«برجام» هنوز زنده است؟

 این توافق با هدف رفع تحریم‌ها در ازای محدودشدن برنامه هسته‌ای ایران شکل گرفت و در زمان خود یکی از مهم‌ترین دستاوردهای دیپلماسی چندجانبه در سطح بین‌الملل به شمار می‌رفت. با این حال، خروج یک‌جانبه آمریکا از برجام در سال ۱۳۹۷ به دستور دونالد ترامپ، آغازگر دور تازه‌ای از تنش‌ها شد که پیامدهای آن همچنان بر فضای سیاسی و امنیتی منطقه سایه افکنده است. در سال‌های پس از خروج آمریکا، تروییکای اروپایی یعنی فرانسه، آلمان و بریتانیا، به‌همراه چین و روسیه، اعلام کردند که همچنان به برجام پایبند خواهند ماند؛ اما در عمل، به‌دلیل فشارهای اقتصادی و تحریم‌های ثانویه واشینگتن، قادر به اجرای تعهدات خود نبودند. در واکنش به این وضعیت، ایران از سال ۱۳۹۹ اجرای کامل تعهدات هسته‌ای خود را متوقف کرد و گام ‌به ‌گام از محدودیت‌های فنی توافق فاصله گرفت. این روند، برجام را در وضعیتی نیمه‌فعال قرار داده که نه می‌توان آن را کاملا زنده دانست و نه رسما «مرده». روزگذشته سخنان سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه، در مجلس شورای اسلامی بار دیگر بحث برجام را به میان آورد. او تاکید کرد که سایر طرف‌های برجام هنوز به‌صورت رسمی از توافق کنار نرفته‌اند. با این حال، واقعیت این است که فضای بی‌اعتمادی متقابل میان ایران و غرب به حدی افزایش یافته که احیای توافق در وضعیت فعلی بسیار دشوار به نظر می‌رسد. در کنار چالش‌های سیاسی و اقتصادی، تهدیدهای نظامی آمریکا و بحث فعال شدن «مکانیسم ماشه» در دستور کار است. این تهدید، در کنار افزایش حضور نظامی آمریکا در منطقه و هشدارهای پنتاگون درباره تهدیدهای نظامی، چالش‌های فقی‌مابین را دشوارتر خواهد کرد. در ادامه این گزارش به جزئیات حضور عراقچی در کمیسیون امنیت ملی خواهیم پرداخت او توانست برخی نماینده‌ها را راضی کند ولی همچنان فشار تندروها بر تیم مذاکره‌کننده محسوس است. در این مورد بیشتر می‌خوانید.

دیپلماسی اقتصادی

همواره یکی از دغده‌های مسئولان و شهروندان چگونگی دورزدن تحریم‌ها بوده است. در این مورد ابراهیم رضایی، سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی در مورد حضور عباس عراقچی در کمیسیون و سوال و پاسخ نمایندگان و وزیر امورخارجه گفت: «در نشست با آقای عراقچی، سؤالات ۹ نفر از نمایندگان مطرح شد که بخش عمده آنها مربوط به حوزه دیپلماسی اقتصادی، اجرای ماده ۱۰۱ قانون برنامه هفتم توسعه و اولویت بخشی به ارتباط با کشورهای همسایه بود. وزیر امورخارجه در پاسخ به سؤالات تأکید کرد که دیپلماسی اقتصادی در دستورکار وزارتخانه قرار دارد و این مجموعه نقش خود در حوزه اقتصادی، راهگشایی، تسهیل‌گری و رفع موانع را تعریف کرده است. همچنین بیان شد که سیاست خارجی کشور با رویکرد اقتصادمحور تقویت شده و در همین راستا فعال‌کردن دیپلماسی استانی در دستور کار است. عراقچی اظهارکرد که خنثی‌سازی و دورزدن تحریم‌ها از برنامه‌های وزارتخانه است و ماموریت مهم وزارت امورخارجه، رفع تحریم‌ها تحت نظارت شورای عالی امنیت ملی بوده و ماموریت دوم، بی‌اثرکردن آنها است».

چگونگی تردد بازرسان آژانس

یکی از ابهام‌های موجود و سوالات محوری چگونگی نحوه بازرسی از امکان هسته‌ای است، سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس اضافه کرد: «منوچهر متکی، نماینده تهران درباره علت سفر بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به ایران سوال کرد که وزیر خارجه در پاسخ اعلام کرد که درباره حضور بازرسان در ایران، طبق قانون مجلس رفتار می‌شود. در این زمینه ممکن است اجازه داده شود و شاید هم اجازه داده نشود. وزیر امورخارجه همچنین در رابطه با علت موافقت با بازرسی‌های اخیر نیز بیان کرد که در این بازرسی‌ها هیچ‌گونه دسترسی به مراکزی که در جنگ اخیر مورد حمله دشمن قرار گرفتند، داده نشده است». در این بین همانطوری که اشاره کردیم فشار تندروهای اردوگاه اصولگراها بر روی تیم مذاکره‌کنند محسوس است. سخنگوی کمیسیون امنیت ملی با اشاره به دیگر موارد مطرح شده ادامه داد: «در ادامه این نشست، سوال مالک شریعتی، نماینده تهران در مورد نقش فردی به‌نام «فرانچسکو» در برجام و نقش دیپلمات‌های ایرانی در تهیه متن نهایی برجام مطرح کرد؛ وزیر امور خارجه در پاسخ عنوان کرد که اسنپ‌بک ارتباطی با فرانچسکو نداشته و مذاکرات اصلی توسط گروه سیاسی انجام شد و ضمائم را دیگران مذاکره کردند؛ وی توضیح داد که ما نیز تاکید داشتیم که تحریم‌ها نباید تعلیق شود بلکه باید برداشته شود. آقای فرانچسکو فرد مذاکره‌کننده از طرف اتحادیه اروپا در موضوع تحریم‌ بود و البته تأثیر فوق‌العاده‌ای در برجام، تحریم‌ها و متحوا نداشته است؛ شریعتی از پاسخ وزیر قانع نشد و سؤال به صحن علنی ارجاع شد».

فقط آمریکا در برجام نیست

مورد مهم دیگر به آخرین علائم حیاتی برجام بازمی‌گشت. در این مورد رضایی به پرسش یکی از نماینده‌ها که به سرانجام برجام ارتباط داشت اشاره کرد و گفت: «احمد راستینه، نماینده شهرکرد درباره علت عدم اعلام پایان توافق برجام سؤال کرد که وزیر امور خارجه در پاسخ گفت، جمع‌بندی آن است که قطعنامه ۲۲۳۱ خاتمه پیدا کرده اما برجام خاتمه نیافته و شورای عالی امنیت ملی باید در این زمینه تصمیم بگیرد. از آنجا که برجام غنی‌سازی ایران را به رسمیت شناخته و از نظر شورای امنیت نیز معتبر است، جمع‌بندی شد که اعلام خروج نکنیم. عراقچی همچنین اظهارکرد که سه کشور اروپایی، چین و روسیه از برجام خارج نشده‌اند و از سال ۱۳۹۹ ایران اجرای تمام تعهدات خود را متوقف کرده است در این میان باید گفت از آنجا که برخی بندهای برجام به نفع ایران است، تصمیم گرفته شد عضو آن باقی بمانیم».