پیشنهاد مذاکره زیر سایه جنگ؟

 از نگاه بسیاری از ناظران، این حمله نه صرفاً یک اقدام نظامی، که تلاشی حساب‌شده برای شکست روند مذاکره بود؛ روندی که اگرچه با موانع حقوقی و سیاسی روبه‌رو بود، اما به گفته برخی منابع، وارد فاز تبادل پیشنهادها شده و ایران نیز در حال نگارش پاسخ مکتوب خود به طرف آمریکایی بود. اما حمله تل‌آویو، همه‌چیز را به تعویق انداخت؛ یا شاید برای مدتی نامعلوم، متوقف کرد.

گفت‌وگوها در جریان بود، اما...

مذاکرات ایران و آمریکا با میانجی‌گری عمان طی هفته‌های گذشته وارد فاز تازه‌ای شده بود. نمایندگان ایران به ریاست سیدعباس عراقچی و طرف آمریکایی به نمایندگی ویتکاف، معاون ویژه وزارت امور خارجه ایالات متحده در امور ایران، چندین دور مذاکره غیرمستقیم در مسقط و برخی پایتخت‌های اروپایی برگزار کردند. محور اصلی این گفت‌وگوها احیای مسیر برجام و دستیابی به توافقی تازه بود که در آن هم دغدغه‌های فنی ایران درباره حق غنی‌سازی و هم مطالبات حقوقی این کشور درباره رفع تحریم‌ها مورد توجه قرار گیرد. ایران در این گفت‌وگوها تأکید داشت که هرگونه توافق جدید باید به صراحت، حق غنی‌سازی در سطح صنعتی را به رسمیت بشناسد و چارچوبی روشن برای لغو تحریم‌ها، به‌ویژه تحریم‌های مالی و بانکی، تعیین کند. در آخرین دور رایزنی‌ها، پیشنهادی از سوی غرب به ایران ارائه شد، اما این پیشنهاد نه تنها حقی برای ادامه غنی‌سازی در سطح فعلی قائل نبود، بلکه کوچک‌ترین اشاره‌ای به رفع تحریم‌ها نیز نداشت. مقامات ایرانی این متن را ناکافی، غیرواقع‌بینانه و غیرقابل پذیرش دانستند. به گفته یک منبع مطلع، ایران تصمیم داشت نسخه‌ای اصلاح‌شده و حاوی اصول مورد نظر خود را روز یک‌شنبه هفته گذشته به طرف آمریکایی تحویل دهد. این نسخه شامل جدول زمان‌بندی مشخص برای لغو تحریم‌های کلیدی، تضمین‌های حقوقی فراتر از توافق‌های شفاهی و شفاف‌سازی درباره چگونگی ادامه همکاری‌های فنی با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بود. اما ساعاتی پیش از نهایی‌سازی این متن، حمله‌ای بی‌سابقه از سوی رژیم اسرائیل به مناطق نظامی و غیرنظامی در جنوب و شرق تهران صورت گرفت. موشک‌هایی که برخی از آن‌ها به مناطق مسکونی نیز اصابت کردند، باعث جان‌باختن دست‌کم ۷ تن از جمله یک پدر و دختر شدند.

بقایی: آنها فقط زندگی می‌کردند

در نشست خبری صبح دوشنبه، سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، در حالی که تصویر احسان اشراقی و دختر خردسالش را در برابر خبرنگاران قرار داده بود، گفت: «آن‌ها نه بمب اتم داشتند و نه تهدیدی برای کسی بودند؛ فقط پدر و دختری بودند که جرمشان زندگی‌کردن بود.» بقایی در ادامه این نشست، با چشمانی اشک‌بار و لحنی متفاوت با همیشه، به‌صراحت اعلام کرد که در چنین شرایطی، طرح بحث مذاکره «حتماً بی‌معناست». او تأکید کرد: «آمریکا باید شفاف موضع بگیرد. به‌عنوان عضو دائم شورای امنیت، موظف است این تجاوز را به رسمیت بشناسد و آن را محکوم کند. اگر واشنگتن به دلیل روابط خاص خود با اسرائیل، در برابر چنین حمله‌ای سکوت کند، دیگر نمی‌توان از آن به‌عنوان طرفی معتبر در مذاکره یاد کرد.» سخنگوی وزارت خارجه همچنین افزود: «ما نمی‌توانیم بپذیریم که مذاکرات زیر سایه تهدید و تجاوز ادامه یابد. ایران تا زمانی که امنیت و کرامت مردمش محترم شمرده نشود، وارد هیچ روند دیپلماتیکی نخواهد شد.»

