جزئیات سفر پزشکیان به باکو
آرمان ملی: در روزهایی که نظم منطقه‌ای در اوراسیا و خاورمیانه دستخوش تحولات متراکم شده، حضور رئیس‌جمهور ایران در اجلاس سران اکو در خان‌کندی– قلب منطقه قره‌باغ– واجد پیام‌هایی چندلایه برای بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای بود.
از یک‌سو، سفر رسمی پزشکیان به باکو از اهمیت سیاسی برخودار بود و از سوی دیگر، موقعیت مکانی نشست (خان‌کندی)، خود حامل بار ژئوپولیتیکی ویژه‌ای بود که همسویی تهران– باکو را تقویت و پیام آشکاری برای قدرت‌های بیرونی ارسال کرد که نمی‌توانند بر روی اختلافات ظاهری بین ایران و آذربایجان که بخشی از آن طبیعی است حساب باز کرده و آذربایجان را به سمت دشمنی با ایران هدایت کنند.
*محلی برای همگرایی یا تقابل؟
انتخاب «خان‌کندی»، شهری در منطقه مورد مناقشه قره‌باغ، به‌عنوان میزبان اجلاس، انتخابی ساده و تصادفی نبود. جمهوری آذربایجان با هدف مشروعیت‌بخشی به حاکمیت خود بر این منطقه، کوشید از ظرفیت اجلاس اکو بهره‌برداری نمادین کند. حضور پزشکیان در این شهر نیز نشان داد که ایران دیگر قصد ندارد صرفا ناظر منازعات قفقاز جنوبی باشد، بلکه با پذیرش واقعیت‌های جدید ژئوپلیتیک، وارد فاز تنظیم مجدد روابط با باکو شده است. در این راستا، استقبال رسمی علی‌اف از رئیس‌جمهور ایران و دیدار دوجانبه آنان، پیام روشنی برای منتقدان داخلی و خارجی روابط تهران– باکو داشت: رقابت‌ها جای خود را به همکاری‌های عمل‌گرایانه داده‌اند و قرار نیست مشکلات بین دو کشور به گره کور تبدیل شود لذا قدرت‌های فرامنطقه‌ای نباید بیش از این بر روی افزایش اختلافات ایران و آذربایجان حساب باز کنند.
*هم‌افزایی منطقه‌ای
اجلاس سران سازمان همکاری اقتصادی (اکو) که در دوره‌های پیشین گاه به یک محفل تشریفاتی تقلیل یافته بود، این‌بار با موضوعات ملموس و همکاری‌محور همراه شد. پزشکیان در سخنرانی‌اش، با اشاره به ضرورت همکاری‌های فناورانه و انرژی‌محور میان اعضا، پیشنهاد تأسیس مرکز هوش مصنوعی منطقه‌ای و توسعه گردشگری دیجیتال را ارائه کرد. این پیشنهادها گرچه شاید در نگاه اول جنبه نمادین داشته باشند، اما در متن تحریم‌های بین‌المللی و محدودیت‌های انتقال فناوری به ایران، حامل پیام راهبردی بودند: رسانه‌ها در این ارتباط نوشتند: «ایران به‌دنبال ساختن زیست‌بوم‌های منطقه‌ای موازی با جهان غرب است.» همچنین تمرکز اجلاس بر چشم‌انداز ۲۰۳۵ اکو، تلاش برای خروج این سازمان از رکود مزمن و تبدیل آن به نهادی توسعه‌محور بود. گفت‌وگوی ایران با پاکستان، ترکیه، تاجیکستان و سایر اعضا نیز نشان داد که تهران خواهان پیوندزدن همکاری‌های سیاسی با روابط اقتصادی است؛ موضوعی که می‌تواند در آینده به انسجام عملی‌تری در سازمان اکو منجر شود.
