فرصت‌سوزی توسعه پنل‌های خورشیدی

رفع بحران برق به کمک تجدیدپذیرها، یکی از اقدامات دولت است که همزمان با آن دلالان به سرعت وارد عرصه شدند و عرضه گران‌قیمت پنل‌های خورشیدی، بازاری برای خود ایجاد کردند که حکایت از عدم نظارت مطلوب دولت در اجرای این طرح در سطح کلان دارد.

حضور دلالان پیش از دولت

به گزارش «آرمان ملی»، با ورود به روزهای گرم سال و افزایش مصرف برق در کشور، هشدارها درباره احتمال خاموشی‌ها و محدودیت‌های تأمین انرژی بار دیگر به صدر اخبار بازگشته است. در حالی که بسیاری از کارشناسان حوزه انرژی راهکارهای متعددی برای عبور از این وضعیت پیشنهاد می‌کنند، یکی از راهبردهای اصلی که در سال‌های اخیر کمتر به آن توجه شده، بهره‌گیری از انرژی خورشیدی و نصب پنل‌های خورشیدی در سطح منازل و ساختمان‌هاست؛ راهکاری که در بسیاری از کشورها به موفقیت‌های بزرگی منجر شده اما در ایران با چالش‌هایی جدی روبه‌روست. کمبود برق و تشدید این مشکل به ویژه در فصل تابستان نیز از جمله بارزترین مصادیق ناترازی است که به‌دنبال آن دولت درصدد برآمد تا با توسعه تجدیدپذیرها به آن سامان بخشد و در این راستا واردات تجهیزات لازم برای عملیاتی‌کردن آن را در دستورکار خود قرار داد. اما دلالان، حتی پیش از ورود جدی دولت به این عرصه ورود کردند و با واردات قاچاق و غیرقانونی اقدام به خرید و توزیع این تجهیزات با قیمت‌های گاهی نجومی کردند که دیگر تامین برق از این طریق برای بسیاری از متقاضیان در بخش خانگی را معقول و به صرفه اقتصادی نمی‌سازد.

ظرفیت انرژی خورشیدی

این در حالی است که ایران از نظر اقلیمی دارای ظرفیت بسیاری مناسبی برای توسعه این صنعت برخوردار است. چرا که جغرافیای ایران با برخورداری از بیش از ۳۰۰ روز آفتابی در سال، ظرفیت بسیار بالایی برای توسعه انرژی خورشیدی دارد. طبق بررسی‌های مرکز ملی هوا و اقلیم، ایران یکی از 10 کشور برتر جهان از نظر تابش خورشید است. این ویژگی می‌تواند کشور را از وابستگی به منابع فسیلی که روز به روز رو به اتمام است، رها کرده و در مسیر انرژی‌های پاک قرار دهد. با این وجود، این ظرفیت طبیعی، تاکنون سهم انرژی خورشیدی در سبد انرژی ایران بسیار ناچیز باقی مانده است. طبق آمار رسمی وزارت نیرو که پیش از این اعلام شده بود، سهم نیروگاه‌های خورشیدی در تولید برق کشور کمتر از یک درصد است، این در حالی است که در بسیاری از کشورها، این عدد به بیش از ۲۰ درصد رسیده و حتی در برخی از روزهای سال، انرژی خورشیدی بخش عمده‌ای از نیاز شبکه را تأمین می‌کند.

گران بودن تجهیزات

به گفته کارشناسان؛ یکی از مهم‌ترین دلایلی که باعث شده استفاده از پنل‌های خورشیدی در ایران فراگیر نشود، هزینه بالای خرید و نصب این تجهیزات است. هر متر مربع پنل خورشیدی در بازار داخلی بین ۶ تا ۱۰ میلیون تومان هزینه دارد و یک سیستم کامل برای یک خانه متوسط شهری می‌تواند بیش از ۱۰۰ میلیون تومان هزینه دربرداشته باشد که البته شاید توان روشن‌کردن یک اسپلیت را هم به‌طور کامل نداشته باشد. از این‌رو با توجه به شرایط اقتصادی کشور و کاهش قدرت خرید خانوارها، چنین هزینه‌ای برای اغلب مردم قابل تأمین نیست. از طرفی، نرخ بازگشت سرمایه نیز برای بسیاری از شهروندان قانع‌کننده نیست. در حالی که در برخی کشورها دولت‌ها با ارائه تسهیلات ویژه و خرید تضمینی برق، نصب پنل خورشیدی را به یک سرمایه‌گذاری سودآور تبدیل کرده‌اند، در ایران هنوز بسترهای قانونی و حمایتی کافی در این زمینه فراهم نشده است.