*پاسخ به یک پرسش رسانه‌ای

در پاسخ به یکی از خبرنگاران که پرسید اگر ایران مذاکره نکرده بود، اکنون گفته نمی‌شد «ای‌کاش مذاکره کرده بودیم تا بهانه از دست نتانیاهو گرفته می‌شد»، بقایی با لحن قاطع پاسخ داد: «همین الان هم برخی چنین می‌گویند، اما واقعیت این است که جمهوری اسلامی ایران نشان داده اهل گفت‌وگو و دیپلماسی است. این رژیم صهیونیستی بود که در میانه مذاکرات، به یک اقدام تجاوزکارانه متوسل شد.» او افزود: «مذاکره نیاز به بستر دارد. وقتی میز مذاکره در حال چیده‌شدن است و هم‌زمان کسی آن را با موشک به آتش می‌کشد، چطور می‌توان از ادامه گفت‌وگو سخن گفت؟ اگر کسی فریب خورده، آن طرف آمریکایی است که علی‌رغم شعارهایش درباره صلح و ثبات، نتوانست مانع یک اقدام آشکار ضدانسانی شود.»

*مذاکرات در تعلیق

مذاکرات ایران و آمریکا، پس از ماه‌ها تعلیق، به مرحله‌ای رسیده بود که دو طرف هرچند با واسطه، در حال تبادل متون پیشنهادی بودند. بر اساس ارزیابی تحلیل‌گران منطقه‌ای، اسرائیل با حمله مستقیم به تهران، سعی در برهم‌زدن این روند و تبدیل مسیر دیپلماسی به منازعه نظامی داشت. برخی از ناظران معتقدند حمله اخیر، به وضوح پیام داشت: هرگونه نزدیکی میان تهران و واشنگتن، با واکنش سخت‌گیرانه تل‌آویو مواجه خواهد شد. از منظر جمهوری اسلامی، این اقدام نه‌تنها تجاوز به خاک کشور، بلکه حمله‌ای مستقیم به اصل مذاکره تلقی می‌شود. در چنین فضایی، تهران اکنون نه‌تنها از پذیرش مذاکره جدید خودداری می‌کند، بلکه توپ را به زمین واشنگتن انداخته و خواستار محکومیت رسمی اسرائیل از سوی آمریکا شده است؛ مطالبه‌ای که اگر از سوی کاخ سفید بی‌پاسخ بماند، مسیر گفت‌وگوها را برای مدت نامعلومی مسدود خواهد کرد.

*دوگانه واشنگتن

اکنون همه نگاه‌ها به واکنش رسمی ایالات متحده دوخته شده است. در واشنگتن، دولت بایدن با یکی از دشوارترین تصمیم‌های سیاست خارجی خود مواجه است: یا باید در کنار متحد دیرینه‌اش در خاورمیانه بایستد، یا با محکوم‌کردن این اقدام نظامی، مسیر شکننده دیپلماسی با ایران را حفظ کند.برای ایران، دیگر زمان صدور بیانیه‌های مبهم یا محکومیت‌های دوپهلو گذشته است. تهران منتظر یک موضع‌گیری روشن و صریح است؛ موضعی که نشان دهد آیا ایالات متحده واقعاً خواهان بازگشت به میز مذاکره است یا حاضر است برای حفظ روابط با تل‌آویو، بهای شکست کامل روند دیپلماسی را بپردازد.