بخت شور دریاچه ارومیه

حتی رنگ سبزآبی دریاچه، که از فراز آسمان می‌درخشید و آنها که با هواپیما از آسمان ایران گذر می‌کردند، دهه‌ها قبل، دریاچه درخشان را از آن بالا مشاهده می‌کردند، اکنون فقط خشکی روبه سرخی را مشاهده می‌کنند، که به دلیل غلظت نمک و کاهش سطح آب آن است که رنگ جلبک‌هایی که سبزرنگ بودند، در این شرایط غیرطبیعی برای حفظ بقای خود به رنگ سرخ در می‌آیند.

با وجودی که دریاچه وانِ ترکیه، نزدیک به دریاچه ارومیه است، اما آنقدر تفاوت وسعت دارند که ترک زبان‌ها، بارها از مقایسه همراه با حسرت این دو دریاچه نام می‌برند. آن یکی سبز و درخشان و پر آب است و این یکی در این سوی مرزهای ایران، مدام خشک‌تر می‌شود. حتی از هشتگ اورمو گولو، به معنای دریاچه ارومیه، هم کاری برای احیای این دریاچه که هم آبش شورتر شده است و هم بخت و اقبالش، برنیامد.

کاهش سطح تراز دریاچه

با توجه به کاهش بارندگی قابل ملاحظه در همه بخش‌های ایران، و تداوم سال‌های خشک سالی، دریاچه ارومیه هم از این تنش بی‌نصیب نمانده است. به طوری که مجید رستگاری، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان غربی به مهر گفت: در پی بروز خشکسالی و کاهش بارش‌ها در سال آبی جاری، حوضه آبریز دریاچه ارومیه با کاهش چشمگیر منابع آبی روبه‌رو شده است و سطح تراز دریاچه نیز نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۵۵ سانتی‌متر کاهش دارد، در حال حاضر مساحت آبی و حجم آب دریاچه ارومیه نیز کاهش دارد. او با بیان اینکه در ۳۲ آبخوان استان در ۳ حوضه آبریز ارس، دریاچه ارومیه و زاب چاه‌های غیر مجاز بلای جان سفره‌های آب زیرزمینی شده‌اند افزود: در این ۳ حوضه آبریز بیش از ۶۰ هزار حلقه چاه غیر مجاز داریم که از حقابه دریاچه ارومیه مصرف می‌کنند وکاهش آب‌های زیرزمینی یکی از دلایل بحران آبی دریاچه ارومیه است. محمد قربانزاده، مدیرکل هواشناسی آذربایجان غربی نیز گفت: طبق آمارهای هواشناسی میزان بارش‌ها در حوضه آبریز دریاچه ارومیه نسبت به دراز مدت و نرمال ۳۵ درصد کاهش دارد.

بیش از دو دهه هشدار

هرچند سال‌هاست کارشناسان و فعالان محیط زیست، نسبت به خشک شدن آب دریاچه ارومیه هشدار می‌دهند، اما همچنان شاهد اقدام جدی نبودیم. با اینکه بیش از دو دهه است که آب دریاچه روبه کاهش رفته است، می‌شد اقدام پیشگیرانه را سال‌ها قبل انجام داد، اما همه تنها به همان ابراز نگرانی کفایت کردند و کاهش سطح آب دریاچه و شوری آب آن، به آسیب‌های ناشی از این خشکی افزود. حالا مردم ارومیه ناراضی از خشک شدن دریاچه‌ای هستند که بخشی از هویتشان است.

