پاکبانی؛ شغلی که متقاضی ندارد

اما مهم‌ترین شغلی که با ترک اتباع از ایران، حالا سبب شده است که ظاهر تهران هم با چالشی جدی روبه‌رو باشد، شغل پاکبانی است. پاکبانی که به دلیل پرمخاطره بودن، به‌خصوص برای آنها که در اتوبان‌ها و شب هنگام کار می‌کنند و با خطر تصادف روبه‌رو هستند، به دلیل حقوق پائین آن و عدم امنیت شغلی، حتی با وجودی که شهرداری اعلام کرده است که فراخوان داده است، اما به نظر می‌رسد، آن گونه که باید، نتوانسته متقاضیان را جذب کند.

با نگاهی به معابر تهران و سطل زباله‌هایی که در سطح شهر مشاهده می‌کنیم، منظره چشم‌نوازی پیش روی ما وجود ندارد. اغلب سطل‌ها سرشار از زباله و برخی از کنارشان ترکیب آب و آشغال راه افتاده است و موش‌های فربه هم این میان جولان می‌دهند، به طوری که در برخی پیاده‌روها اصلا عابران جرات ندارند که از کنار این موش‌ها عبور کنند. موش‌های تهران که ابتدا گربه‌ها را کنار زدند، حالا دیگر از سطح داخل جوی‌ها هم فراتر آمده‌اند و برخی در پیاده‌روها نیز رفت و آمد می‌کنند. کسی هم کاری به کار آنها ندارد. گاه هم هشداری داده می‌شود که جمعیت موش‌های تهران زیاد است و خطر انتقال بیماری و آلودگی مطرح می‌شود، اما باز نه از تعداد موش‌ها کاسته می‌شود و نه فکری به حال زباله‌های تهران می‌شود که به پناهگاه این حیوانات موذی تبدیل شده‌اند.

منظره‌ای که این روزها از شهر تهران مشاهده می‌کنیم، غیر از آسمانی پردود و خاکستری، زمینی پر از آشغال و موش و آلودگی نیز هست. سطل‌های زباله و جوی‌ها که روزی پر از آب تازه و جاری بودند، حالا بدل به زباله دان شده‌اند که تنها بوی نامطبوع زباله و آشغال از آن سرریز می‌شود. حتی در حاشیه اتوبان‌ها هم جوی‌ها آکنده از زباله است و آب سبز بسیار کثیف و آلوده‌ای که لجن بسته است را می‌بینید.

هرچند سال‌ها هشدار داده می‌شد که بخش خدماتی شهرداری به دلیل کمبود نیروی انسانی از اتباع را استخدام می‌کند، اما تا پیش از آنکه از سال گذشته روند خروج اتباع غیرمجاز از ایران شدت بگیرد، عملا هیچ اقدامی در جهت رفع این مساله صورت نگرفت. شهرداری هم هرازگاهی یا سکوت کرد و یا انکار، اما آنچه در سطح شهر تهران مشاهده می‌شود، جمعیت قابل توجهی از نیروی کار اتباع است، که خودشان هم چندان رضایتی از کار و درآمدشان نداشتند، اما چاره‌ای هم جز تن دادن به کاری بدون بیمه و حقوق کافی نداشتند.

افزایش کارگران افغان از دهه هشتاد

استفاده از کارگران اتباع در دهه هشتاد بود که اوج گرفت. کم کم مردم هم به دیدن کارگران افغانستانی در سطح شهر عادت کردند. به طوری که در اغلب پروژه‌های ساختمانی، به دلیل دستمزد پائین تر، و بدون بیمه، کارفرمایان ترجیح می‌دادند که از اتباع استفاده کنند. هرچند خود این اتباع از این مساله راضی نبودند، به طوری که برخی از آنها معتقد بودند، که در مواجهه با حوادث هنگام کار، برخورد کارفرمایان با نیروهای اتباع و ایرانی کاملا متفاوت است و اگر نیروی ایرانی آسیب ببیند، گاهی حتی پروژه تعطیل می‌شود، اما وقتی نیرو افغان باشد، چندان توجهی به آسیب‌های وارده به او نمی‌شود و کار ادامه پیدا می‌کند. این درحالی است که میان حقوق کارگران ایرانی و اتباع تفاوت قابل ملاحظه‌ای نیز وجود دارد.

