کودکانِ سکوت و کار

حتی لقمه نانی را که زنی جوان به دستش می‌دهد، نمی‌گیرد و می‌دود به واگنی دیگر. هرچند که این تصویر کلیشه‌ای برخی فیلم‌ها و سریال‌ها است، اما واقعی‌ترش را در خیابان با چشمان خودتان، سال‌هاست که می‌بینید. تصویر کودکانی که در کوچه و خیابان و سرچهارراه‌ها کار می‌کنند؛ از فال حافظ تا گل، نه تنها در خیابان، که برخی از آنها در فروشگاه‌ها هم مشغول به کار هستند. البته هستند برخی از کودکان که تنها در فصل تعطیلات مدرسه درکنار پدر خود مشغول به کار می‌شوند، اما آنچه بیش از یک کار فصلی در سطح جامعه به چشم می‌خورد، حضور کودکان در برخی مشاغل است که برایشان بسیار زودتر از سن و سالی است که باید شاغل شوند.

امروز روزجهانی مبارزه با کار کودکان است. برپایه داده‌های سازمان بین‌المللی کار، صدها میلیون دختر و پسر در جهان، درحالی درگیر کار و اشتغال هستند، که از حداقل حقوق و آزادی‌ها و تفریحات اولیه بی‌بهره هستند. وضعیت کودکان کار در ایران هم چندان خوشایند نیست. کودکانی که برخی معتقدند جمع آوری شده‌اند، اما با نگاهی به شهر تهران، در گوشه و کنار آنها را مشاهده خواهید کرد. این کودکان که بارها حضور آنها در باندهای مختلف، مطرح شده است، اما همچنان و به هر نحوی، حالا با اطلاع خانواده و یا بدون اطلاع، در خیابان به کار مشغول هستند. کودکانی که باید سرکلاس درس باشند و روزهایشان را میان مدرسه و خانه و تفریحاتی که خانواده برایشان تدارک دیده است، تقسیم کنند، اما سهمشان تنها لباس کاری است که اندازه قامت کوچکشان نیست.

درباره مشکلات کودکان کار، پریسا پرشاد، فعال حقوق بشر به «آرمان‌ملی» گفـت: در مسئله کودکان کار، اگر چه مهارت آموزی در کنار آموزش علوم، موضوعی است که باید در آموزش و پرورش به آن توجه شود، اما وقتی از کودکان کار صحبت می‌کنیم، به بخشی از جامعه می‌پردازیم که زیر سن قانونی است و از سر نیاز مالی و فقر اقتصادی ناچار برای معاش خانواده باید کار کند.

او با اشاره به آمار مجلس در سال گذشته افزود: در سال گذشته مرکز تحقیقات مجلس گزارش داد که حداقل سه میلیون و دویست هزار کودک از چرخه تحصیل باز مانده و بیش از یک میلیون و ششصد هزار کودک تا حدود دومیلیون و صد هزار کودک کار در کشور داریم، که با وجود افزایش تورم و گسترش فقر قطعا این اعداد در سال ۱۴۰۴ افزایش یافته است.

*عمده‌ترین دلایل افزایش جمعیت کودکان کار

پرشاد با اشاره به عمده‌ترین دلایل افزایش جمعیت تعداد کودکان کار گفت: عمده دلایل افزایش جمعیت کودکان کار ضریب جینی، فقر اقتصادی، مهاجرت از مناطق محروم به مراکز استان‌ها و استان‌هایی که وضعیت اقتصادی بهتری دارند که نتیجه آن افزایش حاشیه نشینی است طبق آمار حدود سه میلیون و پانصد هزار کودک در حاشیه شهرها سکونت دارند. پیامد حاشیه نشینی بیکاری و یا اعتیاد والدین است که مهم‌ترین علت بازماندن کودکان از تحصیل و اشتغال به کار است. توزیع نامتوازن ثروت و امکانات یکی از مهم‌ترین علل مهاجرت است و تغییرات اقلیمی که به زودی شاهد اثر آن بر افزایش مهاجرت و حاشیه نشینی خواهیم بود.

پرشاد در ادامه با اینکه این کودکان همه بی‌خانواده نیستند، افزود: این را درنظر داشته باشیم که کودکان کار همگی یتیم نیستند، بلکه حدود45 درصد این کودکان دارای خانواده و همچنین خانواده پرجمعیت هستند. خانواده‌ای که بی‌سرپرست نیست، از سوی نهادهای رسمی مانند کمیته امداد و یا موسسات مردم نهاد، تحت پوشش خدمات قرار نمی‌گیرند. درنتیجه جز محل درآمد از طریق کار کودک، محلی برای امرار معاش این خانواده‌ها که غالبا هم پدر مبتلا به اعتیاد است، وجود ندارد.

