جزئیات سناریوهای شمخانی

این در حالی است که از روز نخست مذاکرات ایران و آمریکا تاکنون شاهد انواع و اقسام نظرات و مواضع از سوی کارشناسان و تحلیلگران و حتی چهره‌های حاکمیتی بوده‌ایم که هر کسی از ظن خود به این مذاکرات واکنش نشان داده و در له یا علیه آن اظهار نظر کرده است. اگرچه هرکس در ابراز عقیده شخصی خود آزاد است اما نمی‌توان منکر این واقعیت شد که برخی اظهار نظرها جایگاه وزارت امور خارجه و دستگاه دیپلماسی را به عنوان مسئول مستقیم پرونده زیر سوال برده، مخدوش کرده و یا تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. مساله جایی بغرنج‌تر می‌شود که برخی افراد صاحب جایگاه نسبت به مسائل حساس صحبت کرده و باعث می‌شوند که طرف مقابل از صحبت‌های آنها استفاده تبلیغاتی و آنطور که می‌خواهد مساله را مطرح کند. موضوع چنین اظهارنظرهایی باید یک‌بار و برای همیشه جمع شود. به این معنا که شخصیت‌های صاحب جایگاه که ممکن است حرفی که می‌زنند موجب سوءبرداشت شود، بهتر است خودداری بیشتری نشان داده و اظهار نظر نکنند و بگذارند هرگونه اظهار نظری از مبادی رسمی و قانونی دنبال شود و اگر خبر یا اطلاعاتی نیز در حوزه مذاکرات یا سیاست خارجی نیاز بود، از مسیر رسانه‌ای دستگاه دیپلماسی و سخنگوی وزارت اقدام شده و در اختیار همه قرار گیرد. این در شرایطی است که برخی چهره‌ها گاه یا دستگاه سیاست خارجی و مسئولان امر را برنمی‌تابند و یا اینکه در یک حرکت موازی با دستگاه سیاست خارجی اظهار نظر می‌کنند. اکنون که مساله مذاکره غیر مستقیم با آمریکا برای برداشته شدن تحریم‌های ظالمانه در جریان است نیز این اتفاق رخ داده و به‌رغم اینکه مقامات کشور از مسئولیت اجرا و اطلاع‌رسانی وزارت امور خارجه صحبت کرده‌اند، برخی افراد همچنان می‌خواهند با اظهاراتی خود را وارد فرایند تصمیم‌گیری کرده و یا حداقل آنکه بر فضا تاثیر بگذارند. غافل از اینکه دشمن از هر اظهار نظری یک پالس دریافت می‌کند و در نهایت آن می‌شود که می‌گویند در ایران موضع واحد و هماهنگ وجود ندارد. این است که گفته می‌شود افراد و شخصیت‌ها باید اجازه دهند مواضع از کانال و مسیر وزارت امور خارجه مطرح شود تا هم از چند دسته شدن مواضع دوری شود و هم دشمن از آن به نفع خود بهره‌برداری نکند.

