«چابهار» آزمون دیپلماسی دهلی‌نو

 اهمیت چابهار نه‌تنها برای ایران بلکه برای کشورهای منطقه، به‌ویژه هند و افغانستان، بسیار چشمگیر است و این می‌رساند که نباید تنها به چشم دروازه اقتصادی به آن نگاه کنیم، بلکه در سال‌های اخیر جنبه‌های استراتژیک دیپاماسی هم محسوب می‌شود چنانکه اکنون چابهار به سوژه جدال دهلی‌نو و واشینگتن تبدیل شده است. در سوی دیگر از منظر ایران، چابهار دروازه‌ای حیاتی برای توسعه اقتصادی مناطق محروم جنوب‌شرق کشور به‌ویژه استان سیستان و بلوچستان محسوب می‌شود. این بندر ظرفیت بالایی برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی، افزایش صادرات و ایجاد اشتغال دارد. همچنین چابهار می‌تواند به ایران کمک کند تا وابستگی خود را به تنگه هرمز کاهش دهد و مسیرهای متنوع‌تری برای تجارت دریایی ایجاد کند. برای هند، بندر چابهار اهمیتی دوچندان دارد. دهلی‌نو با سرمایه‌گذاری در توسعه این بندر و راه‌آهن متصل به زاهدان و سپس افغانستان، به دنبال دسترسی مستقیم به بازارهای افغانستان و آسیای میانه است، بدون آنکه مجبور باشد از خاک پاکستان عبور کند کشوری که روابط پرتنشی با هند دارد. از این‌رو، چابهار برای هند نه‌تنها یک مسیر اقتصادی، بلکه یک ابزار ژئوپلیتیکی برای تقویت نفوذ خود در منطقه و مقابله با ابتکار «کمربند و جاده» چین و بندر گوادر که توسط چین در پاکستان ساخته شده محسوب می‌شود. در ادامه این گزارش به تازه‌ترین تلاش‌های هندی‌ها برای خروج بندر چابهار از تحریم‌های آمریکا خواهیم پرداخت و همچنین بیشتر به اهمیت چابهار برای دهلی‌نو خواهیم پرداخت.

چابهار اهرم فشار بر هند

همانطوری که اشاره کردیم چابهار برای هندی‌ها اهمیت زیادی دارد. در این مورد رسانه‌های هندی در واکنشی به جنجال‌های اخیر نوشتند که لغو معافیت را وسیله‌ای برای اعمال فشار بر هند دانست، به‌ویژه از این‌رو که در وهله اول، این دولت اول دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا بود که به شرکت‌های هندی معافیتی اعطا کرد تا برنامه‌های توسعه خود در چابهار را به‌رغم اعمال تحریم‌های ایران ادامه دهند. تا زمانی‌که آمریکا در افغانستان بود، آنها علاقه زیادی به چابهار داشتند اما حالا که افغانستان را ترک کرده‌اند، هیچ علاقه‌ای به چابهار ندارند. لغو معافیت از تحریم‌ها برای هند در پروژه بندر چابهار یک روز پس از آن اجرایی شد که سازمان ملل متحد بازگشت تحریم‌ها و قطعنامه‌های بین‌المللی ذیل «سازوکار ماشه» علیه ایرن را اعلام کرد. وزارت امور خارجه آمریکا در اواخر شهریورماه گفت این تصمیم با «سیاست فشار حداکثری رئیس‌جمهور ترامپ برای منزوی کردن رژیم ایران» همسو است. این وزارتخانه افزود: استثنای نادر در سال 97 در آن زمان‌بر کمک به بازسازی و توسعه اقتصادی افغانستان متمرکز بود اما اوضاع از آن زمان با توجه به کنترل طالبان بر این کشور از سال 1400 تغییر کرده است.

مذاکرات هند و آمریکا

آنچنان که از خبرها و گزارش‌ها مشخص است دهلی‌نو در میانه مذاکراتی قرار دارد که احتمال تداوم معافیت از تحریم‌های آمریکا را تقویت می‌کند. هندی‌ها تاکید کردند که این مساله توسط واشنگتن در حال بررسی است. این بندر به‌عنوان حلقه اتصال بین هند و کشورها و مناطقی مانند افغانستان، شرق روسیه و آسیای مرکزی نقشی حیاتی ایفا می‌کند. گزارش‌ها همچنین حاکی از آن بود که مدیران دولتی در هیات مدیره شرکت جهانی بنادر هند تنها کمی قبل از اجرایی شدن تحریم‌ها در شهریورماه به‌صورت دسته‌جمعی استعفا داده‌اند. به‌دلیل تحریم‌ها، شرکت جهانی بنادر هند یا هر فرد وابسته به آن نیز تحت تحریم قرار می‌گرفت. بنابراین، مدیران شرکت جهانی بنادر هند چاره‌ای جز استعفا نداشتند، چراکه افراد نیز تحریم شده و باعث شرمندگی بزرگی می‌شدند. بنابراین، تمام اعضای دولتی در هیات مدیره شرکت جهانی بنادر استعفا دادند. برای اجتناب از تقابل مستقیم با ایالات‌متحده، تمام ارجاعات حذف و وبگاه این نیز مسدود شده است.

دهلی‌نو و تهدیدهای ترامپ

درست دو روز پس از اجرای مکانیسم ماشه، دولت دونالد ترامپ به امید اعمال سیاست فشار حداکثری به تهران، هند را تحت فشار گذاشت و اولتیماتوم ۴۵ روزه برای قطع همکاری با ایران و ترک پروژه بندر چابهار صادر شد. ایالات‌متحده روز دوشنبه 7 مهرماه رسما تحریم‌های جدیدی را علیه پروژه بندری هند در ایران اعمال کرد. طبق گزارش خبرگزاری فرانسه، بر اساس اعلام وزارت خارجه آمریکا، معافیت تحریمی بندر چابهار که واشنگتن مدعی است در سال ۲۰۱۸ به‌منظور کمک به بازسازی افغانستان اعطا شده بود، از ۲۹ سپتامبر لغو شده است. در همین مورد تامی پیگوت، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا، با تاکید بر پایان این معافیت اعلام کرد که تصمیم مذکور در چارچوب سیاست فشار حداکثری واشنگتن برای منزوی‌کردن ایران اتخاذ شده است. این تصمیم در راستای سیاست فشار حداکثری رئیس‌جمهور ترامپ برای منزوی‌کردن رژیم ایران اتخاذ شده و معافیت پیشین با هدف بازسازی افغانستان و کمک به توسعه اقتصادی داده شده بود.