دو روی سکه مالیات بر مهریه

 انتشار خبر مشمول مالیات شدن مهریه زنان هم شاید یکی از ابزارهای بازدارنده و تعیین سقف مشخص برای این قانون شرعی، اجتماعی و... است که البته واکنش‌ها، سوالات و ابهامات بسیاری را به دنبال داشت، هرچند این خبر در همان روز تکذیبیه‌هایی را نیز به دنبال داشت، اما تجربه ثابت کرده است که این گونه خبرها پس از مدتی جامه عمل می‌پوشند و تبدیل به قانون می‌شوند و در ادامه اینکه همچنان روایت‌های متناقض و ابهام‌برانگیزی درباره آن وجود دارد.

اهمیت امنیت مهریه

به گزارش «آرمان ملی»، محمد کسائیان کارشناس اقتصادی در این باره گفت: مهریه یکی از ارکان اساسی عقود ازدواج در فقه اسلامی و قوانین مدنی ایران است که به مبلغ یا مال معینی است که مرد به زن در ازای عقد ازدواج پرداخت می‌کند یا تعهد به پرداخت آن می‌دهد. در طول سالیان، مهریه در ایران به‌مثابه یکی از پشتوانه‌های حقوقی و روانی برای زنان تلقی شده است، به‌ویژه در ساختار فرهنگی و قانونی‌ای که زنان در آن، برخی حقوق اقتصادی و اجتماعی را به‌سختی به‌دست می‌آورند. او درباره اینکه مهریه زنان مشمول مالیات می‌شود گفت: شمولیت مهریه‌های زنان در طرح مالیات ستانی، به نظر می‌رسد که ابزار بازدارنده برای مهریه‌های سنگین باشد و شاید از یک سقف مشخص به بالا مشمول مالیات شوند. از این رو شاید در بررسی‌های کارشناسانه به این نتیجه رسیده‌اند که در برخی موردها، برای مهریه‌هایی با مبالغ بالا، مالیاتی متناسب با ارزش ریالی یا طلا در نظر گرفته شود که گویا در پس از محک زنی ابتدایی فعلاً تکذیب شده است و در حقیقت برخی این موضوع را تکذیب کردند و گفتند چنین طرح یا قانونی در دستور کار نیست، اما برخی دیگر به‌گونه‌ای سخن گفتند که نشان می‌داد این موضوع در حد ایده یا طرح در حال بررسی است.

مالیاتِ مهریه؟

این کارشناس درباره دلیل واکنش و حساسیت‌های بسیاری جامعه در اقشار مختلف نسبت به این امر گفت: دلیل حساسیت برانگیز بودن این موضوع به جایگاه مهریه در حقوق خانواده برمی‌گردد، چرا که در بسیاری از موارد، مهریه برای زن حکم ضمانت اجرایی در برابر برخی بی‌عدالتی‌های اجتماعی یا حقوقی را دارد. اگر قرار باشد مالیاتی بر آن وضع شود، عملاً فشار مضاعفی بر زن یا مرد وارد خواهد شد، علاوه بر این، این پرسش جدی نیز مطرح شد که اگر قرار باشد مالیاتی بر مهریه اعمال شود، این مالیات از چه کسی اخذ می‌شود؟ زن یا شوهر؟ اگر زن بخواهد مهریه‌اش را مطالبه کند، آیا باید پیشاپیش بخشی از آن را به دولت پرداخت کند؟ و اگر مرد بخواهد مهریه را پرداخت کند، آیا باید مالیات مضاعفی بدهد؟ پاسخ به این پرسش‌ها در دل سکوت یا ابهام مقامات، به‌راحتی ممکن نیست.

تناقض‌ها و ابهام‌ها

کسائیان اضافه کرد: یکی از مهم‌ترین مشکلات در این زمینه، نبود شفافیت و اطلاعات دقیق از سوی نهادهای مسئول است، در حقیقت سازمان امور مالیاتی تا این لحظه موضع مشخص و مستندی درباره این موضوع ارائه نداده است. در برخی گزارش‌ها گفته شده بود که ممکن است این مالیات در قالب «مالیات بر درآمدهای اتفاقی» یا «انتقال دارایی» تعریف شود، اما باز هم مشخص نیست که این تعریف دقیقاً چگونه بر مهریه قابل اعمال است. از طرف دیگر، نهادهایی مثل مجلس یا قوه قضائیه نیز در این زمینه اظهارات متناقضی داشته‌اند، برخی نمایندگان مجلس گفته‌اند چنین چیزی اصلاً مطرح نیست؛ برخی دیگر از ضرورت اصلاحات اقتصادی در همه حوزه‌ها حرف زده‌اند، بدون آنکه به‌صراحت مهریه را نام ببرند.

