امام حسین (ع) را شیعیان شهید کردند؟

نسبت شیعیان کوفه با قیام امام حسین (ع) همواره محل بحث و سوءبرداشت‌های تاریخی بوده است؛ یکی از رایج‌ترین شبهه‌ها برگرفته از آثار ابن تیمیه است که ادعا می‌کند همین شیعیان، امام را دعوت کردند و سپس او را تنها گذاشتند و به شهادت رساندند؛ در نهایت هم برای او عزاداری کردند.

این تحلیل بافت تاریخی و تحولات فرهنگی کوفه را نادیده می‌گیرد و واقعیت‌های اجتماعی زمانه را تقلیل می‌دهد؛ پرسش اینجاست که کوفه سال ۶۰ هجری، چه ترکیب مذهبی و فرهنگی داشت؟ چگونه کوفه از پایتخت تشیع در زمان امیرالمؤمنین (ع) به بستری برای قیام علیه فرزند او تبدیل شد؟ نقش معاویه در این تحریف تدریجی فرهنگ چه بود؟

محمدرضا هدایت‌پناه، پژوهشگر و نویسنده کتاب بازتاب تفکر عثمانی در قیام کربلا در نشست عاشورا پژوهی اظهار کرد: ابن تیمیه شبهه‌ای را مطرح می‌کند که شیعیان خودشان امام حسین را دعوت کردند سپس به شهادت رساندند و در نهایت برای او عزاداری می‌کنند. ما برای این شبهه دلایل و مستندات تاریخی و موثقی داریم و معتقدیم عثمانیان کوفه بودند که امام حسین را به شهادت رساندند، نه شیعیان. هم‌چنین لازم است این جمله در بستر تاریخی‌اش بررسی شود.

وی افزود: در سال ۶۰ هجری اقلیتی از کوفه شیعه بودند. اکثریت جمعیت سنی بودند، در خوش‌بینانه‌ترین حالت یک سوم افراد شیعه بودند، مسئله مهم، بررسی سیر تحول فرهنگ کوفه است؛ در زمان امیرالمومنین کوفه پایتخت تشیع بود؛ اما معاویه در طی سال‌ها از طریق دستگاه رسانه‌ای تلاش کرد، فرهنگ علوی کوفه را به فرهنگ اموی تبدیل کند.

نویسنده کتاب بازتاب تفکر عثمانی در قیام کربلا در پاسخ به پرسشی که معاویه چه‌کار کرد و چگونه توانست تا این حد اثرگذار باشد؟ گفت: سناریوی معاویه، نفوذ در مراجع مردم بود؛ یعنی از طریق راه‌های مختلف قاریان قرآن، فقیهان و مراجع مردم و صحابه‌ای را که خالص نبودند، با خود همراه می‌کرد. مردم آن زمان نه از زبان مردم کوچه و بازار، بلکه از زبان فقیهان و دانشمندان زمان خود روایت‌های دروغینی درباره حضرت علی می‌شنیدند؛ این مسئله به مرور نگاه مردم را تغییر داد.

هدایت‌پناه تصریح کرد: به تدریج معاویه فرهنگ تشیع را زیر و رو کرد؛ آن‌قدر فقها و قاریان قرآن و افراد صاحب نظر به اهل بیت دروغ بستند که مردم دچار تردید شدند، این تردید یا باعث می‌شد مردم هم‌راستا با معاویه شوند یا بی‌تفاوت می‌شدند؛ در هر صورت دیگر همراه با اهل بیت نبودند.

وی در پایان با اشاره به سیر فرهنگی مردم کوفه در آن زمان افزود: اگر ما این سیر تغییر فرهنگ و عقاید مردم کوفه در آن تاریخ را بررسی کنیم، می‌فهمیم، افرادی که در کربلا مقابل امام حسین (ع) ایستادند، در فرهنگ تشیع پرورش پیدا نکرده بودند؛ بلکه با فرهنگ اموی مأنوس بودند، بر این اساس شبهه ابن تیمیه مبنی بر اینکه شیعیان، امام حسین (ع) را به شهادت رساندند، به لحاظ تاریخی نادرست است. آن‌ها شیعیانی بودند که رنگ و بویی از تشیع نداشتند.

به گزارش ایمنا، با بازخوانی دقیق تاریخ و بررسی روند نفوذ امویان در لایه‌های فرهنگی، مذهبی و نخبگانی کوفه مشخص می‌شود که سپاه یزید را نه شیعیان واقعی، بلکه کسانی تشکیل دادند که از فرهنگ علوی تهی شده بودند.

شبهه‌ای که نقش شیعه را در شهادت امام حسین برجسته می‌کند، در واقع تحریفی در روایت تاریخی است که بی‌توجه به بافت اجتماعی و عملیات فرهنگی امویان شکل گرفته است؛ فهم واقعه کربلا، بدون شناخت روند استحاله فکری کوفه و دستگاه رسانه‌ای معاویه ناقص خواهد بود.