خروج نفتکش‌ها از سایه

 بر اساس داده‌های شرکت ردیابی انرژی کپلر، طی دو روز گذشته بیش از ۸۰ درصد ناوگان نفتی ایران در سامانه جهانی AIS فعال بوده‌اند؛ در حالی‌که پیش‌تر خاموش کردن این سیگنال‌ها یکی از اصلی‌ترین ابزارهای ایران برای عبور از تحریم‌های نفتی بود. تحلیلگران در واکنش به این خبر اظهارنظرهای مختلفی را داشته‌اند. گروهی بر این باورند که احتمالاً این اقدام از تغییر راهبردی در سیاست‌های نفتی ایران با توجه به شرایط کنونی است یا شاید یک بازی سیاسی پیچیده تری است که قطعاً اهداف جدیدتری را دنبال می‌کند.

خروج از سایه

به گزارش «آرمان ملی»، از زمان بازگشت تحریم‌های نفتی در سال ۲۰۱۸، ایران بخش بزرگی از ناوگان خود را وارد ناوگان سایه کرد؛ کشتی‌هایی که با خاموش کردن سیگنال‌ها، تغییر پرچم، و انتقال نفت در دریا تلاش داشتند از رادارهای جهانی دور بمانند. این روش هرچند صادرات نفت ایران را زنده نگه داشت، اما هزینه‌های بالایی چون؛ بیمه‌های گران، مسیرهای پرریسک و تهدید دائمی توقیف و... داشت. اما در حال حاضر به نظر می‌رسد که تهران به نقطه‌ای رسیده است که به باور برخی از کارشناسان؛ این پنهانکاری را دیگر مقرون ‌به‌ صرفه نمی‌داند، چرا که فعال شدن همزمان سیگنال ده‌ها نفتکش، پیامی روشن به بازار دارد و آن اینکه؛ ایران دیگر نمی‌خواهد در تاریکی حرکت کند. علی حریت‌پرور کارشناس اقتصادی دراین باره گفت: از جمله دلایلی که بر این امر متصور است اینکه؛های اصلی این است که ایران با این کار می‌خواهد مشروعیت تجارت نفت خود را به رخ بکشد. طی سال‌های اخیر، برخی توقیف‌ها به بهانه حمل کالاهای تحریمی انجام شد و اکنون تهران می‌خواهد نشان دهد که کشتی‌هایش حامل نفت خام هستند، نه چیزی پنهان که مجبور به حرکت در خفا باشند. از طرف دیگر این حرکت می‌تواند پیامی بازدارنده باشد، چراکه در منطقه‌ای که تنش در آب‌های خلیج فارس همیشه بالاست، ایران شاید می‌خواهد اعلام کند که مسیر نفتکش‌های ما روشن است، هرگونه اقدام علیه آنها عواقب دارد. او افزود: احتمال دیگری که وجود دارد شاید این باشد که؛ پکن در سال‌های گذشته بزرگترین خریدار نفت ایران بوده، هرچند بخش زیادی از این نفت در ظاهر با مبدأ مالزی یا امارات وارد می‌شود و پس از آنکه آمریکا هفته گذشته چند شرکت چینی و ترمینال ریژائو را به‌خاطر واردات نفت ایران تحریم کرد، تهران ممکن است با فعال کردن سیگنال‌ها در پی ارسال پیام اعتماد به پکن باشد که ما چیزی برای پنهان کردن نداریم، پس از خرید ما واهمه نداشته باشید.

هزینه سایه‌نشینی

این کارشناس اضافه کرد: تجارت پنهان برای ایران دیگر ساده نیست، در حقیقت خاموشی طولانی ‌مدت سیگنال‌ها، علاوه بر خطر توقیف، باعث افزایش هزینه بیمه و حمل شده است، تا جایی که شرکت‌های بیمه بین‌المللی از پوشش کشتی‌های ناشناس خودداری می‌کنند و اجاره نفتکش در بازار خاکستری هم هزینه‌ای چند برابر دارد. همچنین سازمان بین‌المللی دریانوردی (IMO) هشدار داده که خاموش کردن عمدی سامانه موقعیت‌یاب تخلف محسوب می‌شود، به این ترتیب شاید برای جلوگیری از پیامدهای حقوقی و توقیف‌های ناگهانی، تصمیم گرفته باشد با مقررات بین‌المللی همراهی و اینگونه رفتار می‌کند، در حقیقت ایران از بین خطرات فراوانی انتخابی بین بد و بدتر را کرده است که همانا، خطر پنهان ماندن یا خطر دیده شدن است و ظاهراً تهران فعلاً خطر دوم را کم‌هزینه‌‌تر می‌داند. حریت پرور ادامه داد: البته شاید این اقدام بخشی از تاکتیک جدید ایران برای بی‌اثر کردن تحریم‌هاست و در حقیقت به نوعی این شفافیت ظاهری، می‌تواند نوعی بازی سیاسی باشد تا مسیر صادرات ایران مشروع جلوه کند که می‌توان از آن به نوعی از اعتماد به نفس تازه تهران به دلایل مختلف یاد کرد. از طرف دیگر، چین اگرچه رسماً خرید نفت از ایران را تأیید نمی‌کند، اما در عمل یکی از مشتریان ثابت تهران است، در این راستا، روشن شدن سیگنال‌ها می‌تواند واردات نفت ایران را برای چین قابل دفاع‌تر کند؛ هرچند ممکن است همزمان فشار آمریکا بر شرکت‌های چینی افزایش یابد.

