دستاور هوشمندانه دیپلماسی در اقتصاد

در این میان، بازار کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا به عنوان یکی از مهم‌ترین فرصت‌های اقتصادی برای ایران مطرح شده است؛ بازاری که نه ‌تنها از ظرفیت بالایی برای صادرات کالاهای ایرانی برخوردار است، بلکه به دلیل ساختار حقوقی ویژه این اتحادیه و توافقات ترجیحی، امکان گسترش مناسبات تجاری با هزینه‌ای پایین‌تر را نیز فراهم کرده است، رویکردی که با افزایش ۲۲درصدی صادرات در بهار امسال محقق شد.

بازار بزرگ اوراسیا

به گزارش «آرمان ملی»، اتحادیه اقتصادی اوراسیا که با محوریت روسیه و عضویت کشورهای ارمنستان، بلاروس، قزاقستان و قرقیزستان شکل گرفته، بازاری بزرگ با جمعیتی بالغ بر ۱۸۰ میلیون نفر را شامل می‌شود. این اتحادیه به‌دلیل ساختار گمرکی یکپارچه، امکان تجارت بدون تعرفه برای بسیاری از کالاهای تولیدی کشورهای عضو و طرف‌های تجاری خود را فراهم می‌کند. ایران نیز از سال ۱۳۹۸ با این اتحادیه توافق‌نامه تجاری ترجیحی امضا کرده و اکنون در آستانه نهایی‌سازی قرارداد تجارت آزاد با آن قرار دارد. اخباررسمی از رشد ۲۲ درصدی صادرات ایران در سال جاری به بازار کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا حکایت دارد. این رشد، در شرایطی رقم خورده که بسیاری از مبادی صادراتی ایران با اختلال مواجه شده‌اند و فشارهای سیاسی بر اقتصاد ایران بیش از هر زمان دیگری حس می‌شود. در چنین فضایی، عملکرد مثبت ایران در بازار اوراسیا نه‌تنها یک دستاورد اقتصادی محسوب می‌شود، بلکه گواهی بر ظرفیت‌سازی هوشمندانه در حوزه دیپلماسی اقتصادی و بهره‌برداری از فرصت‌های منطقه‌ای نیز هست.

دلیل موفقیت ایران

کارشناسان معتقدند؛ یکی از عوامل کلیدی موفقیت ایران در بازار اوراسیا، شناسایی دقیق نیازهای این کشورها و تطبیق محصولات داخلی با استانداردهای تعریف‌شده توسط این اتحادیه است. این انطباق، به‌ویژه در حوزه‌هایی نظیر تجهیزات پزشکی، محصولات کشاورزی، لوازم خانگی، صنایع غذایی و برخی اقلام فنی- مهندسی به‌خوبی اجرا شده و به افزایش چشمگیر صادرات منجر شده است. به عنون مثال؛ کالاهای حوزه آب و برق، تجهیزات انتقال نیرو و قطعات صنعتی، تجهیزات پزشکی و... توانسته‌اند بدون تعرفه گمرکی وارد بازارهای روسیه و قزاقستان شوند و بازخورد مثبتی از مصرف‌کنندگان و شرکت‌های پیمانکار آن کشورها دریافت کنند. در حوزه تجهیزات پزشکی نیز شرکت‌های ایرانی با تطبیق خطوط تولید خود با استانداردهای اوراسیا، موفق شده‌اند محصولات خود را به این بازار صادر کنند. موفقیت در این بخش، حاصل تلاش همزمان وزارت بهداشت، سازمان ملی استاندارد و بخش خصوصی برای ایجاد زیرساخت‌های هماهنگ با الزامات اتحادیه اوراسیا بوده است. از جمله محصولات موفق در این حوزه می‌توان به تجهیزات تشخیصی، وسایل بیمارستانی مصرفی و لوازم آزمایشگاهی اشاره کرد که اکنون در برخی کشورها جایگزین نمونه‌های وارداتی از اروپا و شرق آسیا شده‌اند.

حذف تعرفه گمرکی

به گفته تحلیلگران؛ از جمله مزایای مهم دیگر همکاری با بازار اوراسیا، حذف یا کاهش تعرفه‌های گمرکی برای گروهی از کالاهاست، این مسئله باعث شده که تاجران و بازرگانان ایرانی بتوانند بدون نیاز به پرداخت عوارض سنگین، محصولات خود را در این بازارها عرضه کنند و در مقایسه با رقبا از موقعیت قیمتی بهتری برخوردار شوند. به عبارتی، ایران توانسته از مزیت مهم تجاری ترجیحی، بهره‌برداری کند که در زمانه‌ فشارهای بین‌المللی به یک ابزار نجات اقتصادی بدل شده است. به باور صاحب‌نظران؛ جایگاه ایران به‌عنوان یک تأمین‌کننده قابل اعتماد نیز در شکل‌گیری این روابط مؤثر بوده است. در شرایطی که برخی کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا نیز با محدودیت‌های تجاری ناشی از تحریم‌ها مواجه هستند، ایران با موقعیت جغرافیایی ممتاز، توان تولیدی بومی و دانش فنی بالا توانسته جای خالی برخی شرکای پیشین این کشورها را پر کند. علاوه بر این، تمایل سیاسی برخی از دولت‌های عضو اوراسیا برای گسترش مناسبات اقتصادی با ایران نیز بستر لازم برای پیشرفت این همکاری‌ها را فراهم کرده است.

