توافق قاهره در کما

اما واقعیت این است که هر چه ایران، روسیه و چین برای این امر تلاش کردند در طرف مقابل تروئیکای اروپایی چندان تمایلی از خود نشان نداده و مسائلی مطرح نمودند که مشخص شود به‌دنبال توافق با ایران نیستند و از نظر آنها توافق یعنی برآورده‌کردن خواسته‌هایشان از سوی ایران که طبیعتا ایران نیز این موضوع را نمی‌پذیرفت. هر چه رو به جلو‌تر نیز رفتیم شرایط سخت‌تر و دیپلماسی با اروپایی‌ها سخت‌تر شد. چه اینکه سیدعباس عراقچی در جایگاه وزیر امور خارجه ایران که بسیار فعالانه در پی مذاکره منتج به توافق با اروپایی‌ها بود در اولین واکنش‌ها اظهارکرد که اروپایی‌ها به‌دنبال مذاکره نبودند و پاسخی منفی به مذاکرات دادند. آنچه مسلم است تروئیکا در این دوره هم نتوانست رویکردی مستقل از خود نشان دهد و مطابق سالیان گذشته و همیشه در سایه برادر بزرگتر خود یعنی آمریکا به اتخاذ تصمیم پرداخت. این نه صرفا نگاهی از سوی ایران که روسیه و چین نیز همین نگرش را نسبت به اروپایی‌ها داشته و دارند. چنانکه نماینده روسیه در شورای امنیت با حمله به نماینده فرانسه خطاب به وی گفت: ایران به‌دنبال این بود که مشکلات را حل کند اما برادر بزرگ‌تر شما یعنی آمریکا به شما اجازه نمی‌دهد تصمیم بگیرید. شما دیگر وقت ما را نگیرید، شما که اصلا استقلال ندارید. با وجودی که به نظر می‌رسید پس از گفت‌وگوهای بسیار اعضای شورای امنیت رای مثبتی به پیشنهاد تعلیق 6 ماهه فعال‌سازی اسنپ‌بک و بازگشت تحریم‌های بین‌المللی بدهند؛ اما تحت‌تاثیر آمریکا به طرح روسیه و چین رای منفی دادند تا آخرین امید برای استفاد از دیپلماسی در جهت حل و فصل پرونده ایران نیز به بن‌بست برسد. گویی اینکه تروئیکای اروپا و آمریکا نگاهی به مذاکره پایاپای و برابر نداشته و ندارند و تلاش دارند مثل آمریکا از موضع زور و قلدری خواسته‌های خود را پیش برده و محقق کنند. حال اینکه ایران نشان داده در قبال آمریکا چنین کاری نکرده و مسلما در قبال اروپایی‌ها به طریق اولی زیر بار چنین فشارهایی نخواهد رفت. لذا کاری که می‌شد به‌راحتی از مسیر مذاکره پایاپای به نتایج مثبتی برسد با خودخواهی و زورگویی تروئیکای اروپایی حداقل تا کنون به جایی نرسیده است. چون تا زمانی‌که طرفین درک مشترکی از مذاکره و توافق نداشته باشند نمی‌توان از مذاکره سخن گفت چرا که آنها از مذاکره دنبال یک امر هستند و هدف ایران از مذاکره چیز دیگری است. با این حال نباید اینگونه تلقی شود که همه چیز تمام شده چرا که ایران همواره تاکید داشته که درهای مذاکره باز است و طرف مقابل اگر از موضع برابر و خواسته‌های معقول پای میز مذاکره بیاید ایران هم به مذاکره خواهد نشست چرا که در شرایط حاضر مذاکره تنها راه برون رفت از این شرایط و رسیدن به توافقی در جهت رضایت طرفین است.

