آیا نوه ها هم از ارث پدربزرگ سهم دارند؟ پاسخ حقوقی به یک سوال خانوادگی

مسئله ارث، همواره یکی از حساس‌ترین و پیچیده‌ترین مسائل خانوادگی بوده است. در میان این پیچیدگی‌ها، پرسشی اساسی مطرح می‌شود، آیا نوه‌ها هم از ارث پدربزرگ سهمی دارند؟ این سوال که اغلب در جمع‌های خانوادگی و در مواجهه فوت یکی از عزیزان مطرح می‌شود، ابعاد حقوقی و عاطفی فراوانی دارد.

باید بگوییم که نوه در صورتی از پدربزرگ ارث می‌برد که پدر یا مادرِ او، یعنی فرزندِ متوفی، پیش از فوت پدربزرگ فوت کرده باشد. همچنین، نوه نباید هیچ مانعی برای ارث بردن داشته باشد، موانعی مانند کفر، قتل یا لعان. وجود وراث دیگر نیز در تعیین سهم نوه مؤثر است، چرا که سهم او با توجه به طبقه و درجه وراث دیگر مشخص می‌شود.

قانون مدنی، به عنوان راهنمای اصلی در این زمینه، به دقت به این مسئله پرداخته و شرایطی را تعیین کرده است که بر اساس آن، سهم نوه از ارث پدربزرگ مشخص شده است. در این مطلب قصد داریم جنبه‌های مختلف حقوقی آن را بررسی کنیم.

شرایط ارث بردن نوه از پدربزرگ               

نوه زمانی از پدربزرگ ارث می‌برد که فرزندان پدربزرگ یعنی پدر یا مادر نوه قبل از پدربزرگ فوت کرده باشند. در این صورت نوه به جای والد فوت شده خود، به‌عنوان وارث نماینده وارد سهم ارث می‌شود و از پدربزرگ ارث می‌برد. اما اگر پدر یا مادر نوه که فرزندان پدربزرگ هستند، زنده باشند، نوه به‌صورت مستقیم از پدربزرگ ارث نمی‌برد، زیرا اولویت ارث با فرزندان درجه اول است.

در واقع نوه تنها زمانی حق ارث از پدربزرگ را دارد که وارث مستقیم او وجود نداشته باشد یا فرزندان پدربزرگ فوت کرده باشند و نوه به جای آن‌ها ارث ببرد. این قوانین بر اساس اصول کلی ارث در قانون مدنی ایران تنظیم شده‌اند و در موارد پیچیده‌تر، ممکن است نیاز به مشاوره حقوقی ارث باشد.

نوه‌های دختری و پسری: آیا تفاوتی وجود دارد؟  

در بحث سهم نوه از ارث پدربزرگ، تفاوتی اساسی میان نوه‌های دختری و پسری وجود دارد که در قانون ارث ایران سهم پسر دو برابر سهم دختر است. نوه‌ها به قائم‌مقامی والد خود ارث می‌برند و سهمشان تابعی از سهم والدشان است. در نتیجه، اگر نوه از طریق پسر پدربزرگ که فوت کرده ارث ببرد، سهم او و خواهر و برادرانش از همان والد مجموعاً دو برابر سهمی خواهد بود که اگر از طریق دختر پدربزرگ که فوت کرده ارث می‌بردند.

آیا حقوق پدربزرگ به نوه پسری ارث میرسد

در قانون ارث ایران، ارث‌بری بر اساس درجات نسبتی و ترتیب خاصی انجام می‌شود. پدربزرگ از نسل‌های بالاتر است و وارثان مستقیم او معمولاً فرزندانش یعنی پسر یا دخترش هستند. نوه پسری، به‌طور معمول وارث مستقیم پدربزرگ نیست، مگر اینکه والد او قبل از پدربزرگ فوت کرده باشد. در این صورت نوه پسری جایگزین پدر خود می‌شود و سهم ارث پدر را از پدربزرگ دریافت می‌کند، این به‌اصطلاح نمایندگی یا نیابت در ارث نامیده می‌شود.

اگر پدر زنده باشد، پدربزرگ پس از فوتش ابتدا سهم ارث را به فرزندانش می‌دهد و نوه سهم مستقیمی نخواهد داشت. اما در صورتی که پدر فوت کرده باشد، سهم پدر به نوه منتقل می‌شود و او به عنوان وارث به‌حساب می‌آید. این قانون به منظور حفظ حق نسل‌های بعدی است تا در صورت نبود وارث مستقیم، حق به فرزندان آن‌ها برسد.

نکته مهم دیگر این است که جنسیت نوه پسر یا دختر  بودن در این جایگزینی تاثیری ندارد، این جایگزینی بر اساس نسل است. بنابراین نوه پسری و نوه دختری در شرایط برابر، سهم یکسانی از ارث پدربزرگ خواهند داشت، اگر وارث مستقیم وجود نداشته باشد یا فوت کرده باشد.

