بازنگری در حمایت‌های قانونی از محیط‌بانان

خبر آنقدر تلخ بود که همکاران و خانواده‌اش، داغ دلشان هنوز تازه است. در نهایت اعلام شد که عاملان اصلی شهادت این محیط‌بان دستگیر شده‌اند، اما همچنان محیط‌بانان باتوجه به شرایط شغلی خطرناکی که دارند و پیچیدگی‌های قانونی برای آنها هنگام مواجهه با شکارچیان، دچار مشکلاتی هستند، که شرایط کار را برایشان سخت‌تر از عدم بودجه کافی و تجهیزات به‌روز و حقوق ناکافی می‌کند. دیگر مساله جان و زندگی‌شان در میان است، همین مساله خانواده‌های آنها را با نگرانی بیش از همیشه روبه‌رو می‌کند. هشتم اردیبهشت بود که در امامزاده عبدا... گرگان، کاظم مصدق، محیط‌بانی که دو روز قبل از آن در ششم اردیبهشت در منطق کویلر پارک ملی گلستان و در درگیری با شکارچیان هدف شلیک مستقیم قرار گرفته بود، جان خود را از دست داد. این مساله نه تنها محیط‌بانان که حامیان محیط زیست را هم داغدار کرده است. حالا خبر رسیده است که مظنونان قتل این محیط‌بان را دستگیر کرده‌اند.

هرچند رئیس پارک ملی گلستان ترجیح داد که تا پایان پرونده اظهارنظری نکند، اما این اولین پرونده‌ای نیست که در آن محیط‌بانان در درگیری با شکارچیان جانشان را از دست می‌دهند. در همین راستا، سردار سعید دادگر، فرمانده انتظامی گلستان گفت: در پی تماس با مرکز فوریت‌های پلیسی ۱۱۰ مبنی بر تیراندازی در پارک ملی گلستان، مأموران انتظامی به‌سرعت به محل حادثه اعزام شدند. بررسی‌های اولیه نشان داد شکارچیان غیرمجاز با تیراندازی به سمت محیط‌بانان، کاظم مصدق را به شهادت رسانده و از صحنه متواری شده‌اند. فرمانده انتظامی گلستان ادامه داد: با اشراف اطلاعاتی پلیس و تلاش‌های شبانه‌روزی، دو عامل اصلی درگیری مسلحانه که منجر به شهادت محیط‌بان گلستانی شد، شناسایی و در عملیاتی ضربتی دستگیر شدند. همچنین چهار مظنون دیگر در جریان تحقیقات بازداشت شدند. از متهمان سلاح غیرمجاز کشف شده و تمامی افراد دستگیرشده برای تکمیل تحقیقات به مراجع قضائی معرفی شدند.

دستگیری دو شکارچی دیگر

هرچند اخبار دستگیری شکارچیان مرتب از شهرهای مختلف شنیده می‌شود. اما این میان هیچ قانون سفت و سخت و بازدارنده‌ای برای کاهش ارتکاب جرم از سوی شکارچیان غیرمجاز وجود ندارد. به‌خصوص در مناطقی که عبور از آنها به سختی امکان دارد، با توجه به کمبود نیروی انسانی، نسبت به وسعت مناطقی که نیاز به محیط‌بان دارند، شکارچیان از فرصت استفاده کرده و اقدام به شکار می‌کنند. در همین ارتباط در سیرجان نیز دو شکارچی دیگر دستگیر شدند. فرمانده انتظامی سیرجان از دستگیری ۲ شکارچی غیر مجاز و کشف اجساد ۲ کل وحشی توسط ماموران پلیس مبارزه با مواد مخدر این شهرستان خبر داد. سرهنگ جواد خواجه‌پور به ایلنا گفت: ماموران پلیس مبارزه با مواد مخدر هنگام کنترل خودرو‌های عبوری در یکی از محور‌های مواصلاتی به یک دستگاه خودرو پراید حامل بار مشکوک شده و آن را متوقف می‌کند. در بازرسی از این خودرو قسمت سر و شاخ ۲ راس کل وحشی و دست و پای این حیوانات به همراه یک قبضه سلاح شکاری و مهمات کشف شد.

