علی بیگدلی در گفت‌وگو با «آرمان ملی»:ایران و آمریکا دیپلماسی محرمانه را در دستور کار قرار داده‌اند /جبهه سختی که علیه مذاکرات وجود داشت به مرور سست شده است /باید اشتباهات گذشته در سیاست خارجی را بپذیریم /دولت از استراتژی مشخصی در مذاکرات پیروی نمی‌کند /با

به همین دلیل به دنبال این هستند که با یک دیپلماسی نرم‌تری مذاکرات را ادامه بدهند. در شرایط کنونی ایران با تهدیدات منطقه‌ای و بین‌المللی مواجه است که باید این تهدیدات را جدی گرفت. این در حالی است که آنچه از اهمیت بیشتری برخوردار است شرایط داخلی و وضعیت معیشتی و اقتصادی مردم است. واقعیت این است که ادامه این وضعیت در بلندمدت امکان‌پذیر نیست و مقامات کشور باید تصمیمات جدیدی بگیرند که شرایط موجود را تغییر بدهد.» جملات ذکر شده اظهارات دکتر علی بیگدلی، تحلیلگر روابط بین‌الملل درباره اتفاقات اخیر بین ایران و آمریکاست. بیگدلی در این گفت‌وگو به مهم‌ترین چالش‌ها و فرصت‌های پیش‌روی دو کشور اشاره کرده که در ادامه می‌خوانید.

*مناقشه بر سر پرونده هسته‌ای ایران در شرایطی ادامه دارد که ایران و آمریکا بدون عقب‌نشینی از مواضع خود در پرونده هسته‌ای در برخی زمینه‌های دیگر رویکرد دیگری در پیش گرفته‌اند. چرا دو کشور در چنین شرایطی قرار گرفته‌اند؟

ایران در ابتدای دولت رئیسی انتظارات خود را به طرف غربی ارائه کرد. از قبل نیز این قابل پیش‌بینی بود که اگر ایران با این رویکرد وارد مذاکرات شود با واکنش طرف مقابل مواجه خواهد شد و نتیجه‌بخش نخواهد بود. در عمل نیز همین اتفاق رخ داد. طرفین به دلیل نداشتن یک استراتژی منسجم کاربردی نتوانستند به شکلی عمل کنند که احتمال موفقیت مذاکرات افزایش پیدا کند. به همین دلیل به نقطه کنونی رسیده‌ایم. مسئولان جمهوری اسلامی به این نتیجه رسیده‌اند که ادامه این وضعیت نمی‌تواند به سود کشور باشد و باید تغییر کند. به همین دلیل به دنبال این هستند که سطح انتظارات خود را کاهش بدهند و با یک دیپلماسی نرم‌تری مذاکرات را ادامه بدهند. در شرایط کنونی ایران با تهدیدات منطقه‌ای و بین‌المللی مواجه است که باید این تهدیدات را جدی گرفت. این در حالی است که آنچه از اهمیت بیشتری برخوردار است شرایط داخلی و وضعیت معیشتی و اقتصادی مردم است. واقعیت این است که ادامه این وضعیت در بلندمدت امکان‌پذیر نیست و مقامات کشور باید تصمیمات جدیدی بگیرند که شرایط موجود را تغییر بدهد.

