«آرمان ملی» آخرین تحولات اقلیم کردستان را گزارش می‌دهد
بازگشت ناآرامی ها به عراق
آرمان ملی: تحولات در منطقه غرب آسیا به‌گونه‌ای است که گاه تنها در فاصله چند ساعت، موازنه‌ای ناپایدار فرو می‌ریزد و ساختار قدرت به‌گونه‌ای معنادار دگرگون می‌شود. در چنین شرایطی، اتفاقات به ظاهر محلی، می‌توانند گره‌هایی ژئوپلیتیک در نقشه منافع قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای باشند. خیزش‌ها، درگیری‌ها و تحرکات مسلحانه، از این منظر نه صرفاً منازعات داخلی، بلکه بخشی از اجرای دکترین‌های امنیتی قدرت‌هایی‌است که برای افزایش نفوذ و کنترل خود بر منطقه، پیوسته در حال بازچینی مهره‌ها هستند.
اقلیم کردستان عراق، به‌عنوان منطقه‌ای نیمه‌مستقل، در این میان به صحنه‌ای تبدیل شده که هر تنش داخلی در آن، آغازی برای صف‌بندی‌های جدید فراتر از مرزهای عراق می‌شود.
*تحول سریع در اقلیم
در ساعات پایانی یک‌شنبه شب، شهر خبات در اقلیم کردستان عراق، صحنه درگیری مسلحانه میان نیروهای امنیتی اقلیم و افراد وابسته به خورشید هرکی، یکی از چهره‌های پرنفوذ عشیره‌ای و از فرماندهان پیشین پیشمرگه شد. این درگیری که بازتاب گسترده‌ای در رسانه‌های اقلیم، عراق و منطقه داشت، از سطح یک اقدام قضایی فراتر رفت و نشانه‌ای از گسست عمیق میان ساختار رسمی قدرت و نیروهای محلی مسلح در اقلیم بود. به گزارش رسانه‌ها، نیروهای امنیتی با حکم قضایی به منزل هرکی در منطقه زرف‌کوتی از توابع خبات یورش بردند. اتهامات، شامل تصرف غیرقانونی اراضی کشاورزی، تغییر مسیر منابع آبی و شکایت‌های مردمی بود. اما واکنش شدید مسلحانه افراد وابسته به هرکی و گسترش دامنه درگیری‌ها، باعث شد که این ماجرا رنگ‌وبویی سیاسی-امنیتی بگیرد. خورشید هرکی، که سابقه فعالیت در صفوف پیشمرگه دارد، در سال‌های اخیر با حفظ ساختار نظامی خود و اتکا به پایگاه عشیره‌ای، به یک قدرت محلی مسلح بدل شده است. برخی منابع محلی گفته‌اند که او در ماه‌های اخیر تلاش داشته با بسیج نیروهای تحت امرش، جایگاهی رسمی برای خود یا عشیره‌اش در ساختار اداری اقلیم فراهم کند. موضوعی که به نگرانی حزب دموکرات کردستان، به‌ویژه در اربیل، دامن زده و این عملیات امنیتی را از دل همین نگرانی‌ها باید تحلیل کرد. در بیانیه‌ای که نیروهای امنیتی اقلیم منتشر کردند، تأکید شده که «اجرای حکم قانونی» هدف اصلی این اقدام بوده است. اما از سوی دیگر، نزدیکان خورشید هرکی و برخی چهره‌های عشیره‌ای، این اقدام را «تصفیه‌حساب سیاسی» با افراد غیرهمسو دانسته‌اند. چنانکه برخی از تحلیلگران معتقدند، حضور برخی فرماندهان بلندپایه در عملیات شبانه نیز نشان از اهمیت ویژه آن در سطح اقلیم دارد.
* قدرت موازی در اقلیم؟
اقلیم کردستان عراق در سال‌های اخیر با چالش مزمن قدرت‌های محلی مواجه بوده است. ساختارهای عشیره‌ای و نظامی که در دوران جنگ با داعش تقویت شده بودند، اکنون در برخی مناطق اقلیم به نیرویی مستقل و گاه رقیب ساختار رسمی بدل شده‌اند. خورشید هرکی تنها یکی از این نمونه‌هاست. قدرت تسلیحاتی، سابقه نظامی، مشروعیت محلی و پیوندهای قبیله‌ای، او را به بازیگری تبدیل کرده که نه‌تنها در برابر اجرای حکم قانونی مقاومت می‌کند، بلکه می‌کوشد با تکیه بر قدرت نظامی، نقش‌آفرینی سیاسی کند. تحلیلگران می‌گویند که ساخت قدرت موازی، تهدیدی برای توازن داخلی اقلیم است؛ چراکه هم جریان‌های اربیلی و هم سلیمانیه‌ای از بابت گسترش نیروهای خارج از کنترل نهادهای رسمی نگرانند. به‌ویژه در شرایطی که پرونده انتخابات پارلمانی اقلیم به‌دلیل اختلافات داخلی همچنان باز است، ظهور چهره‌هایی چون هرکی می‌تواند موازنه درون‌اقلیم را نیز بر هم بزند.
