حاشیه‌ها کار مذاکرات برجام را پیچیده‌تر کرده است

در مذاکرات اخير بين ايران و کشورهاي غربي تغييراتي رخ داده است. از جمله اينکه براساس اخبار غيررسمي عنوان شده آمريکا حاضر شده تضمين بدهد که ديگر از برجام خارج نشود و از سوي ديگر نيز ايران در برخي خواسته‌هاي خود تجديد نظر کرده است. در چنين شرايطي به چه ميزان مي‌توان نسبت به توافق در آينده‌اي نزديک خوشبين بود؟

واقعيت ايـــــن است که ما هنوز نمي‌دانيم که اخبار اميدوار کننده‌اي که منتشر شده به چه ميزان صحيح است. تنها چند توئيت از اوليانوف و اظهار اميدواري آقاي مورا وجود دارد که نمي‌توان روي آنها استناد کرد. با همه اين اخباري که در زمينه مذاکرات منتشر مي‌شود من زياد نسبت به اين موضوع که طرفين به يک توافق جامع و داراي چارچوب دست پيدا کنند، خوشبين نيستم. البته به نظر مي‌رسد در مذاکرات اخير طرفين پيشنهادهاي خود را کنار گذاشته‌اند و در مورد پيشنهاد آقاي بورل با هم مذاکره مي‌کنند. اين يک تغيير در روند مذاکرات به‌شمار مي‌رود و اما به صورتي نيست که بتوان نسبت به آينده مذاکرات خوشبين بود. به نظر مي‌رسد در روند مذاکرات در نهايت طرفين به نقطه‌اي مي‌رسند که خواسته‌هاي يکديگر را نمي‌پذيرند و در نتيجه توافق حاصل نخواهد شد.

چرا با توجه به تغييراتي که در روند مذاکرات صورت گرفته همچنان نسبت به حاصل شدن توافق خوشبين نيستيد؟

مواضع طرفين توافق نسبت به يکديگر خيلي دور است. اين در حالي است که براي رسيدن به توافق بايد اين مواضع تعديل شود که تاکنون نشانه‌هايي از آن مشاهده نشده است. امروز ايران مدعي است که فشار حداکثري و مقاومتي که در مقابل تحريم‌ها داشته اين باعث شده آمريکا پاي ميز مذاکره بيايد. از سوي ديگر آمريکايي‌ها نيز معتقدند ايران به نقطه‌اي رسيده که نقطه گريز نام دارد. به همين دليل مسائلي مانند غروب برجام موضوعيت خود را از دست داده است. امروز برجام به نقطه‌اي رسيده که ديگر قابل مشاهده نيست و افق‌هاي آن پيدا نيست. ايران معتقد است در شرايطي قرار دارد که دست بالا را در مذاکرات دارد. در چنين شرايطي آمريکا نيز بر اين باور است که اگر قرار است ما به برجام بازگرديم بايد شرايطي به وجود بيايد که توان هسته‌اي ايران قابل مهار باشد. اين در حالي است که در شرايط کنوني ايران به نقطه غيرقابل مهار رسيده است. در چنين شرايطي مذاکراتي که صورت مي‌گيرد پيامدهاي مثبتي به‌همراه نخواهد داشت. ايران بر اين باور است که به غني‌سازي60 درصد رسيده و اين فشار حداکثري ايران بوده که کشورهاي غربي و به خصوص آمريکا را مجبور کرده پاي ميز مذاکره بيايند. اگر همه اين مسائل را کنار هم قرار بدهيم به اين نتيجه مي‌رسيم که طرفين در شرايطي قرار ندارند که به يک توافق جامع و با چارچوب‌هاي مشخص دست پيدا کنند. در بهترين حالت شايد طرفين روي جزئياتي با هم به اشتراک دست پيدا کنند. اينکه آمريکا عنوان کرده حاضر است تضمين‌هايي بدهد داراي ابهام است و مشخص نيست چه تضمين‌هايي قرار است داده شود. از سوي ديگر ايران موضوع بيرون آمدن سپاه از ليست گروه‌هاي تروريستي را مطرح کرده که مشخص نيست اين شرط هنوز باقي است. با اين وجود در اين شرايط نمي‌توان نسبت به آينده مذاکرات خوشبين بود. اگر قرار است اتفاق مهمي در مذاکرات رخ بدهد بايد توافق جامعي منعقد شود که هم تحريم‌هاي اقتصادي از روي ايران برداشته شود و هم اينکه آمريکا از ميزان غني سازي ايران مطمئن شود و اطمينان پيدا کند که ايران از ديواره آتشين عبور نخواهد کرد. من فکر مي‌کنم هر دوطرف سطح بلاتکليفي را در مقابل يکديگر حفظ خواهند کرد. به همين دليل به سمتي حرکت نخواهند کرد که اين سطح بلاتکليفي از بين برود. البته شايد اگر بخواهند به اين سمت حرکت کنند نيز نخواهند توانست و در نهايت به نتيجه نخواهند رسيد.