در همین راستا، سید سلمان ذاکر، نماینده ارومیه در مجلس شورای اسلامی، درباره وضعیت دریاچه ارومیه به «آرمان ملی» گفت: وضعیت آبی دریاچه ارومیه بیش از بیست سال است که رو به کاهش بوده است و از دوره هشتم مجلس ما به این موضوع پرداختیم و وزیر را هم به صحن علنی مجلس آن زمان آوردیم. راهکارهایی را پیشنهاد دادند و کارگروه‌هایی تشکیل شد. مهم‌ترین راهکارها هم انتقال آب از رودخانه‌های مرزی بود، که این اتفاق افتاد و رودخانه زاب و رودخانه بادین‌آباد به سد کانی‌سیب و سد سیلوه، و از آنجا به دریاچه ارومیه، قریب به 500 تا600 میلیون مترمکعب آب را تامین می‌کردند، و نزدیک 36 کیلومتر تونل زده شد ظرف این 15 سال گذشته. شاید حدود 15 همت هم هزینه شده است. منتهی به دلیل اینکه بارندگی و برف و باران، این دو سد را تامین می‌کند، باید ما از آن مسیر آب را منتقل کنیم تا جلوی خشک شدن دریاچه ارومیه گرفته شود. وگرنه از ابتدا هم ما می‌دانستیم که نمی‌توانیم دریاچه را احیا کنیم. علی‌الخصوص باتوجه به کاهش قابل توجه بارندگی‌ها، در کنار استفاده غیر مجاز و برداشت‌های بی‌رویه آب، سبب شده است که آبی نماند تا به دریاچه بریزد.

قطع شریان‌های اصلی

عضو کمیسیون صنعت، معدن و تجارت مجلس شورای اسلامی در ادامه افزود: حقابه دریاچه ارومیه از رودخانه‌ها در سال، باید دوسه میلیارد مترمکعب باید باشد. حقابه دریاچه که از زرینه‌رود و سیمینه‌رود است، که 51 درصد حقابه دریاچه ارومیه از رودخانه‌ها، بسته شده است و به طرف شهرک‌های صنعتی می‌رود و همچنین برای مصرف آب شرب منطقه و یا صرف کشاورزی در استان‌های دیگر می‌شود و شریان‌های اصلی دریاچه قطع شده است. با این شرایط نمی‌شود انتظار داشت که دریا خشک نشود. ذاکر بیان کرد: ما در یک سال گذشته بارها خواستار این شدیم که ردیف بودجه مربوط به دریاچه ارومیه را مشخص کنید. درحالی که دولت می‌گوید مشکلی از لحاظ بودجه وجود ندارد، و بیشتر به دنبال راهکاری هستند که نتیجه قطعی بدهد. این درحالی است که راهکارهای احیای دریاچه مشخص است. مهم‌ترین مشکل ما مصرف کشاورزی است، 90درصد مصرف آب ما در استان، مربوط به بخش کشاورزی است، درحالی که باید برعکس باشد. وقتی بیش از سه برابر کشاورزی توسعه می‌یابد، از آن طرف هیچ الگوی کشتی هم وجود ندارد و هر نوع درخت و صیفی‌جاتی کاشته می‌شود، هیچ اجبار و الزامی هم برای آنها نیست، طبیعی است که با توجه به اینکه مصرف رهاشده است، نتیجه این می‌شود که مصرف در بخش کشاورزی به 90 درصد برسد و آب به دریاچه نرسد و از آن طرف هم مردم ارومیه مشکل آب شرب پیدا کرده‌اند.

روستا‌های تشنه

نماینده مردم ارومیه با اشاره به اینکه مردم بسیاری از روستاها شرب ندارند، گفت: در استان، قریب به 500 روستا دچار چالش آب مصرفی شرب هستند. مدیریت آب نیست و توزیع آب نیز درست نیست و مردم ناراضی هستند. ما همواره بر این موارد تاکید کردیم و از وزیری هم نمانده است که سوال نکرده باشیم، نهایتا به رئیس‌جمهور می‌گوییم که خودشان به این موضوع ورود کنند. مردم چشم انتظار هستند. خطر خشک شدن دریاچه ارومیه جدی است و ما هزینه‌های بسیارزیاد و بیش از امروز را در آینده متحمل خواهیم شد، که بهتر است تا دیرتر از این نشده است، اقدامی جدی صورت بگیرد. این خشکی تبعات فراوانی تا امروز داشته و همچنان دارد، آسیب به سلامت مردم، مهاجرت‌های اجباری و... که زندگی قریب به 15میلیون انسان را در داخل و خارج منطقه تهدید می‌کند و حتی تنفس مردم را هم با مشکل مواجه کرده است، باید اینها را با راهکاری اساسی برطرف کنند. هویت ما دریاچه ارومیه است و نه تنها مردم استان، که مردم کل ایران از وضعیت دریاچه ناراضی هستند.