سخنان دبیر پیشین

علی شمخانی که روزگاری دبیر شورای عالی امنیت ملی و پس از آن مسئول مذاکرات با کشورهای منطقه از جمله عراق و عربستان بود، امروز در جایگاه مشاور ارشد رهبر انقلاب قرار دارد. از آنجا که شمخانی پیش از این در چند و چون مذاکرات ایران قرار داشته و خود نیز در برهه‌ای مذاکرات را پیش می‌برده، شاید انتظار می‌رفت باز هم مسئولیت مذاکره با طرف‌های اروپایی و یا آمریکا برعهده او قرار بگیرد، اما رویکرد این بود که پرونده مذاکرات از مسیر وزارت امور خارجه و با ریاست وزیر امور خارجه پیش برود. از این نظر هرگونه اظهار نظر و اعلام موضعی از سوی هر چهره یا مسئولی باید در هماهنگی کامل با مواضع اعلامی از سوی وزارت امور خارجه باشد. با این حال مصاحبه اخیر علی شمخانی با رسانه NBC آمریکا واکنش‌هایی را برانگیخت. جایی که شمخانی گفت: «تهران در توافق هسته‌ای با ترامپ از اورانیوم با غنای بالا صرف نظر خواهد کرد.» او گفت که ایران متعهد می‌شود که هرگز سلاح هسته‌ای نسازد، ذخایر اورانیوم با غنای بالا را که می‌تواند تسلیحاتی شود از بین ببرد و اورانیوم را در سطوح پایین‌تر مورد نیاز برای مصارف غیرنظامی غنی‌سازی کند و به بازرسان بین‌المللی اجازه دهد تا بر این روند نظارت داشته باشند، در ازای لغو فوری همه تحریم‌های اقتصادی علیه ایران.» اما این پایان کار نبود و دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا در اقدامی بی‌سابقه اظهارات شمخانی را در شبکه شخصی خود یعنی ثروت سوشال بازنشر کرد که در نوع خود جالب توجه بود. هر چند که صحبت‌های شمخانی آنطور که نورنیوز گفته از موضع اقتدار بیان شد، نه عقب‌نشینی بود و نه نرمش بی‌مبنا بلکه بیان صریح یک معادله روشن بود؛ امنیت و همکاری در گرو صداقت و رفع کامل تحریم‌ها محقق می‌شود. تهران به‌خوبی می‌داند که دیپلماسی مؤثر، تنها زمانی نتیجه می‌دهد که توازن میان تعهدات و تضمین‌ها برقرار شود. اما بهتر بود که این رویه به نحو دیگری پیش برود و حداقل در نوعی هماهنگی با دستگاه سیاست خارجی قرار بگیرد که همه یک موضع واحد را مطرح کنند. گرچه یقینا شمخانی جدای از منافع ملی و خارج از آنچه مورد قبول نظام است سخن نگفته، اما سخن بر سر رعایت پروتکل است و اینکه جلو برداشت‌های متفاوت از سوی طرف مقابل گرفته شود تا مبادا گروه مذاکره کننده در تنگنای برداشت اشتباه طرف دیگر قرار گیرد و بخشی از انرژی و توان خود را صرف روشن کردن طرف مقابل و رفع سوءتفاهم کند.

* واکنش‌ها به یک مصاحبه

مصاحبه علی شمخانی، مشاور ارشد رهبر انقلاب با رسانه غربی NBC News بازتاب زیادی داشت. چنانکه وزیر امور خارجه نیز به اظهارات شمخانی واکنش نشان داد. سیدعباس عراقچی در واکنش به مصاحبه شمخانی گفت: درباره دیدگاه‌های آقای شمخانی، مطمئن نیستم که رسانه آمریکایی به دقت منتقل کرده یا نه، اما ما در برابر رفع تحریم‌ها آماده‌ایم برنامه هسته‌ای خود را شفاف‌سازی کنیم. وی افزود: ایران هیچ پیشنهادی ازسوی آمریکا دریافت نکرده و همچنان پیام‌هایی که ما و جهان دریافت می‌کنیم، متناقض‌ است. اما موضع ما صریح است. به حقوق ما احترام بگذارید و تحریم‌ها را پایان دهید؛ در این صورت، توافقی در کار خواهد بود. سید عباس عراقچی گفت: به‌روشنی می‌گویم که هیچ سناریویی وجود ندارد که در آن از حق خود برای غنی‌سازی که به‌سختی محقق شده چشم‌پوشی کنیم. وی افزود: ملت بزرگ ایران، قدرت و استواری‌شان را در برابر کسانی که تلاش بر تحمیل استیلای خود دارند، به‌خوبی نشان داده؛ ما همواره از گفت‌وگوی مبتنی بر احترام متقابل استقبال می‌کنیم و همواره هرگونه زورگویی را رد می‌کنیم. همچنین، حسام‌الدین آشنا، مشاور سابق حسن روحانی نیز در واکنش به مصاحبه شمخانی نوشت: «آقای علی شمخانی حرف آخر را اول زد.» در همین راستا حشمت‌ا... فلاحت‌پیشه، رئیس پیشین کمیسیون امنیت ملی مجلس در شبکه اجتماعی ایکس واکنش تندی به سخنان شمخانی نشان داد و معتقد است که پیشنهاد شبیه به تسلیم او ترامپ را سر ذوق آورده است. فلاحت‌پیشه در توییت خود علاوه بر اینکه به شکایت شمخانی از او به اتهام طرح تنش‌زدایی اشاره کرده، از ضرر و خسرانی گفته که مردم ایران به واسطه تحریم‌ها متقبل شده‌اند. وی در ادامه تاکید کرده که اگر عده‌ای از قِبل تحریم‌ها به ثروت رسیده‌اند، در دادگاه باید ابعاد آن روشن شود. در نهایت باید دید اظهارات شمخانی با واکنش‌های دیگری هم مواجه می‌شود یا این مساله به پایان خواهد رسید.