احتمالِ لرزش

در سال‌های گذشته بارها کارشناسان نسبت به وقوع زلزله هشدار دادند، اما هنوز شهر تهران و دیگر شهرهای ایران، برای وقوع زلزله احتمالی آماده نیست. این درحالی است که طبق گفته دکتر مهدی زارع، استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی از ابتدای فروردین ۱۴۰۴ تا امروز، فعالیت لرزه‌ای در پهنه ایران افزایش چشمگیری داشته است. بر اساس اعلام دکتر مهدی زارع، رئیس مرکز پیش‌بینی زلزله و استاد گروه زلزله‌شناسی مهندسی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی، از ۱۱ اسفند ۱۴۰۳ تا ۱۶ فروردین ۱۴۰۴، تعداد ۲۸ زمین‌لرزه با بزرگای بیش از ۴ در نقاط مختلف کشور از جمله نطنز، هجدک کرمان، نواحی نزدیک خلیج‌فارس و سواحل بحرین ثبت شده است. در ادامه این لرزش‌ها، ساعت نه شب شنبه بود که زلزله‌ای چهار ریشتری، به عمق هشت کیلومتر، در مرزهای استان البرز و تهران به وقوع پیوست. زمین لرزه‌ای که مرز استان‌های البرز و تهران، حوالی ماهدشت را لرزاند و بسیاری از اهالی این استان‌ها را بی‌خواب کرد. زلزله‌ای که اعلام شده است خسارتی نداشته است، اما حداقل تن و بدن بسیاری از اهالی تهران و البرز را پریشب لرزاند، تا باز کابوس زلزله، نقل محافل تهرانی‌ها شود.

دکتر مهدی زارع، استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله شناسی، درباره احتمال وقوع زلزله در ایران و به‌خصوص تهران به «آرمان ملی» گفت: برای ارزیابی احتمال وقوع یک زلزله بزرگ در تهران، طی 20 سال آینده تا 1424، باید عوامل متعددی از جمله داده‌های زمین شناختی، سوابق تاریخی زلزله‌ها، و ارزیابی خطر لرزه‌ای خاص منطقه را در نظر بگیریم. تهران از نظر تاریخی چندین زلزله مهم را تجربه کرده است. شایان ذکر است که در سال‌های 1830 در دماوند شمیرانات و 1962 در بوئین زهرا، زمین لرزه‌های بزرگ باعث خسارات و تلفات جانی در تهران شده‌اند. فاصله تکرار لرزه‌های بزرگ در این منطقه دقیقا تعریف نشده است، اما مطالعات نشان می‌دهد که رویدادهای لرزه‌ای با بزرگای بیش از هفت در هر هزاره پنج رخداد قابل انتظار است.

احتمال وقوع زلزله بزرگ

زارع با اشاره به ارزیابی‌های اخیر، افزود: ارزیابی‌های اخیر نشان می‌دهد که براساس الگوهای تاریخی و درک کنونی زمین شناسی، احتمال وقوع زلزله‌ای بزرگ در تهران در دو دهه قبل حدود 23/0 است. این به معنای تقریبا 23 درصد احتمال وقوع یک زلزله بزرگ در تهران تا سال 1424 است. او با اشاره به گسل‌های تهران نیز بیان کرد: گسل شمال تهران، در ماه‌های اخیر زلزله‌های بسیار کوچکی داشته است ولی در 10 سال اخیر به تعداد جمعیت ساکن در نواحی غرب تهران و حتی شهرستان‌های همجوار و از جمله، شهر قدس، شهریار و ملارد، حدود یک میلیون نفر اضافه شده است. با در نظر گرفتن این میزان افزایش، اگرچه که در حال حاضر زلزله‌ای با بزرگای 5 یا 8/4 و مشابه زلزله نطنز روی گسل شمال تهران نداریم، ولی تعداد جمعیت ساکن روی این گسل، یک مساله مهم است و البته با وجود مخاطرات این گسل، تداوم ساخت هتل 30 طبقه با 13 طبقه زیرزمین در بلوار دانشجو، خیابان ولنجک، و روی گسل شمال تهران را همچنان شاهدیم که بارها هم درباره ممنوعیت ساخت روی این گسل هشدار داده‌ایم ولی به این هشدارها بی‌توجهی شده است. زارع با اشاره به زلزله میانمار در ادامه گفت: زلزله میانمار در 8 فروردین 1404 نشان می‌دهد که نه تنها شدت تخریب، در محدوده نزدیک گسل بسیار زیاد است، در زلزله بزرگ، حتی تا شعاع هزارکیلومتری هم از تاثیر و تخریب در امان نیست. چنان که تبعات زلزله میانمار به بانکوک هم رسید.