او با اشاره به آمار کودکان زباله گرد، نیز بیان کرد: طبق آمار غیررسمی حدود5هزار کودک زباله گرد داریم که حدود 14درصد این کودکان، تجربه تصادف دارند. اغلب آنها مورد تحقیر و توهین توسط مردم و ماموران قرارگرفته‌اند و محل دپوی زباله‌های خشک، یکی از ناایمن‌ترین فضاها برای کودکان است که بیش‌ترین آمار تجاوز به کودکان (پسر یا دختر فرقی ندارد) در این اماکن رخ می‌دهد.

*لزوم حمایت بیشتر دولت

این فعال حقوق بشر درباره اقداماتی که باید فراتر از یک سازمان باشد، گفت: از آنجایی که بهزیستی بودجه محدودی دارد و تنوع خدمات آن به افراد تحت پوشش مجال رسیدگی جامع و کامل به کودکان کار را نمی‌دهد، باید دولت و مجلس برای برون رفت از این چالش اجتماعی ردیف بودجه متناسبی برای این امر در نظر بگیرند.

پرشاد با اشاره به آسیب‌های متعدد کودکان کار افزود: اگر چه بازماندن از تحصیل و اشتغال به کار یک زنگ خطر است، اما پیامدهای بسیار مهمتری را باید خاطر نشان کرد. سوءاستفاده جنسی، حمل مواد مخدر، آسیب‌های روانی مخرب از مهم‌ترین آسیب‌هایی ست که ممکن است کودکان کار به آن دچار شوند. هرکدام از این آسیب‌ها اثری بر جسم و روان کودک می‌گذارد که حتی تاثیر آن را می‌توان در نسل‌های بعد هم مشاهده کرد. متاسفانه در موضوع کودکان کار حمایت‌های دولتی اندک است و ضرورت توجه به آن هنوز برای مسئولین تبیین نشده است. گرسنگی‌های طولانی مدت، سوءتغذیه و عدم برخورداری از هرم غذایی یکی از پیامدهای فقر است، که در کودکان کار بسیار دیده می‌شود. نیروی کار جوان آینده از کودکی ضمن تحمل رنج‌هایی که ذکر شد، از بنیه کافی برای اینکه نیروی کار موثری باشد نیز، برخوردار نیست.

*آمار بهزیستی

درهمین راستا، سید حسن موسوی چلک، معاون امور سلامت اجتماعی سازمان بهزیستی درباره آمار کودکانی که در سال گذشته خدمات بهزیستی را دریافت کرده‌اند، به ایسنا گفت: در سال ۱۴۰۳، ۶۰ درصد از کودکانی که از بهزیستی خدمات دریافت کردند، ایرانی و ۴۰ درصد اتباع بوده‌اند. تقریبا یک‌چهارم از تعداد ذکر شده، دختر هستند و این درحالیست که میزان آسیب‌پذیری دختران برای کار در خیابان به مراتب بیشتر از پسران است.

موسوی چلک به استنباط نادرست برخی افراد از وضعیت کودکان کار و خیابان اشاره کرد و گفت: بسیاری گمان می‌کنند همه این کودکان، بی‌خانمان هستند. در حالی که طبق آمار سازمان، ۷۳ درصد با والدین‌شان، ۲۱ درصد با مادرشان، ۲ درصد با پدر و ۴ درصد به صورت جداگانه زندگی می‌کنند.

وی درباره نوع کار این کودکان نیز توضیح داد و افزود: ۱۵ درصد از کودکان زباله‌گرد به سازمان مراجعه‌ کرده‌اند و ۵۲ درصد در سایر مشاغل خیابانی فعالیت می‌کنند. وقتی از علت حضور کودکان در خیابان صحبت می‌کنیم، هیچگاه یک عامل تعیین‌کننده نیست، زیرا پدیده‌های اجتماعی تک‌عاملی نیستند. اما طبق مصاحبه‌های همکاران ما، فقر و اعتیاد بیش‌ترین سهم را در این مسئله داشته است.

*اقدام مهمی در این سال‌ها صورت نگرفته است

مساله مهم در مورد کار کودکان این است که تنها اختصاص یک روز و بیان مشکلات و معضلات، نمی‌تواند باری از دوش این کودکان و خانواده‌هایشان بردارد. دراین میان آسیب دخترکانی که در خیابان کار می‌کنند، بیش از پسران است، اما همچنان راهکار خاصی برای آنها درنظرگرفته نشده است. تنها آماری داده می‌شود و باز می‌رود تا سال و ماه بعدی، که باز آماری داده می‌شود و همچنان تعداد قابل توجهی از این کودکان، در خیابان و فضاهای عمومی، بی‌هیچ پشتوانه و حمایتی مشغول به کار هستند. کودکانی که حالا با افزایش جمعیت حاشیه نشینان تهران، و افزایش مشکلات اقتصادی و معیشتی خانواده‌ها، بیشتر از قبل هم خواهند شد.

حالا چه روز مبارزه با کار کودکان باشد یا نباشد، فرقی به حال دخترک گل فروشی که گلدان حمل گل را به زور با خودش از این سر واگن مترو تا انتها می‌کشد، ندارد. او تنها باید با گلدانی خالی و جیبی پر از پول به خانه برگردد، تا شب یک دل سیر از پدر معتادش کتک نخورد.