* بهره‌برداری از بحران
از منظر ژئوپلیتیکی، این حادثه در خبات را نمی‌توان صرفاً به عنوان یک تنش محلی دید. اقلیم کردستان همواره نقطه‌ای حساس در معادلات امنیتی ایران، ترکیه، آمریکا و حتی اسرائیل بوده است. در سال‌های گذشته، ایران تلاش کرده با دولت اقلیم روابطی فعال، به‌ویژه در حوزه امنیت مرزها، داشته باشد. همکاری برای مقابله با گروهک‌های مسلح ضد ایرانی در نوار مرزی و هماهنگی‌های اطلاعاتی، بخشی از این تعاملات بوده است. با این حال، بی‌ثباتی در اقلیم می‌تواند این روند را با اخلال مواجه کند. برخی تحلیلگران معتقدند که قدرت‌های غربی و به‌ویژه اسرائیل، در تلاشند از این تحولات برای کاستن از عمق راهبردی ایران در اقلیم بهره‌برداری کنند. در گذشته نیز بارها گزارش‌هایی از حضور مشاوران نظامی اسرائیلی، شرکت‌های امنیتی خصوصی غربی و انتقال تجهیزات به نیروهای نزدیک به تل‌آویو در مناطق اقلیم منتشر شده بود.
*سناریوی فشار بر تهران
حادثه خبات، از نظر زمانی نیز همزمان با تحرکات جدید در سطح قدرت‌های جهانی رخ داده است. درست ساعاتی پس از دیدار بنیامین نتانیاهو با دونالد ترامپ در کاخ سفید، تحولات اقلیم کردستان دوباره در صدر اخبار امنیتی منطقه قرار گرفت. رسانه‌های بین‌المللی گزارش داده‌اند که ترامپ در این دیدار پیشنهاد نتانیاهو برای پیوندزدن پرونده غزه با برنامه هسته‌ای ایران را رد کرده و به دنبال راه‌حل دیپلماتیک جداگانه‌ای با تهران است. این مسئله با نارضایتی تل‌آویو همراه بوده و حالا برخی ناظران معتقدند که اسرائیل تلاش دارد با ایجاد بی‌ثباتی در حیاط‌خلوت ایران، یعنی اقلیم کردستان، تهران را در موقعیتی قرار دهد که فشار بیشتری تحمل کند و تن به امتیازدهی بدهد. پیش‌تر نیز شواهدی از نقش اسرائیل در برخی تحرکات اقلیم دیده شده بود. از جمله ترور یکی از تاجران نزدیک به تل‌آویو توسط موشک‌های ایرانی در عمق خاک کردستان، که تأکیدی بر حساسیت امنیتی ایران نسبت به تحرکات این‌چنینی است. از این منظر، بعید نیست که حادثه اخیر، اگر نه کاملاً طراحی‌شده، دست‌کم در مسیر منافع دشمنان منطقه‌ای ایران قرار گرفته باشد.
*در نهایت
تحولات شبانه در اقلیم کردستان، اگرچه در ظاهر به یک پرونده قضایی و برخورد امنیتی برمی‌گردد، اما در واقع پرده‌ای از رقابت‌های چندلایه میان بازیگران رسمی، قدرت‌های محلی و جریان‌های فرامنطقه‌ای است. افزایش نقش چهره‌هایی چون خورشید هرکی با تکیه بر ساختارهای نظامی و عشیره‌ای، می‌تواند زنگ خطر برای دولت اقلیم و حتی متحدان آن در بغداد و تهران باشد؛ زیرا شکل‌گیری مراکز قدرت مستقل، نه‌تنها ثبات اقلیم را تهدید می‌کند، بلکه بستر را برای مداخله‌طلبی بازیگران بیگانه نیز فراهم می‌سازد. در شرایطی که تهران و اربیل در مسیر کاهش تنش‌ها و تقویت همکاری‌های امنیتی گام برداشته‌اند، تداوم این وضعیت و تقابل‌های مسلحانه می‌تواند ابزار جدیدی در دست مخالفان منطقه‌ای ایران قرار دهد تا پیوندهای تهران با اقلیم را تضعیف و مسیر نزدیکی اقلیم به بلوک غرب را هموار سازند. از این رو، پرونده خورشید هرکی دیگر تنها یک نزاع محلی نیست، بلکه گره‌ای در شبکه درهم‌تنیده امنیتی و ژئوپلیتیک منطقه است که پیامدهای آن ممکن است در تهران، واشینگتن و تل‌آویو هم شنیده شود.
ارسال نظر