در نهایت، اگر شرایط خاص یا موارد پیچیده‌تری پیش بیاید، مثل وجود وارثان دیگر یا وصیت‌نامه، ممکن است تقسیم ارث متفاوت باشد که در این موارد مشاوره حقوقی تخصصی توصیه می‌شود.

آیا نوه دختری از پدر بزرگ ارث میبرد             

نوه دختری از پدربزرگ ارث می‌برد، اما فقط در صورتی که والد او یعنی دختر پدربزرگ فوت کرده باشد. در این حالت نوه دختری به جای مادرش وارد سهم ارث می‌شود و به عنوان وارث نماینده، سهم مادرش را از پدربزرگ دریافت می‌کند. اگر دختر پدربزرگ هنوز زنده باشد، نوه دختری به طور مستقیم از پدربزرگ ارث نمی‌برد، زیرا اولویت ارث با فرزندان درجه اول یعنی پسر یا دختر پدربزرگ است. به طور کلی، جنسیت نوه تاثیری در حق ارث ندارد و نوه دختری مانند نوه پسری در صورت نبودن والد خود، می‌تواند از پدربزرگ ارث ببرد.

نقش فوت یا حیات والدین در ارث نوه‌ها

در نظام حقوقی ایران، اصل بر این است که ارث بین وراث به ترتیب و درجه‌ای مشخص تقسیم می‌شود. در این سلسله مراتب، فرزندان پدربزرگ و مادربزرگ در درجه اول قرار دارند و نوه‌ها در جایگاه بعدی. به همین دلیل، نوه‌ها به طور مستقیم از پدربزرگ یا مادربزرگ ارث نمی‌برند، مگر آنکه والدینشان پیش از متوفی فوت کرده باشند.

وقتی والدین نوه فوت کرده باشند، نوه به جای آن‌ها وارد تقسیم ارث می‌شود که به این وضعیت نمایندگی یا نیابت گفته می‌شود. مثلاً اگر پدر نوه قبل از پدربزرگ فوت کرده باشد، سهم ارثی که به پدر تعلق می‌گرفت، به نوه منتقل می‌شود. نوه به عنوان وارث جانشین، همان سهم والد خود را از پدربزرگ دریافت می‌کند.

اما اگر والدین نوه‌ها زنده باشند، سهم ارث تنها به آن‌ها تعلق می‌گیرد و نوه سهم مستقیمی ندارد. در واقع، وجود والدین به عنوان وارثان درجه اول، حق ارث نوه‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد و مانع از ارث مستقیم آن‌ها می‌شود.

این قانون باعث می‌شود که حق ارث به نسل بعدی منتقل شود تنها در صورتی که وارث مستقیم قبلی وجود نداشته باشد. به همین دلیل، وضعیت حیات یا فوت والدین نوه‌ها نقش کلیدی و تعیین‌کننده‌ای در ارث‌بری نوه‌ها از پدربزرگ یا مادربزرگ دارد.

مثال‌هایی واقعی از تقسیم ارث بین نوه‌ها  

یک پدربزرگ در تهران فوت می‌کند که دو پسر و یک دختر دارد، اما پسر بزرگش پیش از او فوت می‌کند. این پسر بزرگ، دو نوه دارد، یک پسر و یک دختر. ارث پدربزرگ شامل یک آپارتمان در تهران و مقداری پول نقد است که ارزش کلی آن حدود ۲ میلیارد تومان تخمین زده می‌شود.

طبق قانون مدنی ایران، نوه‌ها در صورتی از پدربزرگ ارث می‌برند که پدرشان یعنی پسر پدربزرگ فوت کرده باشد. در این حالت، نوه‌ها جایگزین پدرشان می‌شوند و سهم او را می‌برند.

اگر پسر زنده بود، باید سهم او از کل ارث محاسبه می‌شد. با فرض اینکه کل ورثه شامل دو پسر و یک دختر است، سهم پسر دو برابر سهم دختر است. پس، اگر کل ارث را به ۵ قسمت تقسیم کنیم ۲ قسمت برای هر پسر و ۱ قسمت برای دختر، در نتیجه سهم پسر فوت‌شده از ۲ میلیارد تومان، ۸۰۰ میلیون تومان می‌شود و سهم دختر پدربزرگ ۴۰۰ میلیون تومان است.

حالا اگر بخواهیم این ۸۰۰ میلیون تومان را بین نوه‌ها یک پسر و یک دختر تقسیم کنیم، دوباره قانون دو به یک حاکم است. یعنی سهم پسر دو برابر سهم دختر است، که از ۸۰۰ میلیون تومان حدود ۵۳۳.۳۳ میلیون تومان 

به نوه پسر و حدود ۲۶۶.۶۷ میلیون تومان به نوه دختر می‌رسد.برای مثال های بیشتر میتوانید به سایت وکیلین مراجعه کنید.

نتیجه نهایی:

●        نوه پسر: حدود ۵۳۳.۳۳ میلیون تومان

●        نوه دختر: حدود ۲۶۶.۶۷ میلیون تومان

●        پسر مادربزرگ: ۸۰۰ میلیون تومان

●        دختر مادربزرگ: ۴۰۰ میلیون تومان