ترامپ به دنبال چیست؟

مواضع اخیر او پس شرکت در نشست گروه ۷ گویای همین سیاست دوگانه است: از یک‌سو، شعار صلح سر می‌دهد و از سوی دیگر، هیچ  اقدامی برای دایر کردن میز مذاکرات انجام نمی دهد. گویا همچنان منتظر است تا تهران خود به پای میز مذاکره بیاید، بدون آنکه تغییری در بسته پیشنهادی پیشین کاخ سفید داده شده باشد؛ بسته‌ای که قبلاً از سوی ایران رد شده است.

*تلاش کشورها برای پایان جنگ

در این میان، برخی کشورهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در تلاش‌اند تا تنش میان تهران و واشنگتن را کاهش دهند. آن‌ها بر این باورند که تنها مسیر معقول، عبور از جنگ و بازگشت به میز گفت‌وگو از طریق دیپلماسی است. رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، یکی از چهره‌های فعال در این زمینه است که گفته می‌شود در تماس‌های مکرری با ترامپ از او خواسته مانع گسترش بحران شود. در کنار آن، برخی کشورهای عربی منطقه نیز وارد فاز رایزنی شده‌اند تا از سرایت بیشتر تنش به مرزهای خود جلوگیری کنند. ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه نیز اعلام کرده که حاضر به میانجی‌گری است، مشروط بر آنکه طرفین به مذاکره تمایل داشته باشند. اما در این معادله، دو بازیگر کلیدی نگاه متفاوتی دارند: نتانیاهو تمایلی به گفت‌وگو ندارد و خواهان تداوم فشار بر ایران است، و از سوی دیگر، تهران اعلام کرده هرگونه گفت‌وگوی هسته‌ای تنها در صورتی ممکن است که آتش جنگ کاملاً خاموش شده باشد. با این حال، ترامپ همچنان بر همان بسته پیشنهادی پیشین خود اصرار دارد و در اظهارات تازه‌اش تأکید کرده که ایران نباید هیچ‌گاه به سلاح هسته‌ای دست یابد. از نگاه او، مقامات تهران «می‌دانند که چه زمانی باید تماس بگیرند»، جمله‌ای که باز هم نشانه‌ای از همان سیاست فشار و تهدید است.

* ترامپ به‌دنبال هراس‌افکنی

اظهارات ترامپ پس از بازگشت از نشست گروه ۷ روشن کرد که او در حال بررسی گزینه‌هایی برای ایران است، اما هنوز تصمیم نهایی خود را نگرفته و باید به واشنگتن بازگردد تا در این زمینه رایزنی‌های داخلی داشته باشد. به‌نظر می‌رسد هدف او از این رویکرد، ایجاد نوعی دوگانگی برای ایران است: یا بازگشت به میز مذاکره، یا افزایش همکاری میان آمریکا و اسرائیل برای حمله به زیرساخت‌های هسته‌ای ایران. چنین نگاهی، بی‌تردید تکرار همان سیاست چماق و هویج است که واشنگتن پیش از این نیز در قبال تهران آزموده بود، اما نتایج ملموسی از آن نگرفت. ایران بارها اعلام کرده در برابر فشار و تهدید امتیازی نخواهد داد و هرگونه مذاکره تنها در چارچوبی برابر و محترمانه ممکن است.

*این بار با جی‌دی ونس

در همین حال، گمانه‌زنی‌ها در رسانه‌های آمریکایی درباره تغییر ترکیب تیم مذاکره‌کننده ترامپ قوت گرفته است. طبق برخی گزارش‌ها، احتمال حضور جی‌دی ونس، معاون رئیس‌جمهور آمریکا، در کنار چهره‌هایی چون ویتکاف در ترکیب جدید وجود دارد. جی‌دی ونس از جمله چهره‌هایی است که پیش‌تر موافقت خود را با احیای نوعی از توافق هسته‌ای با ایران اعلام کرده بود. او در نطق‌های مختلفی تأکید کرده که توافق، هرچند سخت و زمان‌بر، بهتر از تنش و درگیری در خاورمیانه است؛ به‌ویژه در شرایطی که اقتصاد جهانی نیز تاب یک بحران انرژی دیگر را ندارد. از نگاه ناظران، اگر چنین چهره‌هایی در تیم ترامپ تقویت شوند، احتمال چرخش نسبی در لحن آمریکا نسبت به ایران وجود دارد، هرچند سیاست اصلی هنوز در دستان ترامپ و گرایش‌های محافظه‌کارانه‌اش خواهد ماند.

*چانه‌زنی یا فشار؟

با مرور مواضع تازه ترامپ، این پرسش همچنان به قوت خود باقی است که او واقعاً به دنبال صلح است یا فشار؟ به‌نظر می‌رسد ترامپ در حال پیش بردن یک «دیپلماسی تهدید» است: زبانی که در ظاهر نرم و خواهان مذاکره است اما در عمل بر پایه تهدید و اجبار بنا شده. رویکردی که شاید در کوتاه‌مدت ایران را وارد چالش کند، اما در بلندمدت نمی‌تواند جایگزین یک تعامل پایدار شود. ایران، همان‌طور که در مواضع اخیرش اعلام کرده، تنها در صورت توقف کامل جنگ حاضر به مذاکره خواهد بود. این یعنی برای هرگونه گفت‌وگویی، ابتدا باید فضای میدانی آرام شود. اگر ترامپ واقعاً به دنبال صلح است، راه آن نه از مسیر تهدید، بلکه از بستر اعتمادسازی می‌گذرد؛ راهی که فعلاً نشانی از آن در رفتار کاخ سفید دیده نمی‌شود.