گام لرزان روسیه در شورای امنیت برای ایران

هرچند سخنگوی وزارت خارجه ایران اعلام کرده مذاکرات میان ایران و اروپا ادامه خواهد یافت، اما زمان به سرعت در حال سپری شدن است و اگر در روزهای آینده اتفاق خاصی رخ ندهد، احتمالاً اروپایی‌ها مکانیسم ماشه را فعال خواهند کرد. گرچه فرایند اجرایی شدن تحریم‌ها بر اساس این مکانیسم، پس از تصویب در شورای امنیت و طی مراحل حقوقی، چند هفته به طول می‌انجامد، اما آثار روانی آن از هم‌اکنون در بازار ارز و اوراق بهادار مشهود است؛ نوسانات قیمت ارز و واکنش منفی بازار سرمایه نشان می‌دهد فعال شدن این مکانیسم می‌تواند ضربه‌ای جدی به ثبات اقتصادی کشور وارد کند.

طرح روسیه

چند روز قبل خبرهایی منتشر شد مبنی بر گفت‌وگوی تلفنی میان ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه و مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران، درباره پرونده هسته‌ای. برخی تحلیلگران معتقد بودند پوتین ممکن است حامل پیامی غیررسمی از سوی ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، باشد که در جریان مذاکرات آلاسکا به دست آمده است؛ مذاکراتی که بعدها رسانه‌ها اعلام کردند صرفاً مربوط به بحران اوکراین بوده است. بر اساس این طرح، قرار است فعال‌سازی مکانیسم ماشه برای مدت شش ماه به تعویق بیفتد. رسانه‌های بین‌المللی گزارش داده‌اند که روسیه پیش‌نویس قطعنامه‌ای را به شورای امنیت ارائه کرده که هدف اصلی آن جلوگیری از بازگشت خودکار تحریم‌ها علیه ایران است. این پیش‌نویس سه محور اصلی دارد: بند نخست: تمدید دوره اجرای قطعنامه ۲۲۳۱ برای شش ماه دیگر تا ۱۸ آوریل ۲۰۲۶، با امکان تمدید دوباره این مهلت. این بند در واقع با هدف جلوگیری از بازگشت فوری تحریم‌های شورای امنیت طراحی شده است. بند دوم: در طول دوره تمدید، هرگونه اقدام مؤثر، مداخله یا بررسی از سوی شورای امنیت درباره برجام یا قطعنامه ۲۲۳۱ به حالت تعلیق درخواهد آمد. به عبارت دیگر، فضای حقوقی برای اعمال فشار بر ایران مسدود می‌شود. بند سوم: هدف سیاسی این پیش‌نویس ایجاد «فضای تنفسی» در روند دیپلماسی و فرصت برای گفت‌وگو و کاهش تنش عنوان شده است. روسیه تأکید دارد که بدون چنین فرصتی، احتمال فروپاشی کامل برجام افزایش خواهد یافت. با این حال، بسیاری از تحلیلگران معتقدند آمریکا و برخی کشورهای اروپایی با این طرح مخالفت خواهند کرد، اما روسیه امیدوار است با حمایت چین و برخی اعضای دیگر شورای امنیت، اجماعی نسبی برای جلوگیری از تشدید بحران شکل بگیرد.