ریسک‌های تازه

او درباره ریسک پذیری این اقدام ایران گفت: قطعاً بازگشت نفتکش‌های ایرانی به رادار جهانی، هرچند می‌تواند مشروعیت سیاسی ایجاد کند، اما خطراتش کم نیست، چرا که موقعیت کشتی‌ها در دسترس است، مسیرها، زمان بارگیری و مقصد نهایی برای نهادهای تحریم‌گذار قابل ردیابی می‌شود و در نتیجه همین داده‌ها می‌تواند علیه ایران در پرونده‌های حقوقی یا تحریم‌های هدفمند استفاده شود. علاوه بر این، برخی کشورها که در گذشته نفت ایران را با واسطه می‌خریدند، اکنون ممکن است در تیررس مستقیم واشنگتن قرار گیرند، به عبارتی، شفافیت بیش از حد می‌تواند زنجیره پنهان تجارت ایران را آشکار کند. از این رو احتمال دارد که ایران به تدریج راه میانه‌ای را در پیش بگیرد و بخشی از ناوگان را آشکار نگه دارد و بخشی دیگر را همچنان در سایه به کار گیرد و بر این اساس، چنین ترکیبی می‌تواند ضمن ارسال پیام سیاسی، امنیت صادرات را نیز حفظ کند.

فشار تازه تحریم‌ها

او ضمن اشاره به تشدید تحریم‌های آمریکا علیه چند پالایشگاه و شرکت چینی گفت: وزارت خزانه‌داری ایالات متحده اعلام کرده که هرگونه مشارکت در انتقال نفت ایران، از جمله اجاره کشتی، بیمه یا خرید غیرمستقیم، مشمول مجازات است. با این حال، بنا بر اخبار منتشرشده دراین باره، گویا این تحریم‌ها اثر محسوسی بر حجم صادرات ایران نداشته و حتی باعث شده تهران آشکارتر عمل کند تا از توقیف‌های بی‌دلیل جلوگیری شود. احتمالا تحلیل ایران این است که وقتی نفتکش در معرض دید باشد، توقیف آن سخت‌تر خواهد شد، شاید هم ایران عمداً می‌خواهد در معرض دید باشد تا طرف مقابل نتواند با اتهام قاچاق یا پنهان‌کاری، اقدام به توقیف کند. در نهایت به نظر می‌رسد ایران در حال تجربه فاز تازه‌ای از سیاست نفتی است؛ فازی میان پنهان‌کاری و شفافیت است، هرچند این حرکت ممکن است در ظاهر ساده باشد، اما در واقع نشانه تغییر در استراتژی کلان تجارت انرژی است که در مسیر آن ایران در تلاش است تا به جای پنهان شدن، در معرض دید بماند و در عین حال کنترل روایت را در دست بگیرد که می‌توان از آن تحت عنوان بازدارندگی نرم یاد کرد.

آینده‌ای پُر ابهام

این کارشناس تاکید کرد: ایران در این رویه جدید پیامی به بازار جهانی ارسال می‌کند با این محتوا که ایران حاضر نیست در برابر فشارها عقب‌نشینی کند، اما می‌خواهد نشان دهد بازی را با قواعد خودش پیش می‌برد. اما اینکه آیا این سیاست تازه می‌تواند برای ایران سودآور باشد؟ هنوز معلوم نیست. در حقیقت چنانچه کشورهای خریدار مانند چین و هند بتوانند در برابر فشار آمریکا مقاومت کنند، شفافیت بیشتر ممکن است به نفع ایران تمام شود، ولی اگر واشنگتن حلقه تحریم‌ها را تنگ‌تر کند، همین شفافیت می‌تواند ابزار کنترل دقیق‌تر علیه تهران باشد. اما در مجموع به نظر می‌رسد که ایران در حال حاضر بر دو هدف خاص متمرکز است و آن حفظ جریان صادرات و جلوگیری از درگیری مستقیم دریایی است. هرچند ریسک‌ها زیاد است، اما تهران ظاهراً تصمیم گرفته در میدان دید بماند و از سایه بیرون بیاید حتی اگر نور، پرهزینه‌تر از تاریکی باشد.