گسل مهم شمال تهران

زارع با بیان اینکه گسل شمال تهران بسیار مهم است، افزود: با توجه به ساخت و ساز مستقیم و هتل‌سازی و شهرک‌سازی و حجم انبوه جمعیت ساکن روی گسل شمال تهران، اگر این گسل در آینده دور یا نزدیک استرسی که در خود جمع کرده است را رهاسازی کند، میزان جابه‌جایی ناشی از این رهاسازی چقدر خواهد بود. بنابر محاسباتی که انجام داده‌ام، با این رهاسازی، حدود 3متر جابه‌جایی به صورت قائم و حدود یک متر به صورت افقی اتفاق می‌افتد. حدود دو میلیون و پانصد هزار نفر روی حریم گسل شمال تهران زندگی می‌کنند اما حدود 17 میلیون و پانصد هزار نفر و حدود 22 درصد جمعیت ایران و ساکن در استان‌های البرز و تهران، دور و اطراف گسل شمال تهران ساکن هستند. تبعات گسترده این میزان جابه‌جایی، البته ممکن است یک اتفاق نادر باشد، ولی شغل من ایجاب می‌کند که به همین اتفاق نادر هم فکر کنم. 22 درصد جمعیت کل کشور، اطراف گسل شمال تهران و گسل‌های نزدیک آن زندگی می‌کنند و بنابراین هرنوع آسیب به تهران براثر زلزله، متاسفانه یک آسیب جدی و یک آسیب برای کل کشور خواهد بود. به این معنا که آسیب تهران در زلزله، کل کشور را با یک چالش بسیار بزرگ مواجه خواهد کرد. برآوردها از تلفات زلزله پرقدرت در تهران مختلف است و با توجه به تنوع مدل‌های آماری، خروجی متفاوت دارد؛ چنان که پیش‌بینی‌ها از 170 هزار تا 400 هزار کشته و حتی اعداد چند میلیونی متفاوت است اما در نهایت نتیجه خوب نخواهد بود.

آمادگی سخت است

درهمین راستا، رئیس شورای شهر تهران گفت: آمادگی‌ در برابر زلزله برای شهر پر ترافیک تهران سخت است؛ ستاد بحران در حال کار روی راه‌های دیگر از جمله ارتباط گرفتن از طریق سیستم‌های ماهواره‌ای است اما بهترین راه برای آمادگی بیشتر این است که مقاوم بسازیم تا در مقابل زلزله مشکلی پیش نیاید. مهدی چمران هم قبل از آغاز جلسه یکشنبه شورای شهر تهران درباره آمادگی تهران دربرابر زلزله احتمالی، به ایسنا گفت: زلزله‌های فراوانی در شهر تهران داشتیم که این مساله برای شهر یک هشدار بود؛ همه تلاش ستاد بحران این است که بتواند آمادگی‌ها را ایجاد کند. آمادگی‌ برای شهر پر ترافیک تهران سخت است؛ ستاد بحران در حال کار روی راه‌های دیگر از جمله ارتباط گرفتن از طریق سیستم‌های ماهواره‌ای است اما بهترین راه برای آمادگی این است که مقاوم بسازیم تا در مقابل زلزله مشکلی پیش نیاید. چمران اضافه کرد: هر ساله مانورهایی برگزار می‌شود تا آمادگی بیشتر شود اما مهم‌ترین کار مقاوم‌سازی است؛ این کار در ژاپن هم پیگیری شده است. باید در زمان طراحی و ساختمان این مساله را رعایت کنیم. در معماری قدیم به طراحی‌ها توجه می‌شد و حالا باید این مساله در دستورکار باشد. دادستانی، شورا، وزارت راه و شهرسازی و شهرداری در این زمینه فعال هستند.

در نهایت

باتوجه به همه احتمالاتی که سال‌هاست داده می‌شود، آماده‌سازی برای شرایط احتمالی وقوع زلزله در تهران و اطراف آن، بیش از گذشته لازم به نظر می‌آید. مساله‌ای که با حجم جمعیت ساکن در این مناطق، دیگر شوخی بردار نیست و لازم است راه‌حل‌های ملموس و روشن ارائه شود.