انگیزه‌های احتمالی

او ادامه داد: همچنین این احتمال وجود دارد که طرح چنین مسائلی می‌تواند ناشی از تلاش‌هایی برای کاهش مهریه‌های سنگین باشد؛ موضوعی که سال‌هاست مورد بحث بوده و در سیاست‌های کلی خانواده و حتی برخی اظهارنظرهای مذهبی و سیاسی نیز منعکس شده است یا شاید هدف این باشد که با وضع مالیات، خانواده‌ها را به سمت مهریه‌های کمتر سوق دهند، اما آیا این رویکرد، نه فقط از منظر عدالت اجتماعی، بلکه از منظر امنیت حقوقی زنان، قابل دفاع است یا آثار و تبعات احتمالی اجرای چنین طرحی در ابعاد اقتصادی نیز بسیار گسترده است. این کارشناس توضیح داد: قطعاً چنانچه مالیات از زن دریافت شود، عملاً زن برای دسترسی به حق قانونی و شرعی خود باید به دولت مالیات بپردازد، این مسئله به‌ویژه در مواردی که زن تنها و بی‌پشتوانه است، می‌تواند به مانعی جدی برای احقاق حق او تبدیل شود. از سوی دیگر، وضع مالیات بر مهریه می‌تواند موجب پیچیدگی بیشتر پرونده‌های خانوادگی در دادگاه‌ها شود و بسیاری از مردان ممکن است در مواجهه با چنین قانونی، از پرداخت مهریه سرباز زنند یا آن را به تأخیر بیندازند.

امنیت روانی و اقتصادی

این کارشناس معتقد است: در جامعه‌ای که زنان به پشتوانه مهریه بخشی از امنیت روانی خود را بازیابی می‌کنند، زیر سؤال بردن یا کاهش ارزش آن می‌تواند به تنش‌های اجتماعی، بی‌اعتمادی و ناامیدی در بخشی از جامعه زنان منجر شود. از طرفی، اگر مالیات از مرد دریافت شود، این سؤال مطرح می‌شود که در شرایط اقتصادی کنونی، چنین باری تا چه حد عملی و منصفانه است؟ مردی که ملزم به پرداخت مهریه است، چگونه باید از عهده مالیات آن نیز برآید؟ او افزود: در بسیاری از کشورهای اسلامی یا دارای ساختار شرعی مشابه، مهریه در قوانین مدنی به‌رسمیت شناخته شده، اما به‌عنوان درآمد مشمول مالیات تلقی نمی‌شود. دلیل این امر آن است که مهریه، برخلاف درآمد یا سرمایه، انتقال مالی مبتنی بر عقد نکاح و از پیش‌توافق‌شده است. در نتیجه، تحت شمول مالیات بر درآمد یا سرمایه قرار نمی‌گیرد. کسائیان افزود: هرچند به نظر می‌رسد در حال حاضر خبر مشمول مالیات شدن مهریه، فعلاً از سوی برخی منابع تکذیب شده، اما به‌دلیل نبود شفافیت کافی و سابقه‌دار بودن تلاش‌ها برای کاهش مهریه‌های سنگین، نگرانی‌هایی واقعی در جامعه ایجاد کرده است، اما قطعاً اگر چنین طرحی واقعاً در حال بررسی یا اجراست، لازم است با شفاف‌سازی کامل از سوی نهادهای مسئول همراه باشد. او تاکید کرد: در هر صورت هرگونه اصلاح در سازوکار مهریه باید با توجه به ابعاد حقوقی، اجتماعی و روانی آن صورت گیرد، نه صرفاً بر پایه ملاحظات مالیاتی یا اقتصادی. زنان در جامعه ایران، به‌ویژه در بافت‌های سنتی، همچنان مهریه را یکی از ابزارهای حفظ کرامت و امنیت خود می‌دانند. نباید این ابزار را به سادگی و بدون جایگزین مطمئن تضعیف کرد. این کارشناس معتقد است: به نظر می‌رسد مطلوبترین روش در حال حاضر این است که؛ نهادهای قانون‌گذار به‌جای تلاش برای فشار بر مهریه به‌عنوان ابزار کنترل اجتماعی یا اقتصادی، به سمت توانمندسازی واقعی زنان، تقویت حقوق اقتصادی آن‌ها و اصلاح نهاد ازدواج در سطحی جامع‌تر حرکت کنند. مالیات بر مهریه، حتی اگر در ظاهر منطقی به‌نظر برسد، در عمل ممکن است به بی‌عدالتی و افزایش آسیب‌های اجتماعی منجر شود.