کنسرسیوم غنی‌سازی در غرب آسیا

 در وهله اول شاید انتظار برود که مقامات ایرانی به این اظهارات واکنش تندی نشان دهند، اما تهران آن‌قدر از توسعه‌یافتگی در عرصه روابط بین‌الملل برخوردار است که در برابر چنین سخنانی موضع نمی‌گیرد. در عوض، در برابر اقداماتی که ترامپ با هدف جذب پترودلارهای عربی برای رشد اقتصاد ایالات متحده انجام می‌دهد، ایران با ارائه طرح‌هایی نو، تلاش دارد افق‌های تازه‌ای را پیش ‌روی کشورهای منطقه باز کند. یکی از این طرح‌ها، پیشنهادی هوشمندانه برای تشکیل کنسرسیومی مشترک جهت غنی‌سازی اورانیوم در منطقه است؛ طرحی که می‌تواند کشورهایی با روابط استراتژیک با آمریکا را مجاب کند تا واشینگتن را به گفت‌وگو و پذیرش حقوق هسته‌ای ایران ترغیب کنند.

* مشارکت در غنی‌سازی

از آغاز گفت‌وگوهای ایران و آمریکا، هر زمان که واشینگتن با اقدامات غیر دیپلماتیک مسیر دیپلماسی را مسدود کرده، تهران با ابتکارات جدید تلاش کرده گره‌های موجود را باز کند. یکی از این اقدامات، دعوت رسمی ایران از آمریکا برای سرمایه‌گذاری در صنایع انرژی هسته‌ای و تجدیدپذیر بود؛ پیشنهادی که در متن سخنرانی عباس عراقچی در یکی از محافل آمریکایی –که به دلیل فشار صهیونیست‌ها لغو شد– مطرح شده بود. اکنون نیز ایران طرحی تازه ارائه داده که در صورت موافقت کشورهای عربی، می‌تواند به موتور محرک اقتصاد منطقه تبدیل شود: تشکیل یک کنسرسیوم مشترک برای غنی‌سازی اورانیوم زیر نظر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی. این کنسرسیوم قادر خواهد بود سوخت مورد نیاز نیروگاه‌های هسته‌ای ایران و کشورهای منطقه را تأمین کند. هرچند بیشتر کشورهای عربی هنوز فاقد نیروگاه فعال هستند، اما اغلب آنان قراردادهایی با آمریکا و روسیه برای ساخت نیروگاه منعقد کرده‌اند. در چنین شرایطی، یک مرکز منطقه‌ای تولید اورانیوم غنی‌شده می‌تواند محرک همکاری و توسعه منطقه‌ای باشد.

*کنسرسیومی برای کشورهای اسلامی

به گزارش گاردین، ایران ایده تشکیل کنسرسیومی میان کشورهای خاورمیانه –شامل ایران، عربستان و امارات– را برای غنی‌سازی اورانیوم پیشنهاد کرده تا از این طریق بر فشارهای آمریکا علیه برنامه هسته‌ای خود غلبه کند. تهران این پیشنهاد را نوعی امتیاز تلقی می‌کند، چراکه علاوه بر دسترسی کشورها به دانش فنی، آنان را نیز در فرایند غنی‌سازی ذی‌نفع می‌سازد. به‌نوشته گاردین، هنوز مشخص نیست که آیا عراقچی این پیشنهاد را در دور چهارم مذاکرات با آمریکا در عمان مطرح کرده یا نه، اما پس از آن، دیداری با وزیر خارجه امارات در دبی داشته است. بر اساس این طرح، غنی‌سازی اورانیوم در ایران و در سطح 67/3 درصد (مطابق برجام) انجام می‌شود و مشارکت عربستان و امارات به‌عنوان سهام‌داران و تأمین‌کنندگان مالی در نظر گرفته شده است. این مشارکت می‌تواند نوعی تضمین باشد بر اینکه برنامه هسته‌ای ایران اهداف صرفاً غیرنظامی دارد.

