف از پیش تعیین شده اقتصادی در برنامه های توسعه ای هموار کرد.