ظرفیت مغفول پشت‌بام‌ها

درعین حال صاحبنظران معتقدند؛ یکی از ساده‌ترین و در عین حال مؤثرترین راهکارها برای توسعه انرژی خورشیدی در شهرها، استفاده از ظرفیت پشت‌بام ساختمان‌های مسکونی و تجاری است، به گونه‌ای که پشت‌بام‌ها می‌توانند با نصب پنل‌های خورشیدی کوچک، بخشی از برق مصرفی همان ساختمان را تأمین کرده و حتی مازاد آن را به شبکه سراسری بفروشند. ولی در عمل، این ظرفیت تاکنون مغفول مانده است، بسیاری از تحلیلگران؛ نبود مشوق‌های مالی، پیچیدگی‌های اداری، عدم آگاهی عمومی و نبود مقررات الزام‌آور در ساخت‌وسازهای جدید از جمله دلایلی است که این فرصت مهم را بی‌نتیجه گذاشته است. بر اساس این گزارش، در برخی کشورهای توسعه‌یافته، شهرداری‌ها به سازندگان ساختمان‌های جدید اجازه پایان‌کار نمی‌دهند مگر آنکه سهم مشخصی از مصرف برق ساختمان از انرژی‌های تجدیدپذیر تأمین شود، هرچند اخیرا سعی شده است که در ایران نیز این روش اجرایی شود، اما با توجه به نبود سازوکارها و قوانین و زیرساخت‌ها هنوز نتوانسته است اهرم اجرایی مطلوبی را در کشور بیاد. در حالیکه این مدل می‌تواند در ایران نیز با بومی‌سازی و تدوین مقررات مربوطه اجرا شود تا مسیر استفاده عمومی از انرژی خورشیدی هموارتر شود.

 حمایت دولت و مشوق‌های مالی

کارشناسان معتقدند تا زمانی‌که دولت برای نصب پنل‌های خورشیدی در منازل و ساختمان‌ها تسهیلات ویژه در نظر نگیرد، نمی‌توان به گسترش استفاده از این انرژی امیدوار بود. حمایت‌هایی مانند پرداخت وام‌های کم‌بهره، تخفیف در تعرفه‌های برق، معافیت‌های مالیاتی، خرید تضمینی برق و حتی ارائه یارانه برای خرید تجهیزات، از جمله ابزارهایی است که دولت‌ها در کشورهای مختلف برای تشویق مردم به استفاده از انرژی خورشیدی به کار گرفته‌اند. به اعتقاد صاحبه‌نظران؛ در ایران نیز نهادهایی مانند سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر (ساتبا) می‌توانند نقش مهمی در این زمینه ایفا کنند. ایجاد قراردادهای طولانی‌مدت برای خرید برق تولیدی توسط مشترکان، پرداخت سریع و شفاف بهای برق تولیدی و تدوین استانداردهای فنی برای نصب تجهیزات، از جمله اقدامات ضروری است.

اعتمادسازی برای مردم

استفاده از پنل‌های خورشیدی و... در سال‌های اخیر اقداماتی صورت گرفته است، قطعا آگاهی عمومی درباره مزایای انرژی‌های پاک افزایش یافته و بسیاری از شهروندان نسبت به نصب پنل‌های خورشیدی علاقه‌مند شده‌اند. اما تجربه‌ها نشان می‌دهد که این علاقه بدون حمایت عملی و تضمین اقتصادی، به اقدامی اجرایی منجر نخواهد شد. بسیاری از مردم که تا کنون برای نصب پنل خورشیدی روی پشت‌بام منزل‌مان اقدام کرده‌اند، اما وقتی قیمت تجهیزات را پیگیری کردند از ادامه مسیر منصرف شده‌اند. از این رو اگر دولت واقعا می‌خواهد مردم وارد این مسیر شوند، باید هزینه‌ها را کاهش دهد یا دست‌کم در بازپرداخت کمک کند تا شاید گامی مناسب در جهت رفع ناترازی‌ها برداشته شود. این امر با توجه به رشد فزاینده مصرف برق، گرمایش زمین، محدودیت منابع فسیلی و هزینه‌های بالای ساخت نیروگاه‌های حرارتی، ضرورتی انکارناپذیر است و به این ترتیب حرکت به‌سوی انرژی‌های تجدیدپذیر دیگر یک انتخاب نیست، بلکه یک ضرورت است. چنانچه استفاده از پنل‌های خورشیدی در منازل به‌طور گسترده گسترش یابد، نه تنها فشار از دوش نیروگاه‌های سنتی برداشته می‌شود، بلکه زمینه صادرات برق مازاد و توسعه اقتصاد انرژی پاک نیز فراهم می‌شود. به باور بسیاری از کارشناسان؛ طی این مسیر حتما نیازمند عزم ملی، اصلاح مقررات، افزایش آگاهی عمومی و حمایت‌های جدی از سوی دولت است. در غیر این صورت، همچنان باید در فصل تابستان منتظر خاموشی باشیم و فرصت طلایی انرژی خورشیدی را از دست بدهیم.