*توافق قاهره روی هوا

پس از نامه تروئیکای اروپا به رئیس شورای امنیت مبنی بر فعال‌سازی مکانیسم ماشه و اینکه در آن نامه آمده بود که درهای دیپلماسی را باز می‌گذاریم و ایران باید با آژانس به توافقات لازم برسد، شاهد بودیم که ایران بر مبنای همان نگاه اعتمادساز همیشگی خود به جهت اینکه بهانه را نیز از دست تروئیکای اروپایی بگیرد مذاکرات فشرده‌ای را با آژانس کلید زد و نهایتا سه‌شنبه 18 شهریورماه سالجاری بود که در جریان مذاکرات سیدعباس عراقچی وزیر امور خارجه کشورمان با رافائل گروسی مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به میزبانی مصر به توافقی در جهت همکاری دست پیدا کردند. توافقی که به توافق قاهره مشهور شد. با این حال وزیر خارجه کشورمان در نشست خبری پس از توافق به صراحت به این موضوع اشاره کرد که این توافق در جهت جلوگیری از فعال‌سازی اسنپ‌بک است و اگر اروپایی‌ها این حسن‌نیت ایران را در نظر نگیرند و همچنان به سمت فعال‌سازی اسنپ‌بک حرکت کنند توافق قاهره با آژانس عملا کارآیی خود را از دست خواهد داد و دیگر این توافق در میان نخواهد بود. با این وجود شاهد بودیم که اروپایی‌ها با اینکه حسن‌نیت ایران را دیدند از آنجایی‌که عزمی برای مذاکره و توافق نداشتند و به بیان دیگر اجازه‌ای از برادر بزرگتر خود یعنی آمریکا نداشتند بازهم رویه خود را پیش گرفتند و به سمت فعال‌سازی اسنپ‌بک رفتند تا ایران نیز در مقابل پلن‌های خود را در قبال این عمل تروئیکا به اجرا بگذارد. در همین مسیر نیز تبعا نخستین و در دسترس‌ترین پلن عدم رعایت توافق قاهره با آژانس بود که در آن تاکید شده بود توافق به چه شرطی پایدار خواهد ماند. در این میان هر چند که آژانس و گروسی مساله توافق با ایران را جدای از فعال‌سازی اسنپ‌بک اعلام کردند اما موضع ایران کاملا صریح و شفاف اعلام شد. چه اینکه روزگذشته نیز عراقچی وزیر امور خارجه کشورمان به این موضوع اشاره کرد. لذا به‌نظر می‌رسد که در شرایط این‌چنینی که غربی‌ها به‌جای رویکردهای سازنده ادعاهای زیاده‌خواهانه مطرح می‌کنند و ایران نیز در مقابل از عدم کارآیی توافق با آژانس می‌گوید تنها راه تغییر شرایط از سرگیری مذاکرات است و جز این راهی متصور نیست. خود اروپایی‌ها نیز بر این مساله واقف هستند که هیچگونه فشاری بر ایران پاسخگو نیست و در نهایت نیز باید پای میز مذاکره با ایران بنشینند. چنانکه مدیرکل آژانس نیز روزگذشته در این خصوص اظهار کرد: من همیشه به همه طرف‌ها یادآوری می‌کنم که راه‌حل پایدار باید نوعی توافق باشد؛ توافقی که اعتماد از دست ‌رفته را بازگرداند.

* اسنپ‌بک بدون توجیه!