این مساله در میان پاکبانان نیز دیده می‌شود. تا پیش از خروج جدی اتباع از ایران، پاکبان‌ها اغلب افغان بودند، اما با خروج آنها و بازگشتشان به افغانستان حالا بخش خدمات شهری شهرداری با چالش جدی روبه‌رو شده است، به طوری که به گفته خود شهرداری برای جذب نیروی پاکبان فراخوان داده است، اما به نظر می‌رسد همچنان ایرانی‌ها تمایلی به این شغل پر خطر ندارند. نکته قابل توجه این است که اگر در ماه‌های قبل‌تر هنگام صبح در خیابان مثلا چهارپنج نفر پاکبان را مشاهده می‌کردید، امروز تعداد آنها به طرز قابل ملاحظه‌ای کاهش یافته است.

پاکبان‌ها که در دل شب و پیش از طلوع، جارو به دست، در سطح شهر تردد می‌کنند، در سال‌های اخیر با حوادث بسیاری روبه‌رو شدند. اگر در اوج تاریکی هوا، ساعت‌های پیش از طلوع، سری به خیابان‌های تهران بزنید، متاسفانه مشاهده می‌کنید که برخی از پاکبان‌ها با کمترین امکانات و تجهیزات، به طوری که حتی پوشاک مناسبی هم برار کار در شب ندارند، درحالی مشغول به کار هستند، که هر لحظه امکانش هست که یک خودروی با بی‌احتیاطی از کنارشان عبور کند و آنها را زیر بگیرد. متاسفانه همین چندماه پیش بود که پشت چراغ قرمز خیابان نیاوران، جایی که آن موقع صبح مشخص نیست چرا راننده با سرعت زیاد عبور می‌کرده است، یک پاکبان در اثر تصادف فوت کرده بود و راننده هم فرار کرده بود. متاسفانه این اتفاق بارها در شهر بزرگی چون تهران رخ می‌دهد و همین مساله سبب شده است که تهرانی‌ها تا مجبور نباشند، این شغل را انتخاب نکنند.

6هزار اتباع پاکبان

با خروج افغان‌ها از ایران، وضعیت نظافت شهر تهران، با چالشی جدی روبه‌رو شده است. تهرانی‌ها تن به انتخاب این شغل، با توجه به حقوق‌های کم و مزایای حداقلی نمی‌دهند و اتباع هم به دیار خود بازگشته‌اند، حالا تنها بخش خدمات شهری شهرداری مانده است و شهری کثیف. شهری که حالا سطل‌های زباله اش از همیشه پرتر است.

رضا محمدی، مدیرعامل وقت سازمان مدیریت پسماند، در تابستان سال ۱۴۰۳ اعلام کرده بود که حدود ۶ هزار نفر از پاکبان‌های تهران از میان اتباع هستند.

هرچند شهروندان نیز در مقابل نظافت شهری و رعایت بهداشت محیط زیست خود مسئولیتی دارند که متاسفانه برخی آن را نادیده می‌گیرند، این میان شاید لزوم آموزش‌های همگانی می‌توانست چهره تهران را تمیزتر از این وضعیتی کند که امروز مشاهده می‌کنیم، اما این میان کمبود نیروی پاکبان، در ماه‌های اخیر بیش از گذشته در نظافت شهری تاثیرگذار بوده است. برای افرادی متقاضی این شغل نیز، شغلی با درآمدی اندک و فقدان امنیت شغلی و همچنین پرمخاطره، آنقدر جذابیت ندارد که آن را انتخاب کنند. این درحالی است که شهرداری می‌تواند حداقل این افراد را با آموزش و تجهیزات کافی، ترغیب به پذیرش و انتخاب کند؛ اتفاقی که در همه جای دنیا می‌افتد، اما در ایران متاسفانه جایگاه افراد در مشاغل، به گونه‌ای است که از آن احترام و وجهه‌ای که باید، برخوردار نیستند. این مساله تنها مربوط به این شغل نیست و دلیل عمده آن نیز به عدم حمایت دولت و نهادهای مربوط از این مشاغل بازمی گردد. در نهایت باید منتظر باشیم و ببینیم که شهرمان بالاخره تمیزتر می‌شود، یا کم کم موش‌ها جای گربه‌ها را در پیاده‌رو می‌گیرند و شهروندان نیز مانند قدیم‌ها، جلوی خانه هایشان را خودشان آب و جارو می‌کنند.