*پیشنهاد «آقای خاص»

جالب آنکه ایده تشکیل این کنسرسیوم نخستین‌بار توسط سیدحسین موسویان، مذاکره‌کننده سابق هسته‌ای، و فرانک فون هیپل، فیزیکدان دانشگاه پرینستون، در مقاله‌ای در بولتن دانشمندان اتمی در اکتبر ۲۰۲۳ مطرح شده بود. پیشنهاد آنان نیز بر مبنای سهامداری کشورهای منطقه در تأسیسات غنی‌سازی ایران و مشارکت در بهره‌وری فنی استوار بود. حتی می‌توان این پیشنهاد را توسعه داد و امکان حضور آمریکا در این کنسرسیوم را نیز در نظر گرفت. چراکه اگر واشینگتن بخواهد سوخت نیروگاه‌های هسته‌ای عربستان و قطر را خود تأمین کند، ممکن است در ابتدا با طرح ایران مخالفت کند، مگر آنکه منافع اقتصادی قابل ‌توجهی برایش تضمین شود.

*نگاهی به چند تجربه

با توجه به عمق و پیچیدگی پرونده هسته‌ای ایران، پیشنهاد تشکیل یک کنسرسیوم منطقه‌ای نشان می‌دهد که ایران نگرانی از بابت چنین همکاری‌هایی ندارد و برای باز کردن گره‌های احتمالی در مسیر مذاکرات فنی، در نوع خود پیشنهادی جسورانه است. با این حال چنین تجربه مسبوق به سابقه است و کشورهای مختلف جهان پیش‌تر تجربه‌های موفقی در زمینه تشکیل کنسرسیوم‌های هسته‌ای داشته‌اند که در زیر نمونه‌های از این اقدامان مشترک آمده است.

کنسرسیومی اروپایی میان آلمان، هلند و بریتانیا برای غنی‌سازی اورانیوم با فناوری پیشرفته سانتریفیوژ، زیر نظارت‌های بین‌المللی. نکته جالب این است که در سایت این کنسرسیوم نوشته شده: «مشتریان ما معمولاً اورانیوم طبیعی، هگزافلوراید اورانیوم را به ما می‌رسانند که سپس با استفاده از فناوری سانتریفیوژ طراحی و اجرا شده توسط Urenco، آن را با مشخصات بین‌المللی غنی‌سازی می‌کنیم. از طریق عملکرد انعطاف‌پذیر این فناوری ما همچنین قادر به ارائه محصولات و خدمات فراتر از غنی‌سازی هستیم.

در سال 1973 فرانسه، بلژیک، ایتالیا، اسپانیا و سوئد شرکت سهامی EURODIF را تشکیل دادند. سوئد در سال 1974 از این پروژه خارج شد. در سال 1975 در نتیجه توافقی بین فرانسه و ایران، 10 درصد سهم سوئد در EURODIF به ایران منتقل شد.

ابتکاری جهانی برای توسعه انرژی هسته‌ای صلح‌آمیز و کاهش انگیزه برای غنی‌سازی مستقل در کشورهای در حال توسعه. در سایت مربوط به این فعالیت آمده است: چارچوب بین‌المللی همکاری انرژی هسته‌ای، انجمنی را برای همکاری بین کشورهای شرکت‌کننده برای بررسی رویکردهای سودمند متقابل برای اطمینان از پیشبرد استفاده از انرژی هسته‌ای برای مقاصد صلح‌آمیز به شیوه‌ای کارآمد و مطابق با بالاترین استانداردهای ایمنی، امنیت و عدم اشاعه فراهم می‌کند. کشورهای شرکت کننده از هیچ حقی چشم پوشی نخواهند کرد و داوطلبانه برای سهیم شدن در تلاش و به دست آوردن مزایای انرژی هسته ای اقتصادی و صلح آمیز شرکت خواهند کرد.