*آیا چنین درکی به وجود آمده است؟

بدون تردید چاره‌ای جز رفع مشکلات بین‌المللی از طریق مذاکره وجود نخواهد داشت. دولت سیزدهم و تیم مذاکره‌کننده کنونی ایران ازجمله کسانی بودند که در دولت روحانی مخالف سرسخت هرگونه مذاکره بودند. با این ‌وجود امروز که خود آنها مدیریت کشور را به دست گرفته‌اند به این نتیجه رسیده‌اند که چاره‌ای به‌جز مذاکره وجود ندارد. این مسائل نشان می‌دهد که جبهه سختی که درگذشته علیه مذاکرات وجود داشت به‌ مرور زمان سست شده و رویکرد دیگری در پیش‌گرفته است. این گروه به این نتیجه رسیده‌اند که هیچ کشوری نمی‌تواند اقتصاد ایران را احیا کند و به همین دلیل لازم است ایران با مذاکره با کشورهای غربی شرایط را تغییر دهد. به‌هرحال باید این واقعیت را پذیرفت که تحریم کننده اصلی ایران آمریکاست و اگر ما می‌خواهیم تحریم‌ها برداشته شود باید به سمتی حرکت کنیم که با آمریکا مذاکره کنیم. در برجام سال2015 که به نتیجه رسید آقای ظریف و جان کری به‌صورت مستقیم با هم گفت‌وگو و مذاکره کردند و همین موضوع باعث شد مشکلات کاهش پیدا کند و درنهایت مذاکرات به نتیجه برسد. این در حالی است که دولت سیزدهم فاقد یک برنامه منسجم و راهبردی در سیاست خارجی است. برخی از مسئولان در اتاق خود تصمیماتی می‌گیرند که با موازین بین‌المللی و حقوق بین‌الملل همخوانی ندارد. ما باید بپذیریم که مشکلات اقتصادی کشور بدون برداشته شدن تحریم‌ها حل‌شدنی نیست. ما نیازمند سرمایه‌گذاری خارجی هستیم و تا زمانی که این اتفاق رخ ندهد نمی‌توان نسبت به برطرف شدن مشکلات خوشبین بود.

*اتفاقات اخیر و تبادل زندانیان به چه میزان در تغییر رویکرد ایران و آمریکا تأثیرگذار بوده است؟

در شرایط کنونی ایران و آمریکا در حال انجام یک نوع دیپلماسی محرمانه هستند. در این زمینه نیز برخی کشورها نقش واسطه را بازی می‌کنند. توصیه من به مسئولان تصمیم گیر جامعه این است که ما حتی اگر بتوانیم یک روز نیز زودتر تحریم‌ها را برداریم به سود اقتصادی کشور خواهد بود. در انتخابات2024 آمریکا به ‌احتمال ‌زیاد بایدن دوباره به‌عنوان رئیس‌جمهور آمریکا انتخاب نخواهد شد و درنتیجه شانس جمهوری خواهان برای ریاست جمهوری بیشتر خواهد شد. در شرایط کنونی ایران و آمریکا راهی به‌جز مذاکره برای مرتفع کردن مشکلات خود ندارند. به همین دلیل تصمیم هر دو طرف این است که مشکلات خود را از طریق مذاکره حل کنند. ما تنها زمانی می‌توانیم در مذاکرات به نتیجه برسیم که با یک دیپلماسی منسجم و انعطاف‌پذیر وارد مذاکرات شویم. بدون تردید با این انتظار که همه تحریم‌ها باید برداشته شود تا ایران به تعهدات برجامی خود عمل کند مذاکرات به نتیجه مطلوب نخواهد رسید. هدف رئیسی این است که با اتکا به منابع داخلی به اقتصاد کشور سامان بدهد. این تفکر فعلا امکان تحقق ندارد و اقتصاد فعلی ما به این سادگی احیا نمی‌شود. به خاطر عدم امنیت سرمایه‌گذاری سرمایه‌ای حتی از سوی ایرانیان خارج از کشور وارد ایران نشده است. در این میان یک نکته وجود دارد و آن این است که دولت جدید و تیم مذاکره‌کننده آن به دلیل اینکه درگیر در کانون‌های قدرت جناح راست هستند ممکن است موقعیت را از دست بدهند و به همین دلیل تیم مذاکره‌کننده ما بیش از آنکه دلواپس و بی‌قرار مذاکرات باشد، پاسخگوی کانون‌های قدرت در داخل کشور است و همین امر نیز سبب شده که حصول توافق به تأخیر بیفتد.

