طرح ایران برای میز مذاکره

از سوی دیگر، ایران تمایلی به مذاکره با آمریکا ندارد، چراکه این ایالات متحده بود که «به میز مذاکرات شلیک کرد.» با این‌حال، مذاکراتی با اروپا آغاز شده و احتمال ادامه این گفت‌وگوها در دور بعدی نیز وجود دارد. با این‌وجود، دریچه‌هایی در حال گشایش است که نوری از امید برای بازگشت ایران و آژانس به میز مذاکرات را نشان می‌دهد.

*نمایندگان آژانس در ایران

پس از مذاکرات اولیه بین معاون وزیر خارجه، تخت‌روانچی و تیم مذاکراتی ایران با اروپایی‌ها، اخباری مبنی بر سفر یک هیأت از سوی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به ایران منتشر شد که البته واکنش‌هایی را نیز به همراه داشت. دلیل این واکنش‌ها آن بود که، ظاهراً بر اساس مصوبه مجلس، تنها با اجازه شورای عالی امنیت ملی است که بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی می‌توانند در ایران حاضر شوند. اما بعداً مشخص شد هیأتی که قرار است هفته آینده به ایران سفر کند، یک هیأت سیاسی است. هدف این سفر، کسب درکی از مصوبه مجلس و موضع شورای عالی امنیت ملی ایران درباره ورود بازرسان به کشور است. این سفر می‌تواند آغازی برای بازسازی روابط ایران و آژانس، پس از حمله آمریکا و اسرائیل و خروج بازرسان آژانس از ایران، باشد. در صورت تأیید شورای عالی امنیت ملی و توافق هیأت ایرانی با هیأت سیاسی آژانس، امکان رسیدن به توافقی درباره نحوه بازرسی از سایت‌های هسته‌ای وجود دارد.

+بازگشت به پیشنهادی حساس

از سوی دیگر، ایران، با وجود بی‌اعتمادی به آژانس و به‌ویژه آمریکا، اعلام کرده حاضر به مذاکره هسته‌ای است. هدف از این موضع‌گیری، آن است که نشان دهد نه از حقوق هسته‌ای خود عقب‌نشینی می‌کند و نه قصد دارد نگرانی جهانی درباره برنامه هسته‌ای‌اش را دامن بزند. این مذاکرات می‌تواند به موضوع حساس غنی‌سازی اورانیوم در ایران مربوط باشد. مقامات ایرانی تصریح کرده‌اند که بر اساس معاهده NPT نمی‌توانند از حقوق هسته‌ای خود صرف‌نظر کنند و از سوی دیگر، خواهان لغو تحریم‌های آمریکا هستند. آنان همچنین نمی‌خواهند شرایطی ایجاد شود که «اسنپ‌بک» (بازگشت خودکار تحریم‌ها) به‌طور ناجوانمردانه علیه ایران اجرایی شود. از همین‌رو، ایران بار دیگر به ایده‌ای بازگشته است که در روزهای پایانی مذاکرات گذشته مطرح شده بود: ایده تشکیل کنسرسیوم غنی‌سازی اورانیوم. عباس عراقچی در گفت‌وگو با روزنامه فایننشال‌تایمز در این‌باره گفت: «کنسرسیوم یک ایده بود. ایده‌های دیگری هم وجود دارد که می‌توانستیم به توافق میانه برسیم و یک راه میانه پیدا کنیم. منظورم از راه میانه، ۱ یا ۲ درصد نیست. می‌دانید، غنی‌سازی زیر ۵ درصد برای اهداف صلح‌آمیز است، همه این را می‌دانند. ۴ یا ۴.۵ درصد یا هر چیز دیگری. در برجام ما به دلایل مختلف روی ۳.۶۷ درصد توافق کردیم، اما زیر ۵ درصد برای اهداف صلح‌آمیز است. سپس ما غنی‌سازی ۲۰ درصد داریم که برای رآکتور تحقیقاتی تهران مورد نیاز است و شما می‌دانید که چه کسی آن رآکتور را ساخته و تأمین کرده است.» عراقچی درباره پیشنهاد کنسرسیوم افزود: «کنسرسیوم منطقه‌ای ایده خوبی است، اما نمی‌تواند جایگزین غنی‌سازی خودمان شود. نکات فنی، حقوقی و مالی زیادی درباره کنسرسیوم احتمالی در ایران وجود دارد که هنوز به آنها نپرداخته‌ایم. البته این ایده پیش از حمله مطرح شد، سپس متوقف ماند. اکنون مطمئن نیستم که آیا این ایده دیگر جواب می‌دهد یا نه، اما در صورت لزوم، آماده مذاکره در مورد آن هستیم. کنسرسیوم باید درون ایران باشد.»

+در نهایت

به نظر می‌رسد دیپلماسی ایرانی بار دیگر در مسیر احقاق حقوق هسته‌ای ایران در حال فعال شدن است. اگر ایران بتواند ضمن تأکید مؤکد بر حقوق خود، از طریق مذاکرات هسته‌ای شفافیت لازم را ایجاد کند، بهترین روش برای رسیدن به این شفافیت همان ایده کنسرسیوم است. در این چارچوب، کشورهای مختلف منطقه و حتی فرامنطقه‌ای می‌توانند در قالب این کنسرسیوم در ایران مشارکت داشته باشند. در نتیجه، فرایند غنی‌سازی اورانیوم در ایران می‌تواند بیش از گذشته تحت نظارت بازرسان آژانس قرار گیرد. حتی کشورهایی که با غنی‌سازی اورانیوم در ایران مخالف‌اند نیز می‌توانند در این فرایند شریک باشند. با این‌حال، اجرای این ایده باید درون ایران انجام شود، چراکه ایران پیش‌تر نیز تجربه مشابهی با فرانسه داشته ایده‌ای که به دوران پهلوی دوم بازمی‌گردد، اما در نهایت فرانسه از تحویل اورانیوم به ایران امتناع کرد.