دیپلماسی فعال در قفقاز

 تحولات ژئوپلیتیکی قفقاز، بحث کریدور زنگزور، مانور مشترک ارمنستان و آمریکا و نقش‌آفرینی فعال معاون سیاسی دفتر رئیس‌جمهور، مهدی سنایی، این سفر را از یک برنامه عادی دیپلماتیک فراتر می‌برد و آن را به آزمونی مهم برای سیاست خارجی دولت تبدیل می‌کند.

+ گذرگاه زنگزور

کریدور زنگزور که آذربایجان و ترکیه پیگیری می‌کنند، یکی از حساس‌ترین موضوعات امنیتی برای ایران به شمار می‌رود. این طرح در صورت تحقق، می‌تواند مسیر ارتباطی ایران با ارمنستان را محدود کرده و معادلات ژئوپلیتیکی منطقه را تغییر دهد. تهران بارها هشدار داده که هرگونه تغییر مرزها یا حذف مسیرهای سنتی ارتباطی خط قرمز ایران است. سفر رئیس‌جمهور به ایروان در چنین شرایطی که آمریکا قرار است بعد از صلح بین آذربایجان و ارمنستان عملا حافظ و موسس کریدور زنگزور باشد؛ پیام روشنی دارد: ایران در برابر تغییرات مرزی منفعل نخواهد ماند و حق خود را از این کریدور به علت به خطر افتادن خط ترانزیت در ایران تحت تاثیر کریدور زنگزور را می‌خواهد.

+ مانور ارمنستان و آمریکا

همزمان با این سفر، در خبرها آمده که ایروان و واشینگتن قرار است مانور مشترکی را برگزار کنند؛ اقدامی که توجه ناظران را جلب کرده است. این مانور نه‌تنها حامل پیام نزدیکی ارمنستان به غرب است بلکه نشان می‌دهد روابط ایروان و مسکو در حال تجربه دوره‌ای پرتنش است. برای ایران، چنین تحولی دو معنای متفاوت دارد: از یک‌سو نگرانی نسبت به حضور فزاینده آمریکا در حیاط خلوت خود و از سوی دیگر فرصتی برای تعمیق روابط با ارمنستان در شرایطی که این کشور به دنبال تنوع‌بخشی به روابط خارجی‌اش است. حضور پزشکیان در ایروان می‌تواند پیامی باشد مبنی بر اینکه تهران قصد ندارد میدان قفقاز را یک‌سره به رقابت مسکو و واشینگتن واگذار کند. و فارغ از نگاه مسکو حق خود را طلب می‌کند.

+بلاروس و محور اقتصادی

بخش دوم سفر رئیس‌جمهور به بلاروس، در نگاه اول شاید اهمیت کمتری نسبت به ایروان داشته باشد، اما بُعد اقتصادی آن قابل توجه است. بلاروس با وجود تحریم‌های غرب، در حوزه کشاورزی، صنایع شیمیایی و ماشین‌آلات ظرفیت‌هایی دارد که می‌تواند مکمل نیازهای ایران باشد. تهران در شرایط فشار تحریمی به دنبال یافتن بازارهای جدید و مسیرهای تازه برای تبادل تجاری است و همکاری با بلاروس می‌تواند در این راه مؤثر باشد. به این ترتیب، سفر پزشکیان را باید در چارچوب راهبرد کلان دولت برای گسترش همکاری‌های اقتصادی با هم‌پیمانان و شرکای غیرغربی نیز تحلیل کرد.

+نگاه راهبردی به قفقاز

قفقاز برای ایران تنها یک همسایگی ساده نیست، بلکه منطقه‌ای راهبردی است که هم بر امنیت مرزها و هم بر معادلات انرژی و حمل‌ونقل کشور تأثیر می‌گذارد. دولت پزشکیان نشان داده نگاه ویژه‌ای به این منطقه دارد. در هفته‌های گذشته، مقامات ایرانی بارها بر ضرورت تقویت روابط با کشورهای قفقاز تأکید کرده‌اند. سفر رئیس‌جمهور به ایروان و مینسک در ادامه همین نگاه است و می‌تواند مقدمه‌ای برای حضور فعال‌تر ایران در اجلاس شانگهای باشد؛ جایی که قفقاز و آسیای مرکزی نقش مهمی در دستور کار دارند.