اگر مذاکرات اخير به نتيجه نرسد و طرفين همچنان نسبت به خواسته‌هاي خود رويکرد حداکثري در پيش بگيرند با چه شرايطي در آينده مواجه خواهيم شد؟آيا مي‌توان آلترناتيوي براي برجام در نظر گرفت؟

اگر مذاکرات به نتيجه نرسد طرفين به صورت کج دار و مريز تا پايان سال ميلادي همين وضعيت را ادامه مي‌دهند. در ماه‌هاي اخير آمريکا تا حدودي شرايط برخي تحريم‌ها را راحت‌تر در نظر گرفته و اجازه مي‌دهد ايران بخشي از نفت خود را بفروشد. البته اين وضعيت به معناي لغو يا تعليق تحريم‌ها نيست، بلکه رويکردي است که دولت بايدن به عنوان يک امتياز براي ايران در نظر گرفته است. دولت بايدن تا حدودي فروش نفت ايران به چين و برخي کشورهاي ديگر را ناديده گرفته تا ايران را در شرايطي قرار بدهد که از آن به عنوان يک امتياز نام برده شود. در چنين شرايطي ميزان غني‌سازي ايران به60 درصد رسيده و تعداد سانتريفيوژها نيز بيشتر از گذشته است. کاهش يا تعديل اين وضعيت نيز حداقل در کوتاه مدت امکان پذير نيست. واقعيت اين است که موضوعات فني و سياسي چنان به هم پيچيده شده که امکان اينکه طرفين در شرايط ديگري قرار بگيرند وجود ندارد. سناريوي ديگري که در اين زمينه وجود دارد اين است که اگر مذاکرات به نتيجه نرسد آمريکا تحريم‌ها و فشارها را عليه ايران بيشتر خواهد کرد تا ايران در شرايط سخت‌تري قرار بگيرد. از اين طرف ايران نيز به صورت مرتب ميزان غني سازي و تعداد سانتريفيوژها را افزايش خواهد داد تا به نقطه گريز نزديک شوند. در شرايط کنوني برخي عنوان مي‌کنند ما توانايي ساخت بمب اتمي را داريم و هر زمان که اراده کنيم اين کار را خواهيم کرد. اين احتمال وجود دارد که طرفين به دنبال اين هستند که به خود استراحت بدهند و رفتار طرف مقابل را مورد بررسي قرار بدهند. به همين دليل اين احتمال وجود دارد که اين رويکرد تا چند ماه آينده ادامه پيدا کند.

آيا اين رويکرد و فرصتي که طرفين براي رصد طرف مقابل در نظر مي‌گيرند زمينه‌ساز توافق خواهد بود يا تنها جنبه رويکرد تقابلي خواهد داشت؟

اين رويکرد در نهايت بـــــه نتيجه نخواهـــد رسيـــد و طرفين همچنان در همين وضعيت باقـــي خواهند ماند. حل موضوع به اين بستگـــي دارد که طرفين و به خصوص ايران و آمريکا به صورت همه جانبه به موضوع نگاه کنند. به هر حال موضوع برجام موضوعي ساده نيست و با حواشي زيادي همراه بوده است. کشورهــــاي اروپايي عنـــــوان مي‌کردند موضوع قرار گرفتن سپاه در ليست گروه‌هاي تروريستي ارتباطي به برجام ندارد. از سوي ديگر ايران نيز عنوان مي‌کرد که مسائل منطقه‌اي و موضوع موشکي ايران ارتباطي به برجام ندارد. اين حواشي کار را سخت‌تر کرده و بار اضافي روي مذاکرات برجام قرار داده است. اگر شرايط به همين صورت پيش برود اين احتمال وجود دارد که طرفين با اعلام اينکه روي برخي جزئيات توافق شده اما هنوز نهايي نشده کار را به پايان سال ميلادي بکشانند. در چنين شرايطي در ماه نوامبر انتخابات کنگره در آمريکا برگزار خواهد شد و از اين زمان به بعد به دلايل مختلف اين احتمال وجود دارد که سياست‌هاي آمريکا در زمينه‌هاي مختلف از جمله برجام تغيير کند.

در فرض بعيدتر اگر مذاکرات به نتيجه برسد و طرفين به توافق دست پيدا کنند ايران با چه شرايطي مواجه خواهد بود؟

در مرحله نخست بايد عنوان کنم که اگر توافقي صورت بگيرد به نام دولت نخواهد بود و بلکه به نام جمهوري اسلامي صورت خواهد گرفت. موضوع تحريم‌ها و برجام به همان صورت که رهبري عنوان کردند يک موضوع ملي است و به دولت‌ها ارتباطي پيدا نمي‌کند. دولت‌ها تنها مجري برجام هستند. اگر ما فرض بگيريم همين امروز همه تحريم‌هاي ايران برداشته شود هشت سال طول خواهد کشيد تا وضعيت ايران به سال92 باز گردد. به همين دليل دولت نمي‌تواند از فوائد برجام استفاده کند. اين در حالي است که همه3000 تحريمي که عليه ايران صورت گرفته برداشته شود. حتي اگر فرض بگيريم تحريم‌ها برداشته شده نيز نمي‌توان نسبت به بهبود وضعيت اقتصادي مردم در کوتاه مدت خوشبين بود. وزير نفت به تازگي عنوان کرده که ما نفت بيشتري مي‌فروشيم و وضعيت بهتر شده است. پس از تحريـــم‌ها نيز اگر قرار است اتفاقي در اقتصاد کشور رخ بدهد بايد نشانه‌هاي آن وجود داشته باشد. اگر ما به وضعيت اقتصادي ايران قبل از برجام و بعد از برجام توجه کنيـــم بـــه خوبي مي‌توانيم بــه تأثير برجام بر اقتصاد پي ببريم. حتي زماني که آمريکا از برجام خارج شد تکانه‌هاي آن در اقتصاد ايران مشهود بـــود. در نتيجه تحريــــم‌ها در اقتصاد کشور تأثيرگذار بوده است. در يک سال اخير دولت تغيير کرده و شاهد سياست‌هاي جديدي در مديريت کشور بوده‌ايم. با اين وجود آيا در وضعيت اقتصادي و معيشتي مردم اتفاقي رخ داده است. در پاسخ بايد عنوان کرد اتفاقي رخ نداده و بلکه در برخي زمينه‌ها کار دشوارتر نيز شده است. اگر ايران و آمريکا به توافق دست پيدا کنند شايد شرايط بهتر نشود اما شيب بدتر شدن آن بهتر مي‌شود.