*چرا آمریکا دیپلماسی محرمانه با ایران را انتخاب کرده است؟

آمریکا تمایل ندارد در منطقه خاورمیانه جنگی رخ بدهد. دلیل این موضوع نیز این است که اگر این اتفاق رخ بدهد مشکلات و چالش‌های زیادی برای آمریکا و کشورهای اروپایی به وجود خواهد آمد. در نتیجه در شرایطی که ایران و آمریکا همچنان به ادامه مذاکرات تمایل دارند نمی‌توان عنوان کرد که برجام به پایان راه خود رسیده است. از نظر روابط بین‌الملل نیز هیچ کشوری در چنین شرایطی عنوان نمی‌کند که مذاکرات را قطع کرده و یا به دنبال مذاکرات در آینده نیست. ایران و آمریکا نیز این موضوع را اعلام نکرده‌اند. به همین دلیل این احتمال وجود دارد که با توجه به نیازی که به احیای برجام است در آینده مذاکرات از سر گرفته شود. در شرایط کنونی ایران با دو رویکرد به ادامه مذاکرات نگاه می‌کند. رویکرد نخست خوشبینی و امیدواری‌‌ای که برای ادامه مذاکرات است و رویکرد دوم نیازی است که ایران به احیای برجام و لغو تحریم‌ها برای اقناع افکار عمومی دارد. مسئولان جمهوری اسلامی به خوبی به این نکته آگاهی دارند که آزاد شدن پول‌های بلوکه شده ایران می‌تواند تا حدود زیادی در آرام کردن فضای اقتصادی کشور تأثیرگذار باشد. این در حالی است که جمهوری اسلامی به دنبال این است که به دنیا و کشورهای غربی نشان بدهد به‌رغم اتفاقاتی که در داخل کشور رخ داد اما همچنان جمهوری اسلامی قدرتمند به رویکرد خود ادامه می‌دهد.

*آیا رویکردها به سمتی است که باید به فکر جایگزینی برای برجام بود؟

اگر واقع‌بینانه به موضوع نگاه کنیم دولت و وزارت امورخارجه تصمیم گیر نهایی درباره احیای برجام نیستند و تصمیمات در ساختار کلی نظام و مراکز اصلی تصمیم‌گیری در نظام صورت می‌گیرد. به همین دلیل رویکردی که دولت و رئیس‌جمهور و وزارت امور خارجه در این زمینه در پیش گرفته‌اند در اولویت‌های بعدی قرار می‌گیرد. نکته مهم در این زمینه این است که مراکز تصمیم‌گیری در ایران باید تشخیص بدهند که نارضایتی‌ها به دلیل تنگناهای اقتصادی است. برای عبور از این تنگناهای اقتصادی نیز باید فضاهای جدیدی در منطقه و در عرصه بین‌المللی به وجود بیاید. این در حالی است که اگر مذاکرات هسته‌ای به نتیجه برسد و برجام احیا شود نیز همه مشکلات اقتصادی و داخلی ایران حل نخواهد شد و کسانی که چنین باوری دارند اشتباه می‌کنند. برجام یک مسأله موقتی است که به پرونده هسته‌ای و تحریم‌های ایران ارتباط پیدا کرده است. اگر برجام به هر دلیلی به نتیجه نرسد شرایط اقتصادی ایران روز به روز پیچیده‌تر خواهد شد. ما باید این واقعیت را بپذیریم که سیاست خارجی که در 4 دهه گذشته در پیش گرفته‌ایم به نتیجه نرسیده است. این وضعیت هم در منطقه وجود دارد و هم در عرصه بین‌المللی. در چنین شرایطی عقلانیت سیاسی حکم می‌کند که ما باید نوع نگاهمان را به تحولات جهانی تغییر بدهیم. اگر نظام جمهوری اسلامی نوع نگاه خود را نسبت به مسائل منطقه و جهان تغییر ندهد امکان ندارد که ما بتوانیم از این تنگناهای اقتصادی عبور کنیم.