+ همه‌کاره قفقاز در دولت

یکی از نکات برجسته این سفر، نقش پررنگ مهدی سنایی است. او که سال‌ها تجربه سفارت در روسیه را دارد، امروز به چهره اصلی دولت در حوزه روابط با قفقاز تبدیل شده است. بخش قابل توجهی از مواضع و توییت‌های او در ماه‌های اخیر حول مسائل ارمنستان، روسیه و تحولات منطقه متمرکز بوده است. در واقع، سنایی به نوعی اتاق فکر سیاست خارجی ایران در قبال قفقاز محسوب می‌شود. حضور او در کنار رئیس‌جمهور در سفر پیش‌رو، این پیام را منتقل می‌کند که مدیریت پرونده قفقاز در دولت پزشکیان بیش از هر زمان دیگر متمرکز شده و سنایی محور آن است. سنایی معاون سیاسی دفتر رئیس‌جمهور در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: رئیس‌جمهور از عصر دوشنبه (۲۷ مرداد) سفری دو روزه به ارمنستان و بلاروس خواهد داشت. تقویت مناسبات فیمابین به‌ویژه در عرصه تجاری و امضای اسناد از جمله اهداف سفر است. همچنین رئیس‌جمهور برای شرکت در اجلاس شانگهای در شهریور به چین دعوت شده‌ است.

+ ارمنستان؛ همسایه‌ای تاریخی

روابط ایران و ارمنستان، با وجود همه فشارهای خارجی، همواره سطحی از ثبات و همکاری را تجربه کرده است. صرف نظر از ریشه‌های مشترک فرهنگی بین ایران و ارمنستان، می‌توان گفت که ایروان برای تهران یک شریک مهم در شمال است که می‌تواند هم در حوزه انرژی و هم در زمینه حمل‌ونقل نقشی کلیدی داشته باشد. خط انتقال انرژی و مسیرهای جاده‌ای میان دو کشور ظرفیت‌هایی هستند که می‌توانند در آینده با توافق‌های جدید توسعه یابند. از این منظر، سفر پزشکیان به ایروان نه تنها جنبه سیاسی بلکه بُعدی اقتصادی و زیرساختی هم دارد که می‌تواند بر زندگی مردم دو کشور تأثیر بگذارد.

+جمع‌بندی

سفر رئیس‌جمهور ایران به ارمنستان و بلاروس را باید فراتر از یک برنامه تشریفاتی دانست. این سفر حامل پیام‌های متعددی است: تأکید بر خط قرمز ژئوپلیتیکی ایران در برابر طرح زنگزور، واکنش به حضور آمریکا در قفقاز از طریق مانور مشترک با ارمنستان، و تلاش برای گسترش همکاری‌های اقتصادی در شرایط فشارهای خارجی. در کنار این پیام‌ها، نقش پررنگ مهدی سنایی نشان می‌دهد دولت پزشکیان تصمیم گرفته مدیریت پرونده حساس قفقاز را به یک چهره باتجربه و آشنا با مناسبات منطقه‌ای بسپارد. در نهایت، این سفر می‌تواند مقدمه‌ای باشد برای نقش‌آفرینی پررنگ‌تر ایران در اجلاس شانگهای و حضور فعال‌تر در معادلات منطقه‌ای. به بیان دیگر، قفقاز برای تهران دیگر یک موضوع حاشیه‌ای نیست؛ بلکه به مرکز توجه سیاست خارجی تبدیل شده و سفر پزشکیان نماد همین تغییر رویکرد است.