*دیپلماسی آرام، دفاع قاطع
پزشکیان در این نشست، با لحنی متین و در عین حال صریح، از حق مشروع ایران برای دفاع از خود در برابر تجاوزات اسرائیل دفاع کرد. او همچنین از همراهی سایر کشورها در محکومیت این اقدامات قدردانی کرد. مواضع صریح ترکیه، پاکستان و تاجیکستان در حمایت از حق دفاع ایران، به‌ویژه در فضای پس از جنگ غزه و تشدید تهدیدات اسرائیل، بیانگر آن است که دیپلماسی منطقه‌ای جمهوری اسلامی در مسیر درستی قرار گرفته است. تهران به‌جای تکیه صرف بر سازمان‌هایی نظیر سازمان همکاری اسلامی، اکنون به ظرفیت نهادهای کمتر سیاسی و بیشتر اقتصادی مانند «اکو» چشم دوخته تا اجماع پیرامون دفاع از ثبات منطقه را تحکیم بخشد.
* گام‌های کوچک اما مستمر
پزشکیان در حاشیه اجلاس، با رهبران ترکیه، پاکستان، تاجیکستان و آذربایجان دیدارهای دوجانبه‌ای برگزار کرد. مهم‌ترین دستاورد این دیدارها، احیای مسیر گفت‌وگوهایی بود که در سال‌های اخیر، به‌ویژه پس از تنش‌های مرزی و مساله کریدور زنگزور، دچار افت شده بودند. در دیدار با، نخست‌وزیر پاکستان، بر لزوم تقویت همکاری‌های امنیتی و اتصال ریلی دو کشور تأکید شد. دیدار با اردوغان نیز در فضایی گرم انجام شد و طرفین ضمن محکومیت تجاوز اسرائیل، بر گسترش روابط تجاری تأکید کردند. دیدار با امامعلی رحمان، رئیس‌جمهور تاجیکستان، باردیگر بر جایگاه زبان و فرهنگ مشترک در دیپلماسی فرهنگی ایران مهر تأیید زد. اما شاید دیدار مهم‌تر، ملاقات با الهام علی‌اف بود. گفت‌وگوهایی که گرچه جزئیات آن رسانه‌ای نشد، اما تصاویر گرم و لبخندهای دیپلماتیک، از تلطیف فضای سرد روابط پیشین حکایت داشت.
* تهران در نظم اوراسیایی
در تحلیل نهایی، باید گفت حضور پزشکیان در اجلاس خان‌کندی نه‌تنها بازگشت فعالانه ایران به معادلات قفقاز بود، بلکه تلاشی برای بازتعریف نقش تهران در نظم نوین اوراسیایی بود که با درگیری‌های اوکراین، منازعات قره‌باغ و شکاف در ناتو در حال شکل‌گیری است. ایران، با تکیه بر دیپلماسی آرام، استفاده هوشمندانه از ظرفیت‌های سازمان‌هایی مانند اکو و بهره‌گیری از همسویی‌های موقت با کشورهایی چون ترکیه و پاکستان، در پی آن است که در کنار کاهش فشارهای غربی، جایگاه بازیگری خود را در معادلات منطقه‌ای تثبیت کند. اجلاس اکو در خان‌کندی، یک آزمون بود. آزمونی که ظاهرا دولت پزشکیان از آن سربلند بیرون آمد؛ نه با شعارهای انقلابی، بلکه با زبان دیپلماسی واقع‌گرا، اقتصادی‌محور و بدون تنش‌آفرینی غیرضرور.
*درنهایت...
دیپلماسی پزشکیان آرام است، اما خاموش نیست. سفر به خان‌کندی، نشان داد که دولت جدید به‌دنبال احیای نقش ایران در نهادهای منطقه‌ای، بازسازی اعتماد همسایگان، و ایفای نقش فعال در مدیریت بحران‌های منطقه‌ای است. اگر این رویکرد با استمرار، هماهنگی نهادهای حاکمیتی و حمایت افکار عمومی همراه شود، می‌توان امیدوار بود که ایران باردیگر به جایگاه طبیعی خود در منطقه بازگردد؛ جایگاهی نه فقط به‌مثابه یک قدرت نظامی، بلکه به‌مثابه یک محور گفت‌وگو و توسعه. موردی که به نظر می‌رسد ایران در دولت پزشکیان بر روی آن حساب کرده و قرار ندارد قفقاز را ببازد بلکه کوتاهی‌هایی که در این ارتباط داشته است را جبران کرده تا بتواند در معادلات اقتصادی این منطقه نقش جدی‌تری ایفا کند.
ارسال نظر