تقویت کریدور شمال- جنوب

بسیاری از اقتصاددانان عضویت ایران در مسیر گفت‌وگوهای عمیق‌تر برای امضای قرارداد تجارت آزاد با اوراسیا، را نشان‌دهنده عزم تهران برای استفاده از ظرفیت‌های این اتحادیه به‌عنوان یک مسیر پایدار و بلندمدت می‌دانند، چرا که چنین توافقی می‌تواند به ‌مرور منجر به شکل‌گیری زنجیره‌های ارزش مشترک، سرمایه‌گذاری‌های متقابل و بهره‌برداری از فرصت‌های منطقه‌ای مانند کریدور شمال - جنوب شود؛ موضوعی که هم از نظر اقتصادی و هم ژئوپلیتیکی حائز اهمیت فراوان است. از این رو نکته مهم در این زمینه این است که امکان استفاده ایران از بازار اوراسیا به عنوان «پُل صادراتی» برای ورود به دیگر بازارهای منطقه‌ای است که با توجه به روابط گسترده کشورهای عضو این اتحادیه با چین، آسیای میانه و حتی اروپای شرقی، حضور فعال ایران در بازار اوراسیا می‌تواند مقدمه‌ای برای نفوذ به بازارهای ثانویه و گسترش دامنه تجارت غیرنفتی باشد. در واقع، اوراسیا می‌تواند به‌عنوان سکوی پرتاب صادرات ایران به سایر نقاط جهان عمل کند؛ مشروط به آنکه نهادهای ذی‌ربط با یک راهبرد هماهنگ و بلندمدت در این مسیر گام بردارند.

چالش‌های پیش رو

در کنار همه این مزیت‌ها، چالش‌های احتمالی پیش‌رو نیز هستند که می‌توانند مانع از تداوم این مسیر شوند، ولی یکی از این مشکلات، ضعف ساختاری در زیرساخت‌های صادراتی و لجستیکی ایران است. اگرچه ایران دارای موقعیت جغرافیایی راهبردی برای اتصال به بازار اوراسیاست، اما کمبود پایانه‌های صادراتی مجهز، ناکارآمدی بنادر، ضعف سیستم حمل‌ونقل ریلی و جاده‌ای و مشکلات مربوط به تبادل مالی، از جمله موانعی است که تجارت با این منطقه را دشوار می‌سازد. علاوه بر این، ناهماهنگی در سیاست‌گذاری‌های تجاری داخلی، نوسانات نرخ ارز، عدم ثبات قوانین صادراتی و عدم حمایت مؤثر از صادرکنندگان نیز می‌تواند انگیزه فعالان اقتصادی را برای ورود به این بازار تضعیف کند. حل این چالش‌ها نیازمند هماهنگی میان نهادهای مختلف از جمله وزارت صمت، گمرک، سازمان توسعه تجارت، بانک مرکزی و وزارت امور خارجه است.

اوراسیا و بخش خصوصی

بخش خصوصی نیز ورود به بازار اوراسیا را با توجه نیازمند آشنایی دقیق با نیازهای مصرفی این کشورها، فرهنگ تجاری، قوانین مالیاتی و استانداردهای کیفی اتحادیه فرصتی مناسب می‌داند. این موضوع می‌طلبد که اتاق‌های بازرگانی، سازمان‌های توسعه صادرات و شرکت‌های مشاوره، برنامه‌هایی برای آموزش و توانمندسازی بازرگانان ایرانی تدوین کنند تا آنها بتوانند با آمادگی بیشتر وارد تعاملات تجاری با شرکای اوراسیایی شوند. در نهایت، بازار اوراسیا برای ایران در این برهه تاریخی، نه ‌تنها یک مسیر اضطراری برای عبور از تحریم‌ها، بلکه یک فرصت استراتژیک برای بازطراحی نقشه تجارت خارجی است. رشد ۲۲ درصدی صادرات به این منطقه در سال جاری، نشان‌دهنده ظرفیت بالای تعامل اقتصادی میان ایران و کشورهای عضو این اتحادیه است. اگر سیاست‌گذاران ایرانی بتوانند این فرصت را با برنامه‌ریزی دقیق و انسجام نهادی دنبال کنند، می‌توان امیدوار بود که اوراسیا به یکی از ستون‌های اصلی تجارت خارجی ایران تبدیل شود؛ ستونی که هم بازارهای جدیدی را به روی تولیدکنندگان ایرانی می‌گشاید و هم استقلال اقتصادی کشور را در برابر فشارهای خارجی افزایش می‌دهد.