ضعف‌های موجود

در همین رابطه منوچهر فلاحی، معاون یگان حفاظت محیط زیست، در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به شهادت محیط‌بان پارک ملی گلستان با شلیک متخلف یا متخلفان، به ضعف‌های موجود در قانون به‌کارگیری سلاح اشاره می‌کند و خواستار بازنگری در حمایت‌های قانونی از محیط‌بانان می‌شود. وی ضمن ارائه توضیحاتی درباره شهادت محیط‌بان در پارک ملی گلستان، در باره امکان دفاعی محیط‌بانان می‌گوید: با توجه به قانون موجود، محیط‌بان زمانی می‌تواند از خود دفاع کند که احتمال بدهد جانش در خطر است. این یکی از مشکلات است که محیط‌بان باید منتظر باشد طرف مقابل تیراندازی کند تا اگر تیر نخورد یا از ناحیه حساسی آسیب ندید و هوشیار یا زنده باقی ماند، بتواند از خود دفاع کند. فلاحی با اشاره به چالش‌های استفاده محیط‌بانان از سلاح سازمانی اظهار می‌کند: تنها زمانی محیط‌بان می‌تواند از سلاح استفاده کند که بیم تعرض به جان اوست. محیط‌بان صرف حضور شکارچی غیرمجاز یا حتی در شرایطی که شکارچی جان گونه نادری مانند یوزپلنگ را تهدید می‌کند، اجازه شلیک ندارد. باید منتظر باشد که طرف مقابل تیراندازی کند و اگر جان سالم به در برد، می‌تواند از خود دفاع کند. وی می‌افزاید: قانون به کارگیری سلاح بندهایی دارد که عنوان کرده می‌توان برای دفاع از جان خود یا دیگران از سلاح استفاده کرد اما در عمل اینگونه است که باید اثبات کرد فرد مقابل تیراندازی کرده و جان شما در خطر بوده است حتی اگر متخلف زخمی شود، باید اثبات شود که محیط‌بان در شرایط دفاع مشروع بوده است. این وضعیت کار محیط‌بانان را بسیار سخت کرده است. به گفته فلاحی مواردی بوده که محیط‌بان احساس کرده جانش در خطر است و به شکارچی شلیک کرده سپس محیط‌بان متخلف شناخته شده است. معاون یگان حفاظت محیط زیست با تقسیم‌بندی شکارچیان به دو دسته اظهار می‌کند: برخی شکارچیان قانونمند هستند و برخی دیگر قانون‌گریز. مشکل اصلی با آن دسته‌ای است که قانون‌گریز هستند و برای فرار از دستگیر شدن، حتی حاضر به ارتکاب جرم‌های سنگین می‌شوند. وقتی متخلف بداند که محیط‌بان امکان دفاع از خود را ندارد، جسورتر می‌شود و به خشونت روی می‌آورد. فلاحی درباره خطرناک بودن برخی از شکارچیان یا متخلفان ادامه می‌دهد: بعضی از این افراد مجرمانی هستند که علاوه بر شکار غیرمجاز، سابقه‌های دیگری هم دارند؛ از جمله قتل، شرارت یا فرار از قانون. به عنوان مثال؛ فرار کرده‌اند و در کوه در حال تخلف هستند. وقتی محیط‌بان با چنین افرادی مواجه می‌شود، طبیعی است که احتمال درگیری و آسیب بسیار بیشتر شود.

شهادت حداقل 123 محیط‌بان

معاون یگان حفاظت محیط زیست درباره سابقه کشته‌شدن محیط‌بانان می‌گوید: از سال ۱۳۵۰ تا به حال با اتفاق تلخ اخیر، ۱۲۳ محیط‌بان به شهادت رسیده‌اند و یا جان خود را از دست داده‌اند البته همه این موارد با تیر مستقیم نبوده است. بعضی بر اثر تعقیب و گریز سقوط کرده‌اند، برخی غرق شده‌اند و جانباخته‌اند. اما به‌طور میانگین می‌توان گفت سالانه حدود دو محیط‌بان جان خود را از دست می‌دهند. وی در ادامه با اشاره به رفتار متخلفان می‌گوید: برخی از این متخلفان اگر فقط قصد فرار داشته باشند، تیر هوایی شلیک می‌کنند و از محل متواری می‌شوند اما شلیک مستقیم به سمت محیط‌بان نشان دهنده قساوت و رذالت آن‌هاست. فلاحی درباره پیچیدگی‌های مواجهه با متخلفان اظهار می‌کند: بعضی از این افراد ممکن است سابقه جنایت داشته باشند، بعضی هم شاید اولین بار باشد که در چنین شرایطی قرار می‌گیرند، اما در هر صورت برخورد با آنان برای محیط‌بانان بسیار خطرناک است و نیاز به بررسی‌های تخصصی بیشتری دارد. معاون یگان حفاظت محیط زیست درباره درخواست‌های این یگان از نهادهای قانونی اظهار می‌کند: اولین خواسته این است که پس از رخداد چنین حوادثی، رسیدگی قضائی تسریع شود. اگر رسیدگی به پرونده‌ها طولانی شود، بازدارندگی خود را از دست می‌دهد. به همین سبب برخورد قانونی با چنین پرونده‌هایی باید سریع و قاطع باشد. وی ضمن تاکید بر مشکلات قانون به‌کارگیری سلاح می‌افزاید: قانون مشخص نکرده محیط‌بان دقیقاً در چه شرایطی می‌تواند از سلاح استفاده کند. در حال حاضر محیط‌بان باید خود را در معرض خطر قرار دهد و اگر تیر به او نخورد، دفاع کند. این درحالیست که نمی‌توان ذهن متخلفان را خواند و فهمید قصد حمله دارند یا نه؟ محیط‌بان در لحظه نمی‌داند که طرف مقابل قصد تیراندازی دارد یا فقط می‌خواهد منطقه را ترک کند؟ در این شرایط، محیط‌بان باید کاملاً در حالت دفاعی بماند و اجازه استفاده پیشگیرانه از سلاح را ندارد. این وضعیت باعث شده که محیط‌بانان در شرایط میدانی دچار سردرگمی شوند.