وزیر امور خارجه بیان داشت: ایران همواره برای دستیابی به یک راه‌حل مذاکراتی منصفانه و متعادل تلاش کرده است، اما این کشورهای غربی بودند که به‌دلیل درخواست‌ها و مطالبات زیاده‌خواهانه و غیرمعقول خود، به این تلاش‌ها پاسخ منفی دادند. سیدعباس عراقچی در نشست خبری درباره گزارش‌های رسانه‌ای مبنی بر اینکه آمریکا چهار شرط را برای مذاکره با ایران از جمله شروط غیرهسته‌ای گذاشته است، گفت: شرط‌هایی که در رسانه‌ها مدعی شدند گذاشته شده، هیچ‌کدام رسما به ما گفته نشده است. ما در ماه‌های اخیر فقط درباره موضوع هسته‌ای با آمریکایی‌ها صحبت داشتیم؛ البته به‌صورت غیرمستقیم. پیام‌هایی به شکل مستقیم، غیرمستقیم یا از طریق واسطه‌ها بین ما و طرف آمریکایی تبادل شده، اما هیچ‌گاه هیچ موضوعی غیر از موضوع هسته‌ای مورد گفت‌وگو نبوده است. وی افزود: در این تبادلات، پیشنهادات ما کاملا روشن بود و فکر می‌کنیم اگر به پیشنهاد ما توجه می‌شد و فرصت برای دیپلماسی به این شکل از بین نمی‌رفت یا محدود نمی‌شد، دستیابی به یک راه‌حل مذاکره‌شده و دیپلماتیک دور از دسترس نبود. اکنون هم چنین امکانی وجود دارد، به‌شرط آن‌که طرف مقابل با حسن‌نیت وارد مذاکراتی شود که منافع متقابل طرفین را در بر داشته باشد. رئیس دستگاه دیپلماسی بیان کرد: تفاوت شرایط امروز با گذشته این است که یک موضوع جدید به آن اضافه شده است؛ اقدامی که در شورای امنیت انجام دادند. همان‌طور که پیش‌تر گفتم، این اقدام هرگونه مذاکره آینده را سخت‌تر و پیچیده‌تر می‌کند و دستیابی به یک راه‌حل توافق‌شده را دشوارتر خواهد ساخت. عراقچی ادامه داد:‌ با این حال، وزارت امور خارجه به تلاش‌های خود برای پیشبرد دیپلماسی ادامه خواهد داد. از نظر ما، نقش دیپلماسی هیچ‌گاه قابل حذف یا نادیده‌گرفتن نیست. ما به تلاش‌های خود ادامه خواهیم داد، اما همان‌طور که گفتم، با توجه به تغییر شرایط چه پس از تهدید و حمله نظامی و چه پس از اجرای اسنپ‌بک مذاکرات آینده قطعا مانند گذشته نخواهد بود. وزیر امور خارجه در ارتباط با اینکه با توجه به اجرای اسنپ‌بک همکاری‌های ایران و آژانس چگونه خواهد بود و وضعیت توافق قاهره به چه نحو پیش خواهد رفت اظهارکرد: ما توافقی با آژانس امضا کردیم درباره شکل جدید همکاری‌های بین ایران و آژانس و دلیل آن هم کاملا روشن بود. با توجه به تغییرات میدانی که صورت گرفته و حمله‌ای که به تأسیسات ما انجام شد، همکاری با آژانس مانند گذشته نمی‌توانست ادامه یابد. به‌دلیل تهدیدات امنیتی، نگرانی‌های امنیتی و ایمنی موجود، قطعا لازم بود یک چارچوب جدید برای همکاری تعریف شود. وزیر خارجه تصریح کرد: با این حال، اکنون توافق قاهره دیگر نمی‌تواند مبنای همکاری ما با آژانس باشد و تصمیم ایران در خصوص تداوم همکاری‌ها با آژانس اعلام خواهد شد. همان‌طور که پس از امضای توافق در قاهره هم گفتم، اجرای اسنپ‌بک همه شرایط را تغییر داده و ما با وضعیت جدیدی روبه‌رو هستیم. همان‌گونه که حمله نظامی شرایط را تغییر داد، اکنون نیز تصمیمات جدیدی باید اتخاذ شود. از نظر من، توافق قاهره دیگر برای وضعیت موجود کارایی ندارد. عراقچی با تأکید بر رویکرد صلح‌آمیز جمهوری اسلامی ایران در زمینه برنامه هسته‌ای گفت: برای اثبات صلح‌آمیزبودن برنامه هسته‌ای ایران و نشان دادن حسن‌نیت جمهوری اسلامی در جهت دستیابی به یک راه‌حل مذاکره ‌شده و مورد توافق که منافع ایران را نیز تأمین کند و هم‌زمان اعتمادسازی به‌وجود آورد، ایران در حقیقت هر مسیری را که باید می‌پیمود، پیموده است. همچنین هیچ دلیل موجهی برای اجرای اسنپ‌بک وجود ندارد، همان‌طور که در گذشته هم هیچ توجیهی برای حمله نظامی به ایران وجود نداشت.