+طرح یا وزن‌کشی؟

بررسی طرح روسیه از دو زاویه اهمیت دارد. از یکسو، اگر این پیش‌نویس با اجماع اعضای شورای امنیت مواجه شود، می‌تواند فرصتی برای تنفس و بازگشت به مسیر دیپلماسی ایجاد کند؛ فرصتی که هم برای ایران و هم برای اروپا ارزشمند است، زیرا مانع از ورود بحران به مرحله غیرقابل کنترل می‌شود. اما از زاویه دیگر، این طرح می‌تواند به‌عنوان ابزاری برای وزن‌کشی سیاسی تلقی شود. اگر پیش‌نویس روسیه به تصویب نرسد، این موضوع به‌روشنی میزان مخالفت اعضای شورای امنیت با تعلیق مکانیسم ماشه و عمق شکاف موجود میان قدرت‌های بزرگ را نشان می‌دهد. در چنین شرایطی، اگر اروپایی‌ها پرونده ایران را رسماً به شورای امنیت ببرند، تصویری دقیق از فضای رأی‌گیری و ترکیب آرای اعضا به دست خواهد آمد؛ تصویری که می‌تواند پیامدهای استراتژیک برای آینده مذاکرات هسته‌ای داشته باشد. این نکته نیز قابل‌توجه است که روسیه با ارائه چنین پیش‌نویسی، در واقع نقش خود را به‌عنوان میانجی فعال در بحران هسته‌ای ایران تثبیت می‌کند؛ هرچند برخی معتقدند این اقدام بیشتر برای تقویت وجهه دیپلماتیک مسکو در برابر غرب و در بحبوحه جنگ اوکراین است تا کمک واقعی به حل اختلافات هسته‌ای.

+ پیامدهای احتمالی

در داخل ایران، حتی مطرح شدن مکانیسم ماشه تأثیرات فوری بر بازارها گذاشته است. نرخ ارز روندی صعودی پیدا کرده، بورس تهران در حالت احتیاط قرار دارد و بسیاری از سرمایه‌گذاران به سمت دارایی‌های امن حرکت کرده‌اند. در صورت فعال شدن این مکانیسم، بازگشت تحریم‌های سازمان ملل به معنای محدودیت‌های گسترده‌تر در حوزه نفت، مبادلات بانکی و تجارت خارجی خواهد بود؛ شرایطی که می‌تواند فشار مضاعفی بر اقتصاد ایران تحمیل کند. در چنین فضایی، تعویق شش‌ماهه مکانیسم ماشه هرچند راه‌حل نهایی نیست، اما فرصتی برای مدیریت فضای روانی بازار و ایجاد امیدواری در سطح افکار عمومی خواهد بود.

+ بازیگران بین‌المللی

 موضع واشنگتن و سه کشور اروپایی عضو برجام (انگلیس، فرانسه، آلمان) در برابر این پیش‌نویس هنوز به‌طور رسمی اعلام نشده، اما شواهد حاکی از آن است که آنها این طرح را تلاشی برای خرید زمان ایران از تعهدات می‌دانند. به همین دلیل احتمال مخالفت جدی با این ابتکار روسیه بالاست. پکن احتمالاً از این طرح حمایت می‌کند، زیرا رویکرد آن همواره بر حفظ برجام و جلوگیری از تشدید تنش استوار بوده است. تهران این پیشنهاد را مثبت ارزیابی کرده و معتقد است اجرای آن می‌تواند از بازگشت تحریم‌های شورای امنیت جلوگیری کند. با این حال، مسئولان ایرانی نیز می‌دانند که تصویب این طرح در شورای امنیت آسان نخواهد بود.

+نتیجه‌گیری

طرح روسیه برای تعلیق مکانیسم ماشه را می‌توان بیش از آن‌که یک اقدام فوری برای حل بحران دانست، یک حرکت استراتژیک در عرصه دیپلماسی بین‌المللی تلقی کرد. این پیش‌نویس سه کارکرد اصلی دارد: نخست، ایجاد فرصت زمانی برای ادامه گفت‌وگوها؛ دوم، جلوگیری از فروپاشی کامل برجام؛ و سوم، نشان دادن وزن سیاسی کشورها در شورای امنیت. حتی اگر این طرح به تصویب نرسد، پیام روشنی برای تهران و اروپا خواهد داشت: موازنه قدرت در شورای امنیت چگونه است و چه میزان اجماع علیه یا به نفع ایران شکل گرفته است. در نهایت، واقعیت این است که تعویق شش‌ماهه مکانیسم ماشه، اگر تصویب شود، تنها یک مسکن موقت خواهد بود. برای حل ریشه‌ای بحران، ایران و طرف‌های غربی باید وارد گفت‌وگوهای جدی‌تر و توافق‌های پایدار شوند؛ در غیر این صورت، هر تأخیری فقط به معنای طولانی‌تر شدن سایه تهدید بر اقتصاد ایران و افزایش نااطمینانی در نظام بین‌الملل خواهد بود.